Του Κώστα Πολίτη

 

Ο Κύριος παρομοίασε το θεουπόστατο Σώμα Του με το σπυρί του σιταριού, λέγοντας στο δωδέκατο κεφάλαιο του κατά Ιωάννη Αγίου Ευαγγελίου: «Το σπυρί του σιταριού, εάν πέφτοντας στη γη δεν πεθάνει, μένει μοναχό του (και δεν πολλαπλασιάζεται), εάν όμως πεθάνει, πολύ καρπό φέρνει».

Αυτή, λοιπόν, είναι η αφορμή η Εκκλησία του Χριστού και τελεί τα αποκαλούμενα κόλλυβα, τόσο αυτά πού προσφέρονται στις εορτές των αγίων όσο και αυτά πού προσφέρονται στα μνημόσυνα των κεκοιμημένων εν Χριστώ αδελφών μας.

Στο Άγιον Όρος δεν τελείται ξεχωριστό μνημόσυνο για τους μοναχούς. Μαζί με το κόλλυβο του αγίου βάζουν κι ένα μικρό πιατάκι με κόλλυβα για τους κεκοιμημένους. Μνημονεύονται οι ηγούμενοι της τελευταίας 100ετίας και οι ιερείς και μοναχοί της τελευταίας 30ετίας.

Κόλλυβο, επίσης, γίνεται όποτε τοποθετείται στον ναό εικόνα για προσκύνηση.

Το Σάββατο, πάντως, γίνεται οπωσδήποτε των κεκοιμημένων, εκτός αν τύχει απόδοση δεσποτικής γιορτής. Είναι ένα τσίγκινο πιατάκι με σταράκι βρασμένο που το βάζουν κάτω από την εικόνα του Χριστού.

Το κόλλυβο της πανήγυρης απαιτεί αληθινή ζαχαροπλαστική τέχνη. Συνήθως στην επιφάνειά του αγιογραφείται ο κτήτωρ ή ο άγιος επ' ονόματι του οποίου τιμάται το καθολικό, π.χ. ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης στη Μεγίστη Λαύρα ή ο Τίμιος Πρόδρομος στη Μονή Διονυσίου. Οι αγιογραφίες αυτές με χρωματιστή ζάχαρη είναι έργα τέχνης, που δυστυχώς καταστρέφονται, αφού τα κόλλυβα μοιράζονται και τρώγονται.

Το συνηθισμένο κόλλυβο γίνεται ως εξής: Βάζουν χτυπημένο σιτάρι (συνθλίβεται) στο νερό να φουσκώσει. Το βράζουν σε κρύο νερό. Σε μισή ώρα χύνουν το νερό και βάζουν άλλο που βράζει, ώσπου το σιτάρι να γίνει τριαντάφυλλο και το ζουμί του να γίνει χυλός. Προσθέτουν λίγο αλατάκι.

Μετά παίρνουν το ζουμί, που γίνεται σαν ρόφημα με ζάχαρη και κανέλα. Μετά πλένουν το σιτάρι με κρύο νερό, για να φύγει η κόλλα του, και το απλώνουν να στεγνώσει. Δύο με τρεις ώρες πριν από τη Θεία Λειτουργία ο διακονητής παίρνει ψιλοτριμμένο παξιμάδι και ρίχνει μια χούφτα μέσα στα κόλλυβα, για να τραβήξει την υγρασία, να 'ναι στεγνά. Ύστερα θα το κοσκινίσει, για να φύγει το παξιμάδι. Το σιτάρι είναι πια έτοιμο. Το στρώνει και από πάνω του στρώνει τη ζάχαρη (όχι άχνη, αλλά κρυσταλλική) και κάνει σταυρό με ζάχαρη χρωματισμένη με κανέλα. Αν θέλει, ανακατεύει προηγουμένως το σιτάρι με φουντούκι τριμμένο.

Στο κόλλυβο της πανήγυρης προσθέτει τριμμένο καρύδι, μοσχοκάρφια κοπανισμένα και κύμινο. Αντί καρυδιού, σε μερικά μοναστήρια βάζουν καβουρδισμένα φουντούκια τριμμένα (τους αφαιρούνται οι φλούδες) και αντί για μοσχοκάρφια κανέλα.

Αξίζει να αναφερθεί πώς γίνονται οι αγιογραφίες: με σπιρτόξυλο ή την ξύλινη άκρη ψιλού πινέλου ζωγραφικής πατούν το σχέδιο πάνω στη ζάχαρη από το ανθίβολο. Τώρα πια μπορούν να γεμίσουν τα ρούχα, το πρόσωπο, τα μαλλιά με ζάχαρη διαφόρων χρωμάτων. Για διακόσμηση βάζουν, ακόμα, κουφέτα και ασημένια κουφετάκια (που είναι μακαρόνια και φακές βουτηγμένες σε ασημί ζαχαρόπηκτο).

Το συνηθισμένο κόλλυβο είναι το καθημερινό γλύκισμα των μοναχών στα κοινόβια. Οι Ρώσοι συνηθίζουν στο Άγιον Όρος να κάνουν το κόλλυβο όχι με σιτάρι, αλλά με ρύζι, όπως στη Ρωσία. Ο Σμυρνάκης σημειώνει ότι αυτό γίνεται τόσο στη Μονή Αγίου Παντελεήμονος όσο και στις ρωσικές σκήτες και κελλιά (Πηγή: Ι.Μ. Χατζηφώτη, «Η καθημερινή ζωή στο Άγιον Όρος», εκδ. Δημ. Ν. Παπαδήμα, Αθήνα, 1999).

 

Συνταγή

Υλικά:

1 κ. σιτάρι

1 κ. καρύδια, αμύγδαλα και φουντούκια

1 κ. κουλουράκια μνημόσυνου κοπανισμένα

500 γρ. στραγάλια μαλακά κοπανισμένα

500 γρ. σταφίδες ξανθές (πλυμένες και στεγνωμένες)

1 κ. άχνη ζάχαρη

250 γρ. αλεύρι καβουρδισμένο

Κανέλα

 

Εκτέλεση

Μουσκεύουμε το σιτάρι όλη τη νύχτα. Το βράζουμε, το στραγγίζουμε και το στεγνώνουμε καλά. Αναμειγνύουμε όλα τα υλικά, εκτός από τα στραγάλια και τη μισή ζάχαρη. Καλύπτουμε τα κόλλυβα με τα κοπανισμένα στραγάλια. Από πάνω στρώνουμε την υπόλοιπη ζάχαρη και διακοσμούμε τα κόλλυβα με άσπρα και ασημένια κουφέτα.