Του Σοφοκλή Γ. Δημητρακόπουλου
Ερευνώντας κανείς ανεκμετάλλευτες έως τώρα από τους βιογράφους του Αγίου Νεκταρίου αρχειακές συλλογές και δημοσιεύματα εφημερίδων (με όση βαρύτητα μπορεί να έχουν ως ιστορικές πηγές), καθώς και άλλα έντυπα, βρίσκει διαρκώς και νέα στοιχεία. Μερικά από όσα τελευταία έχουμε επισημάνει θα παρουσιάσουμε στο σημερινό μας σημείωμα. Αφορούν τις σχέσεις του με συμπατριώτες, σύγχρονούς του ιεράρχες.
α.- Την εποχή του Αγίου Νεκταρίου από τη Σηλυβρία, μια κωμόπολη της Ανατολικής Θράκης, που τότε αριθμούσε μόλις 2.500 Ορθόδοξους Χριστιανούς, προήλθαν, με τη σειρά των πρεσβειών αρχιερωσύνης, έξι αρχιερείς, οι εξής : 1) Αλέξανδρος Τριανταφυλλίδης (1840-1894), Μελενίκου (1892-1894), ο από Λαμψάκου (1873-1880), και Πρεσπών και Αχριδών (1880-1892), 2) Νεκτάριος Κεφαλάς (1846-1920), Πενταπόλεως (1889-1920), 3) Σωκράτης Σταυρίδης (1866-1944), Ιερισσού και Αγίου Όρους (1911-1944), 4) Σωφρόνιος Σταμούλης (1875-1960), Ελευθερουπόλεως (1927- 1958), ο από Μυριοφύτου και Περιστάσεως (1917-1924) και Βεροίας και Ναούσης(1924-1927), 5) Ιωακείμ Καβύρης (1880-1974), Αλεξανδρουπόλεως (1934-1967), ο από Αμφιπόλεως (1917-1922), Ίμβρου και Τενέδου (1922-1924), Ικαρίας (1924-1926) και Σουφλίου (1926-1934) και 6) Γερμανός Στρηνόπουλος (1872- 1951), Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας (1922-1951), ο από Σελευκείας (1912-1922), από το χωριό Δελλιώνες (σήμερα Oρτάκιοϊ).
β.- Ο Μελενίκου Αλέξανδρος, απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής του Σταυρού Ιεροσολύμων, χρημάτισε για αρκετά χρόνια ως διάκονος, διευθυντής της Σχολής του Αγιοταφικού Μετοχίου στην Κωνσταντινούπολη. Στη διάρκεια της εκεί υπηρεσίας του προσέλαβε τον ανιψιό του(;) Αναστάσιο (Νεκτάριο) Κεφαλά ως παιδονόμο και συνέβαλε αποφασιστικά στην πνευματική του κατάρτιση.
γ.- Όπως είναι γνωστό, ο Άγιος Νεκτάριος είχε τρεις αδελφούς και τρεις αδελφές. Από τις αδελφές, η Σμαράγδα, καλλιεργημένη γυναίκα, «μορφωμένη στα ιερά γράμματα», όπως υπογραμμίζει σοσιαλιστικών ιδεών Θρακιώτισσα και περίπου σύγχρονή της συγγραφέας, από τον γάμο της με τον Σηλυβριανό Ελευθέριο Σταυρίδη (υιό του μεγαλεμπόρου Σταύρου Βεζιρτζή) απέκτησε δύο υιούς, τον Αριστοτέλη (1859-1910) και τον Σοφοκλή (1861-1935). Απεβίωσε νεότατη, μεταξύ των ετών 1861 και 1864. Ο σύζυγός της, που ήρθε σε δεύτερο γάμο, απέκτησε στις 10 Ιανουαρίου 1866 υιό τον Σωκράτη, μετέπειτα διαπρεπή Μητροπολίτη Ιερισσού, Αγίου Όρους και Αρδαμερίου, άλλους δύο υιούς και μία κόρη. Η Μαριώρα, μεγαλύτερη κατά έναν χρόνο από τον Άγιο Νεκτάριο, απεβίωσε, όπως αναφέρει η ληξιαρχική πράξη θανάτου της, κατά δήλωση ενώπιον μαρτύρων του ιερέα Φωτίου Δ. Πάντου, στις 26 Μαΐου 1900, «ένεκα καρκινώδους καχεξίας», στην Αθήνα και στην «Ενορία Αγίου Διονυσίου». Συλλυπητήρια έστειλε από τη Σηλυβρία στον Πενταπόλεως Νεκτάριο και ο νεαρός τότε Σωτήριος Αθανασίου Σταμούλης, ο κατόπιν Μητροπολίτης Μυριοφύτου και Περιστάσεως (1917) και Ελευθερουπόλεως Σωφρόνιος, μακρινός συγγενής του Αγίου από μητέρα. Σύμφωνα με πληροφορία του Σηλυβριανού Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως Ιωακείμ, η αρχοντική οικία Σταμούλη βρισκόταν πίσω από την εκκλησία «Η Γέννησις της Θεοτόκου», από την οποία τη χώριζε δρομίσκος, και ήταν κτισμένη επάνω σε τμήμα του βυζαντινού τείχους. Ο Πενταπόλεως απάντησε με το ακόλουθο γράμμα:
«Την 1η Ιουλίου 1900,
Αγαπητέ Κύριε Σωτηράκη Σταμούλη,
Εις Σηλυβρίαν
+ Ευχαριστώ σοι επί τοις συλλυπητηρίοις τοις επί τω θανάτω της μακαρίτιδος αδελφής μου Μαριόρας εκφρασθείσιν ημίν και εκφράζω υμίν επί τη συμπαθεία ταύτη την άκραν ημών ευγνωμοσύνην μεθ’ ης διατελώ προς Θεόν ευχέτης.
