Σεβαστοί μου Πατέρες, αγαπητοί μου αδελφοί και αδελφές εν Κυρίω,
Με πολλή χαρά βρίσκομαι και σήμερα κοντά σας, στην ευλογημένη πόλη του Αμυνταίου, μέσα στη φιλόξενη αίθουσα του Ιερού Ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Κάθε συνάντηση που γίνεται μέσα στην Εκκλησία είναι ευκαιρία να αντλήσουμε φως και δύναμη από τον λόγο του Χριστού, να στηρίξουμε την ψυχή μας και να νιώσουμε πιο κοντά Του. Μέσα στην πολυπλοκότητα του σημερινού κόσμου έχουμε ανάγκη από στιγμές ειρήνης και προσευχής, από σκέψεις που μας ανεβάζουν πιο ψηλά, εκεί όπου κατοικεί το φως του Θεού και η παρουσία Του γίνεται αίσθηση καρδιάς.
Με αφορμή τη λαμπρή εορτή της Συνάξεως των Αγίων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ, που τιμά η Εκκλησία μας στις 8 Νοεμβρίου, θεωρήσαμε καλό σήμερα να αναφερθούμε στους Αγίους Αγγέλους, τα πνευματικά εκείνα όντα που δημιούργησε ο Θεός¹ για να Τον δοξολογούν και να υπηρετούν το άγιο θέλημά Του. Είναι οι πρώτοι λειτουργοί του Δημιουργού, «λειτουργικά πνεύματα αποστελλόμενα εις διακονίαν»², πνεύματα φωτός, αγάπης και υπακοής, που στέκονται ενώπιον του Θρόνου Του και μεταφέρουν το έλεος και την προστασία Του στον κόσμο³. Οι Άγγελοι δεν είναι σύμβολα ή ποιητικές εικόνες αλλά πραγματικά όντα, υπάρξεις γεμάτες από τη χάρη του Θεού, που μας συνοδεύουν αθέατα και μας ενισχύουν στους αγώνες της ζωής.
Η δημιουργία και η φύση των Αγγέλων
Οι Άγγελοι είναι πνευματικά όντα, αθάνατα και ασώματα⁴. Δημιουργήθηκαν από τον Θεό πριν από τον άνθρωπο⁵, για να υπηρετούν το θείο Του σχέδιο και να αποτελούν τους πρώτους πολίτες της ουράνιας Βασιλείας. Ο ψαλμωδός λέει «ο ποιών τους αγγέλους αυτού πνεύματα και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα»⁶. Δηλαδή, ο Θεός έδωσε στους Αγγέλους πνευματική φύση, αστραφτερή σαν τη φλόγα, γεμάτη ζωή και καθαρότητα.
Δεν είναι θεοί ούτε μικροί δημιουργοί, αλλά δούλοι του Θεού που ενεργούν σύμφωνα με τη βούλησή Του⁷. Ο Μέγας Βασίλειος σημειώνει πως «οι Άγγελοι δεν είναι ούτε παντογνώστες ούτε πανταχού παρόντες, αλλά έχουν όση δύναμη τους χαρίζει ο Θεός»⁸. Η σοφία και η ενέργειά τους είναι δωρεές και όχι αυθύπαρκτες ιδιότητες. Ο Θεός είναι το φως που τους φωτίζει, η πηγή που τους ζωοποιεί.
Οι Άγγελοι δεν έχουν υλικό σώμα, αλλά μπορούν, με τη συγκατάθεση του Θεού, να παίρνουν ορατή μορφή, όπως συνέβη με τον Αρχάγγελο Ραφαήλ που συνόδευσε τον Τωβία⁹. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός εξηγεί ότι η φύση τους είναι λεπτοφυής, «νους, ενέργεια, δύναμις λογική και αεικίνητος»¹⁰. Δεν είναι ούτε ψυχές ανθρώπων ούτε αφηρημένες ιδέες, αλλά συγκεκριμένες πνευματικές υπάρξεις με νου, θέληση και ελευθερία.
Η Αγία Γραφή αναφέρει ότι μυριάδες Αγγέλων περιβάλλουν τον θρόνο του Θεού. Ο Προφήτης Δανιήλ είδε «μυριάδες μυριάδων να παρίστανται ενώπιόν Του»¹¹. Οι Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, μας διδάσκουν ότι οι Άγγελοι χωρίζονται σε εννέα τάγματα¹²: Σεραφείμ, Χερουβείμ, Θρόνοι, Κυριότητες, Δυνάμεις, Εξουσίες, Αρχές, Αρχάγγελοι και Άγγελοι. Κάθε τάγμα έχει ιδιαίτερη αποστολή και βαθμό φωτισμού, μα όλα υπηρετούν τον Τριαδικό Θεό και συμμετέχουν στη θεία δοξολογία.
