Του Σταύρου Γουλούλη, δρος Βυζαντινής Τέχνης
Για έναν ιστορικό, είναι πρόκληση να σταθεί σε κομβικά γεγονότα, σε σύμβολα-εικόνες στη δημιουργία μιας πολιτικής εν τω γίγνεσθαι. Αξίζει ως άσκηση που δεν αποσκοπεί σε τίποτα πέραν ενός προϊδεασμού. Σταγόνα στον ωκεανό που έρχεται….
Τουρκία. Στα μάτια της αδηφάγου κάμερας: Στρατιώτες χωρίς τη στολή εκστρατείας -αβράκωτοι, χωρίς βράκα που λέγαμε παλαιά-, άρβυλα, εξαρτύσεις, οπλισμό, όλα κατά γης. Βρέθηκαν, ολόκληρες διμοιρίες, στους δρόμους, σε στρατόπεδα, με εσώρουχο, εις κοινήν θέαν! Άλλοι φωτογραφίζονταν να τρώνε ξύλο, τρέμοντας σαν κουνέλια.
Σε τέτοιες εξαλλοσύνες τυχερός όποιος δεν έπεσε σε κακούς: λιντσάρισμα ή χάνει το κεφάλι του! Εξάλλου, πραξικόπημα έγινε, το πρώτο επί εποχής social media (TV αλλά και sms, twitter, facebook, facetime), σκοτώθηκαν και 300 άνθρωποι. Σίγουρα μερικοί στρατιώτες πυροβόλησαν -για πρώτη φορά!- πολίτες, και στρατιώτες, βρήκαν ανταπόδοση από τον λαό, αλλά είδαμε μια επίσης πρωτοφανή εκδικητική συμπεριφορά σε «αιχμαλώτους». Τραβήχτηκαν ειδικά ενσταντανέ και δόθηκαν εις θέαν απαιτητικού κοινού: σαν κοπάδι (=ραγιάδες!) από σκυλιά που κάθονται και τα δέρνουν.
Ξύλο πάντα έπεφτε στον τουρκικό Στρατό από μέσα, όχι από πολίτες. Τώρα, και στρατηγοί με έναν αρχηγό τους μπροστά, δαρμένον κι αυτόν, να μένουν κόκκαλο, στη σειρά. Δύο εικόνες, η καθεμία για την τάξη της. Στρατιώτες, αξιωματικοί, όλοι σούζα. Ο φακός γίνεται ντελάλης: «Ο εθνικός τουρκικός στρατός, ο επί τόσα χρόνια εγγυητής του κεμαλισμού, ως εδώ». Πλέον άλλοι έχουν πρωτοβουλία…
Οπότε παρακολουθήσαμε την απέκδυση ενός εθνικού συμβόλου. Μια τελετουργική εκμηδένιση του κεμαλικού στρατού, που είχε ήδη πληγεί και προ ετών (Ergenekon, Balyoz/Βαριοπούλα, 2008 κ.ε.). Ή τουλάχιστον έχουν σκοπό οι σημερινοί κρατούντες να τον τελειώσουν. Πέτυχε το τηλεθέαμα ό,τι δεν μπορούσε να κάνει η πιο αυταρχική κυβέρνηση. Χαρακτηρίστηκε αντι-πραξικόπημα ενός με φασίζουσες λογικές παρακράτους. Ικανό να λιντσάρει στρατό, επιδεικνύοντας μη πολιτισμό μέσα στον στρατόκοσμό του, το ΝΑΤΟ!
Στην Ελλάδα και γενικά στη Δύση, θέλοντας νικητή τον Στρατό, τρόμαξαν με όσα έβλεπαν. Τώρα κατάλαβαν εδώ ποιος ήταν ο ρόλος του στρατού, για τον οποίο μέχρι πρότινος πολλοί ρομαντικοί αποκαλούσαν την Τουρκία μόνιμη δικτατορία κ.τ.λ… Υπάρχει διεθνής όρος γι’ αυτούς: intellectuals! Απλώς ισχύει το μη χείρον βέλτιστον. Ο στρατός, αυτός που άρπαξε τη μισή Κύπρο, με συνεχή πραξικοπήματα για έναν αιώνα υπήρξε ισορροπιστής, υποδεικνύοντας το εθνικό συμφέρον, κυρίως όμως διατηρώντας κοσμικό, φιλοδυτικό, νατοϊκό κράτος. Όμως αυτό το σενάριο, που παίχτηκε τόσες φορές (1960, 1971, 1980, 1997), έγινε προβλέψιμο. Τώρα είχε αντίπαλο μέσα κι έξω από τον στρατό και γι’ αυτό πυροβόλησε.