+ Ο Πενταπόλεως Νεκτάριος »
δ.- Όταν ο Άγιος Νεκτάριος το 1920 (20 Σεπτεμβρίου – 8 Νοεμβρίου) νοσηλευόταν στο Αρεταίειο Νοσοκομείο Αθηνών τον επεσκέφθη ο Ιερισσού και Αγίου Όρους Σωκράτης, ο οποίος, προφανώς ενημερωμένος για τη σοβαρότατη κατάσταση της υγείας του («εκείνος μεν ετελείωσε το έργον του»), έγραψε στις 25 Οκτωβρίου 1920 στον τότε Μυριοφύτου και Περιστάσεως Σωφρόνιο:
«Αγαπητέ αδελφέ εν Χριστώ,
Με μεγάλην χαράν έλαβον την επιστολήν σου, ην τόσον επόθουν. Είχον μάθει ότι ελάβετε το μέγα της αρχιερωσύνης αξίωμα και εχάρην τα μέγιστα. Εχάρη δε πολύ και ο πρ. Πενταπόλεως Νεκτάριος, ον απήντησα εν Αθήναις κατά την εκεί μετάβασίν μου προς εορτασμόν της ελευθερώσεώς μας, ελθόντα εκεί από της Αιγίνης (όπου διευθύνει μονήν γυναικών μετά πολλού του ζήλου και πολλών καρπών) προς περίθαλψιν της πασχούσης υγείας του. Και εκείνος μεν ετελείωσε το έργον του, ήδη μένει εις ημάς τους πατριώτας του να κάμωμεν το καθήκον μας προς την Εκκλησίαν, ην εξαιρετικώς ηγαπήσαμεν και οικειοθελώς μετά ζήλου ετάχθημεν εις διακονίαν αυτής. »
ε.- Υπάρχει μια προφορική μαρτυρία, προερχόμενη από τον κεκοιμημένο τώρα ιερέα Νικόλαο Κωνσταντινίδη (+ Σαλαμίνα 1974), χειροτονημένο από τον Μητροπολίτη Ιερισσού Σωκράτη και έκτοτε πολύ στενά συνδεδεμένο μαζί του. Κάποτε ο Σωκράτης πήγε στην Αίγινα να επισκεφθεί τον Άγιο (πιθανολογούμε τον Αύγουστο – Σεπτέμβριο του 1917), επειδή όμως ο Πενταπόλεως αργούσε να εμφανισθεί στην αίθουσα υποδοχής της μονής και αυτός έπρεπε να φύγει γρήγορα για να προλάβει το πλοίο επιστροφής στον Πειραιά, αποφάσισε να πάει να τον δει στο κελί του. Επειδή η πόρτα ήταν κλειστή, κοίταξε από την κλειδαρότρυπα, οπότε τον είδε να προσεύχεται υπερυψωμένος από τη γη. Έφυγε χωρίς να τον ενοχλήσει και αυτό το αποκάλυψε μόνον όταν ο Άγιος απέθανε.
στ.- Τέλος, συμπληρωματικά στα όσα παλαιότερα έχουν αναφερθεί για την εντύπωση αγιότητας του Πενταπόλεως, που είχε σχηματίσει ο Ελευθερουπόλεως Σωφρόνιος, σημειώνουμε ότι ο ίδιος, λίαν αυστηρός ιεράρχης, στις 19 Οκτωβρίου 1939, είκοσι χρόνια περίπου μετά την εκδημία του Πενταπόλεως, τόνιζε στην Ιερά Σύνοδο: «Της Ριζαρείου διετέλεσε Διευθυντής και ο Πενταπόλεως Νεκτάριος, όστις υπό τινων τιμάται ως Άγιος».
1. Βλ. και Ιωακείμ Καβύρης, Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως, Εκκλησιαστικοί αντίλαλοι, Αλεξανδρούπολις 1955, τ. Β΄, σσ. 775-776, υποσημείωση.
2. Βρίσκεται 18 χιλιόμ. νοτιοανατολικά του Σαντάνσκι (βουλγαρικά Μελίνκ), λίγο δεξιά του αυτοκινητοδρόμου Σιδηρόκαστρο – Σαντάνσκι, στη μέση του δρόμου προς αυτό, ενώ αριστερά του δρόμου βρίσκεται το Πετρίτσι. Ήταν ακμαίες ελληνικές κωμοπόλεις. Υπάρχει και η γραφή Μελένοικον.
