Της Λίτσας Ι. Χατζηφώτη, αρχαιολόγου
Την Β΄ Κυριακή της Μ. Τεσσαρακοστής, η Ορθόδοξη Εκκλησία, με Συνοδική Πράξη του 1368 επί Πατριάρχου Φιλοθέου, τιμά τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης (1347-1359), ο οποίος γεννήθηκε γύρω στο 1296 στην Κωνσταντινούπολη και πέθανε στη Θεσσαλονίκη το 1359. Η Εκκλησία τιμά τη μεγαλύτερη θεολογική μορφή των μέσων χρόνων, που, όπως παρατηρούν ειδικοί θεολόγοι, υπήρξε ο δημιουργικός θεμελιωτής, ο ανεξάντλητος υπερασπιστής και ο αναμφισβήτητος εκπρόσωπος της θεολογικής διδασκαλίας του ησυχασμού. Δεν έχω επάρκεια να αναλύσω τη διδασκαλία αυτής της μεγάλης μορφής, άλλωστε δεν είναι αυτό το θέμα μου και υπάρχουν σημαντικοί μελετητές της διδασκαλίας και του έργου του.
Αυτό που με συνδέει με τούτο τον άγιο είναι ο τρόπος με τον οποίο τον «γνώρισα» σε ένα πολύ ενδιαφέρον και αξιόλογο μοναστήρι, που απέχει περί τα 12 χιλιόμετρα από τη Βέροια.
Η Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου είναι ένα παμπάλαιο μοναστήρι, χαμένο μέσα στις καταπράσινες πλαγιές που αγναντεύουν τον ποταμό Αλιάκμονα, επιβλητικό, να κινεί τα νερά του μεγαλόπρεπα κι αργά. Γύρω μια φύση γοητευτική, σχεδόν άθικτη από την επέμβαση του ανθρώπου, με πράσινο σ’ όλες τις αποχρώσεις και με μια μουσική ανεπανάληπτη, διάχυτη παντού, από μια συμφωνική ορχήστρα πουλιών, ζουζουνιών, νερών που κυλούν και πέφτουν από μικροκαταρράκτες και θροίσματος φύλλων.
Η ανάπτυξή της αρχίζει μετά τα μέσα του 13ου αι. και εξελίσσεται σε πόλο έλξης μεγάλων μορφών του ασκητισμού, όπως ο Όσιος Αντώνιος ο Νέος, ο Άγιος Αθανάσιος ο Μετεωρίτης, ο Άγιος Διονύσιος, ο Όσιος Νικάνωρ, ο Άγιος Θεοδόσιος Τυρνόβου και ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, που πέρασαν και έζησαν για ένα διάστημα εδώ. Η τοπική Εκκλησία, μάλιστα, την Β΄ Κυριακή Ματθαίου τιμά τη Σύναξη των εν τη Σκήτη της Βεροίας Διαλαμψάντων Οσίων.
Στην πόρτα ένας σκύλος γρυλίζει σιγά, αναμετρώντας μας για να καταλάβει αν είμαστε φίλοι ή εχθροί. Μετά την πόρτα του μοναστηριού η ίδια γαλήνη, τονισμένη από παπιά που παίζουν σε μια μικρή λιμνούλα, πρασινάδες που κρέμονται με λουλούδια από κάτι μετέωρα βράχια, απολιθωμένα δέντρα μας λένε, δροσιά στην ατμόσφαιρα, που δεν προέρχεται μόνον από το περιβάλλον. Ανάβουμε κερί στο αξιόλογο καθολικό, μια νεότερη τρίκλιτη βασιλική, γύρω από την οποία απλώνεται το μοναστηριακό συγκρότημα. Ο ηγούμενος μας συνοδεύει ήσυχα, μα και πολύ σταθερά, στερεωμένος μέσα του με μιαν άλλη δύναμη, που σε κάνει να αναζητάς συγκρίσεις με ό,τι κρύβεται στην ψυχή σου και να νιώθεις τουλάχιστον συστολή.
Στο μικρό παρεκκλήσι της Μεταμορφώσεως, το μόνο από τα πρώτα κτίσματα της μονής που διασώθηκε, αν και, σύμφωνα με τις πηγές, στην περίοδο της ακμής του είχε επιβλητικά κτίρια, είναι κτισμένο μπροστά από το σπήλαιο όπου μόνασε ο Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω και με το οποίο επικοινωνεί με ένα άνοιγμα. Λαχταρώ να βρισκόμουν σε έναν εσπερινό εδώ μέσα. Μικρό, κατανυκτικό, με πανέμορφες τοιχογραφίες, πάνω στις οποίες η πατίνα του χρόνου άφησε μια απόχρωση παλιού χρυσού. Η αίσθηση από την έντονη παρουσία αγιασμένων μορφών σ’ αυτόν τον τόσο απομονωμένο τόπο δημιουργεί συνταρακτικά συναισθήματα. Το μυαλό λειτουργεί σ’ έναν περίεργο ρυθμό.