Εμάς, τους Έλληνες, που ξέρουμε από πραξικοπήματα, δεν μας άρεσαν οι τιμωρίες. Είναι κάκιστο πράγμα να καταλύεται η δημοκρατία. Αλλά η επιδεικτικώς τιμωρητική λογική, οι προγραφές-απολύσεις, τι προμηνύει; Σε μας έληξε, δεν διανοηθήκαμε να ταπεινώσουμε στρατιώτες και αξιωματικούς. Δεν απολύθηκαν υπάλληλοι. Οι πρωταίτιοι στη δίκη της χούντας, τα πρακτικά της οποίας κάποτε φυλλομέτρησα στα Γενικά Αρχεία Αθηνών -είδα το συγκεκριμένο σημείο-, ανέλαβαν αυτοί την πλήρη ευθύνη. Τον στρατιώτη κάθε χώρας, ως μελλοθάνατος που είναι, τον ραίνουν λουλούδια, δεν τον ατιμάζουν. Υπακούει εντολές, δεν έχει ευθύνη. Αν τότε επιμέναμε στην τιμωρία τους, θα υπήρχε διχασμός, όπως έγινε τώρα στην Τουρκία. Κάτι που είναι χειρότερο από πραξικόπημα.
Πάει η Τουρκία που ξέραμε. Πριν βλέπαμε παντού στρατιωτικούς, στρατοχωροφύλακες. Κάθονταν μπροστά τους όλοι προσοχή. Τώρα αναδύεται νέα τάξη, δίκτυα κυρίαρχων, αυτοί που πόζαραν νικητές δίπλα στα φανταράκια, τα αβράκωτα. Έχουν μέλλον. Αφού στο εξής στρατός και στρατοχωροφυλακή δεν θα υπάγονται στον ΥΠ.ΑΜ., τα στρατιωτικά λύκεια κλείνουν, ενώ απολύεται κόσμος και κοσμάκης… Πάντοτε οι λαϊκοί μαχητές είχαν μεγαλύτερη δύναμη: ερυθροφρουροί του Μάο, που κρεμούσαν πινακίδες, οι μαθητές στους δασκάλους… Ναζιστές που έκαιγαν βιβλία…
Όπως κι αν το κάνουμε, οι Τούρκοι έχουν άλλα πρότυπα. Μετράει πολύ το ισχύον δίκαιο, ο πέλεκυς επάνω στον αντίπαλο. Η δική μας παράδοση στηρίζει τα σύμβολα, όπως το χακί. Σε ελληνορωμαϊκά ανάγλυφα εικονίζονται αγέρωχες Νίκες να στοιβάζουν τα όπλα των εχθρών, των ηττημένων, που παριστάνονται άοπλοι, αλλά ντυμένοι. Η απέκδυση (με τη συναπτή κουρά) είναι μια συμβολική, μυητική, πράξη, πέρασμα σε νέα κατάσταση. Στο δικό μας βάπτισμα, π.χ., εκδύεται κανείς, κείρεται, αποθέτει τον παλαιό άνθρωπο και ενδύεται νέον. Στον στρατό ισχύει ότι, όταν κανείς αφήνει τα πολιτικά ρούχα, κουρεύεται, ελέγχεται, για να δείξει ότι είναι ώριμος και ικανός να πολεμήσει, και ντύνεται πολεμιστής, αφιερωμένος στην προστασία του λαού του. Πεθαίνει ο ανώριμος έφηβος, γεννιέται ένας νέος, μάχιμος υπέρ της κοινότητας. Τηρουμένων κάποιων αναλογιών, οι Τούρκοι στρατιώτες είναι σαν να αποβάλουν τον παλαιό ρόλο που περικλείει η στολή και γίνονται ραγιάδες ενός αναδυόμενου συστήματος. Ή ενδύονται νέα αποστολή ή έρχονται άλλοι στη θέση τους.
Πάντως, αυτή η σύγχρονη παγκόσμια πρωτοτυπία, με έναν στρατό να χάνει πια το απόλυτο κύρος που είχε λόγω του Ατατούρκ, υπάρχει προοπτική, αν τους κάτσει, να μείνει κυρίαρχη αφήγηση για κάποιες γενιές. Ήδη όμως κι αυτόν τον μεγάλο ηγέτη τους, τον Κεμάλ, αποδομούν οι νυν κρατούντες στην προσωπική του ζωή: αλκοολικός…
Τα στερνά δείχνουν τα πρώτα. Αλλά και τα μέλλοντα…