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέγει ότι «οι Άγγελοι είναι φως εκ φωτός, πνοή της πρώτης Πνοής»¹³. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμπληρώνει ότι «οι Άγγελοι δεν γνωρίζουν τον Θεό με λογισμούς, αλλά με συμμετοχή στη δόξα Του»¹⁴. Αυτή η μετοχή στη δόξα τούς καθιστά καθρέπτες του Θείου Φωτός, που αντανακλούν την αγάπη του Δημιουργού σε ολόκληρη την κτίση.
Η πίστη των Αγγέλων και η πτώση των δαιμόνων
Η Αγία Γραφή μας φανερώνει ότι δεν έμειναν όλοι οι Άγγελοι πιστοί. Ο Εωσφόρος, ένας από τους πρώτους και λαμπρότερους, εξαιτίας της υπερηφάνειάς του αποστάτησε από τον Θεό. Είπε μέσα του «θα ανεβώ στον ουρανό και θα στήσω τον θρόνο μου επάνω στα άστρα του Θεού»¹⁵. Και τότε «εθεώρουν τον σατανά ως αστραπήν πεσόντα εκ του ουρανού»¹⁶. Ο Απόστολος Πέτρος μαρτυρεί ότι «ο Θεός δεν εφείσθη των αγγέλων των αμαρτησάντων, αλλά τους παρέδωκε εις σκότος»¹⁷.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν ότι η πτώση αυτή προήλθε από την αλαζονεία, την απόπειρα να γίνει ο κτιστός ίσος με τον άκτιστο. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει πως «ο Θεός έπλασε τους Αγγέλους αγαθούς, αλλά με ελεύθερη βούληση. Κάποιοι από αυτούς, κατάχρηση της ελευθερίας κάνοντες, εξέπεσαν»¹⁸. Αντίθετα, οι πιστοί Άγγελοι έμειναν ταπεινοί και αφοσιωμένοι στον Δημιουργό, γι’ αυτό και στερεώθηκαν αιώνια στο αγαθό.
Ο Μέγας Βασίλειος τονίζει ότι «οι Άγγελοι διαφέρουν από τους δαίμονες όχι ως προς τη φύση, αλλά ως προς την προαίρεση»¹⁹. Η φύση τους είναι πνευματική και ίδια, όμως η προαίρεση των δαιμόνων έγινε σκοτεινή. Η υπακοή των Αγγέλων σφράγισε την πίστη τους, ενώ η υπερηφάνεια των δαιμόνων έγινε αιτία αιώνιας απώλειας. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέγει ότι «η πτώση του Εωσφόρου είναι υπόμνηση για κάθε λογικό ον ότι η έπαρση αποκόπτει από το Φως»²⁰.
Οι Άγγελοι δοκιμάστηκαν στην αγάπη. Έμειναν κοντά στον Θεό όχι γιατί δεν μπορούσαν να φύγουν, αλλά γιατί δεν θέλησαν να φύγουν. Η πίστη τους δεν ήταν αναγκαστική, ήταν ελεύθερη. Έτσι, μετά την πτώση των δαιμόνων, στερεώθηκαν αιώνια στο καλό. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής γράφει ότι «ο Θεός στερέωσε τους αγαθούς Αγγέλους στην αγαθότητα, επειδή με αγάπη Τον επέλεξαν»²¹.
Αδελφοί μου, αυτό το γεγονός είναι βαθύτατο μάθημα και για εμάς. Όπως οι Άγγελοι έμειναν στη χάρη μέσω της υπακοής, έτσι και ο άνθρωπος παραμένει κοντά στον Θεό μόνο με ταπείνωση και αγάπη. Όποιος υψώνει τον εαυτό του, πέφτει, και όποιος ταπεινώνεται, υψώνεται. Η αληθινή αγγελική ζωή είναι η ζωή της ταπεινής πίστης.
Η αποστολή των Αγγέλων
Ο σκοπός της ύπαρξης των Αγγέλων είναι να δοξολογούν τον Θεό και να υπηρετούν το σχέδιο της σωτηρίας. Όπως ψάλλουμε στη Θεία Λειτουργία «Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαβαώθ», οι Άγγελοι συμμετέχουν στη συνεχή υμνωδία του ουρανού²². Παράλληλα είναι αγγελιαφόροι του Θεού προς τον άνθρωπο. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ αναγγέλλει στη Θεοτόκο το χαρμόσυνο μήνυμα του Ευαγγελισμού²³, ο Άγγελος Κυρίου εμφανίζεται στους ποιμένες της Βηθλεέμ²⁴ και Άγγελος αναγγέλλει στις Μυροφόρες την Ανάσταση του Κυρίου²⁵. Είναι οι πρώτοι μάρτυρες των μυστηρίων της σωτηρίας.