3. Για τον ιεράρχη αυτόν των δύσκολων χρόνων του βουλγαρικού σχίσματος και των βουλγαρικών θηριωδών, βλ. Ιωάννης Θ. Μπάκας, Ο Ελληνισμός και η μητροπολιτική περιφέρεια Μελενοίκου (διδακτορική διατριβή στο ΑΠΘ), Θεσσαλονίκη 2003, σσ. 94-97.
4. Σοφ. Δημητρακόπουλος, Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως, η πρώτη άγια μορφή των καιρών μας, Αθήνα 1998, σσ. 20 και 35.
5. Αθηνά Γαϊτάνου – Γιαννιού, Το πνευματικό Μακρυχώρι του καιρού μας, Ισταμπούλ, 1951, σσ. 58-59.
6. Ο Σταυρής Βεζιρτζής ή Μεσιρτζής (+1878) είχε επιχείρηση λινελαίου, τα οποίο χρησίμευε για φωτισμό, και ήταν επιχείρηση πολύ προσοδοφόρα. Βλ. Σοφ. Δημητρακόπουλος, ό.π., σ. 20. – Βασίλειος Σταυρίδης, Ο Σωκράτης Σταυρίδης προ της ανυψώσεώς του στην Ι. Μητρόπολη Ιερισσού και Αγίου Όρους, στο βιβλίο του Δημητρίου Θεοχ. Κύρου, Ο Μητροπολίτης Ιερισσού, Αγίου Όρους και Αρδαμερίου Σωκράτης Σταυρίδης (1866-1944), Αρναία 2011, σ. 297.
7. Για τον Μητροπολίτη Σωκράτη, βλ. το παραπάνω βιβλίο του Δημητρίου Θεοχ. Κύρου, όπου και η σχετική βιβλιογραφία.
8. Ο ιερέας Φώτιος Πάντος είχε γεννηθεί στην Ήπειρο το 1852 και εφημέρευε στον ναό του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου Αθηνών (Αρχείο Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Πίναξ ενοριακός της Αγιωτάτης Μητροπόλεως Αθηνών, 1903, φφ. 10-11). Από τον Αύγουστο του 1884 έως τον Φεβρουάριο του 1889 υπηρέτησε ως εφημέριος στην Αίγυπτο. Τα έτη 1891-1897 φοίτησε στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή (Αρχιμ. Κλεόπας Στρογγύλης (νυν Μητροπολίτης Σουηδίας), Ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως και το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, Νέα Υόρκη 2001, σ. 35. Του ιδίου, Ο Άγιος Νεκτάριος και η Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή, Αθήνα 2008, σ. 336).
9. Ληξιαρχική Πράξη Δήμου Αθηναίων 638/26.5.1900.
10. Σοφ. Δημητρακόπουλος, ό.π., σ. 19.
11. Ιωακείμ Καβύρης, ό. π., τ. Β΄, σ. 772, υποσημείωση.
12. Γ.Α.Κ., Μικραί Συλλογαί, Αρχείον Ελευθερουπόλεως Σωφρονίου, Δ΄, ΙΙ, φάκ. 1, αριθ. 40.
13. Οι εκδηλώσεις για την απελευθέρωση της Μακεδονίας – Θράκης (Eoρτές της Νίκης) έγιναν στις 24, 15 και 16 Σεπτεμβρίου 1920.
14. Γ.Α.Κ., ό.π., Κ. 85, δ΄,116.
15. Πληροφορία Αρχιμ. Γρηγορίου Νανακούδη (9.11.2016) και Νικολάου Νάνου (22.12.2016).
16. Τότε ο Ιερισσού Σωκράτης έμεινε για αρκετό διάστημα στην Αθήνα ως μέλος του Ανωτάτου Εκκλησιαστικού Δικαστηρίου, που δίκασε τους αρχιερείς που είχαν πάρει μέρος στο ανάθεμα κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου – στο οποίο, βέβαια, δεν πήρε μέρος ο Πενταπόλεως (βλ. Σοφ. Δημητρακόπουλος, ό. π., σ. 267, υποσ. 6). Την περίοδο, που ο Άγιος βρισκόταν στην Αίγινα (1908-1920) μαρτυρείται άλλη μία επίσκεψη του επισκόπου Σωκράτη στην Αθήνα (Μάρτιος 1913), για την κηδεία του δολοφονημένου βασιλιά Γεωργίου Α΄ (εφημ. «Σκριπ» Αθηνών, φ. 6957 της 23.3.1913).
17. Σοφ. Δημητρακόπουλος, ό. π., σσ. 19 και 328, υποσ. 28.
18. Πρακτικά της 19.10.1939. Αρχιμ. Θεόκλητος Στράγκας, Εκκλησίας της Ελλάδος Ιστορία εκ πηγών αψευδών 1817-1967, τ. Δ΄, Αθήναι 1972, σ. 2284.