«Λίγο πιο κάτω, το πολύ πέντε λεπτά δρόμο από εδώ, είναι το σπήλαιο όπου είχε ζήσει για πέντε χρόνια αναχωρητής ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, θέλετε να πάμε κι εκεί;», μιλά και πάλι ο ηγούμενος ήσυχα. «Δεν έχουμε, δυστυχώς, ώρα, πρέπει να πάμε στη Βεργίνα, ξέρετε», βιάζομαι να απαντήσω. Το ίδιο ήσυχα «να ’ναι ευλογημένο» λέει ο γέροντας και μας οδηγεί προς το αρχονταρίκι να μας φιλέψει ένα αναψυκτικό, αφού βιαζόμαστε. Το δυνατό φως που αστράφτει στα μάτια μου ταυτόχρονα με το δυνατό «γκουπ» που ακούγεται από το γερό χτύπημα του κεφαλιού μου στο ανώφλι μιας σχετικά χαμηλής πόρτας το θεωρώ τούτη την ώρα απροσεξία και ο ευγενικός δόκιμος μοναχός που μας συνοδεύει στενοχωριέται, γιατί αμέλησε να μας ειδοποιήσει…
Ο οδηγός που μας πηγαίνει έως τη Σκήτη αυτή είναι έμπειρος, σαράντα χρόνια επαγγελματίας. Το αυτοκίνητο ολοκαίνουργιο και από τα πολύ καλά. Μόλις, όμως, μπαίνουμε, αδύνατον να πάρει μπροστά η μηχανή. Έχει μπλοκάρει ο μηχανισμός, κάτι συμβαίνει, πάντως βγαίνουμε από το αυτοκίνητο, ώσπου να δούμε τι θα γίνει, ύστερα από τηλεφωνική επικοινωνία με τον ειδικό. «Μήπως θα θέλατε να εκμεταλλευθούμε το διάστημα της αναμονής, να επισκεφθείτε το σπήλαιο του Αγίου Γρηγορίου;», ρωτά σεμνά ένας άλλος μοναχός που παραστέκεται.
Παίρνουμε το μονοπάτι, μέσα από φυλλωσιές και νερά, κάπου κατεβαίνουμε, κάπου σκαρφαλώνουμε, μέσα σε μια δροσιά απερίγραπτη και σε λιγότερο από τρία λεπτά της ώρας βρισκόμαστε μπροστά στο ασκητήριο του αγίου. Διαμορφωμένο εξωτερικά σαν σπηλιά, με μια υποτυπώδη κόγχη για Αγία Τράπεζα και στο έδαφος μια μικρή οπή, ένα πέρασμα προς το μικρό σπήλαιο, όπου πέντε χρόνια έζησε αυτός ο αρχηγέτης του ορθόδοξου μυστικισμού.
Νιώθω αυτήν την ώρα μιαν άφατη ικανοποίηση, σαν ένα παιδί άτακτο, μα καλοπροαίρετο, που με υπομονή και διάκριση του εξήγησαν γιατί δεν πρέπει να περνά απέναντι τον δρόμο χωρίς να «κρατά» το χέρι της μαμάς. Από τη μια μεριά η απερίγραπτη ομορφιά και δροσιά της φύσης, από την άλλη η σιγαλιά και το μεγαλείο αυτής της γκρίζας σπηλιάς, που από κάπου, εγώ δεν μπορώ απ’ έξω να δω, φωτίζεται μ’ ένα φως διεισδυτικό τόσο που και τα βάθη της ψυχής μου φωτίζονται.
Φτερά στην ψυχή και στα πόδια από τη βαθιά, την ανείπωτη χαρά της συγκατάβασης του αγίου. Γνωριμία ενός ακόμη «συντρόφου» που αμελήσαμε και που η γνώση και η αγάπη του μας έδειξε τον δρόμο, μας πρόσφερε μιαν ακόμη επιβεβαίωση πως το σκοτάδι είναι φωτεινό, πως ποτέ δεν είμαστε μόνοι. Κρατώντας δυο αχλάδια που μας προσέφερε ο μοναχός από ένα κατάφορτο δέντρο κι ένα μικρό φτερό από κάποια από τα παγώνια που μου φάνηκε πως κοροϊδευτικά με παρακολουθούσαν από τα τειχία του μοναστηριού, ξαναγυρίζουμε στην έξοδό του. «Α, δεν ήταν τίποτα, κλείδωσα και ξεκλείδωσα την πόρτα, αυτό ήταν όλο», λέει ο οδηγός, ενώ ο μοναχός και ο δόκιμος ξεκινούν προς το μοναστήρι. Εκείνοι ξέρουν, όπως και εγώ πια, πως δεν ήταν αυτό…
Όσο για τη Βεργίνα, κι αυτή την προφτάσαμε!