Η Εκκλησία μας διδάσκει πως κάθε άνθρωπος έχει τον φύλακα Άγγελό του²⁶. Ο Κύριος είπε «προσέχετε να μη καταφρονήσετε έναν από τους μικρούς αυτούς, διότι οι άγγελοί τους στους ουρανούς βλέπουν πάντοτε το πρόσωπο του Πατρός μου»²⁷. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει ότι «οι Άγγελοι χαίρονται όταν ένας άνθρωπος μετανοεί»²⁸.
Οι Άγγελοι συμμετέχουν ενεργά στα Μυστήρια της Εκκλησίας. Ο Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας σημειώνει ότι «κατά τη Θεία Λειτουργία, οι Άγγελοι παρίστανται νοερά και συνεορτάζουν»²⁹. Γι’ αυτό και η Εκκλησία τους απεικονίζει στο Ιερό Βήμα, γύρω από την Αγία Τράπεζα, για να θυμίζει πως ο ουρανός και η γη ενώνονται στη Θεία Λατρεία.
Ο ρόλος τους δεν είναι μόνο να προστατεύουν, αλλά και να παιδαγωγούν. Ο Άγγελος που συνόδευσε τον Τωβία τον δίδαξε πώς να προσεύχεται και πώς να πορεύεται με ευσέβεια³⁰. Έτσι και στη δική μας ζωή, ο Άγγελος γίνεται πνευματικός σύμβουλος, αόρατος φίλος και οδηγός προς τη σωτηρία.
Η παρουσία των Αγγέλων στη ζωή του ανθρώπου
Αδελφοί μου, πόσο παρηγορητική είναι η σκέψη ότι δεν είμαστε μόνοι. Από τη γέννηση ως την αναχώρησή μας από τον κόσμο, έχουμε δίπλα μας έναν φύλακα Άγγελο. Ο Μέγας Βασίλειος γράφει πως «ο Άγγελος οδηγεί τον άνθρωπο σε αγαθά έργα, αποτρέπει από την αμαρτία και χαίρεται όταν βλέπει την ψυχή να ανυψώνεται προς τον Θεό»³¹. Όταν προσευχόμαστε, εκείνος στέκεται δίπλα μας. Όταν λυπούμαστε, μας παρηγορεί. Όταν κινδυνεύουμε, επεμβαίνει. Αυτή είναι η αόρατη αλλά αληθινή φροντίδα του Αγγέλου μας.
Στην Παλαιά Διαθήκη ο Άγγελος Κυρίου προπορεύεται του λαού στην έρημο³², δείχνοντας τον δρόμο και υπενθυμίζοντας ότι ο Θεός δεν εγκαταλείπει ποτέ τον λαό Του. Στην Καινή Διαθήκη Άγγελος Κυρίου λύνει τα δεσμά του Αποστόλου Πέτρου στη φυλακή³³. Και στις ζωές των Αγίων, Άγγελοι εμφανίζονται για να ενισχύσουν και να καθοδηγήσουν³⁴.
Οι Πατέρες τονίζουν ότι η χάρη των Αγγέλων δρα ιδιαίτερα μέσα στην προσευχή και τη Θεία Λειτουργία. Όταν η ψυχή προσεύχεται με καθαρότητα, ο Άγγελός της χαίρεται και προσεύχεται μαζί της. Αντίθετα, όταν βυθίζεται στην αμαρτία, εκείνος λυπάται αλλά δεν την εγκαταλείπει, περιμένοντας τη μετάνοιά της. Έτσι η σχέση μας με τον φύλακα Άγγελο είναι σχέση καρδιάς.
«Άγγελον ειρήνης, πιστόν οδηγόν, φύλακα των ψυχών και των σωμάτων ημών»
Κάθε φορά που τελούμε τη Θεία Λειτουργία και ακούμε αυτή την αίτηση, ας θυμόμαστε ότι είναι αίτημα ουράνιο και ζωντανό. Ο ιερέας ζητά από τον Θεό να μας δώσει «Άγγελον ειρήνης», δηλαδή πνευματικό φύλακα που θα μας φέρει ειρήνη εσωτερική. Ο Θεός είναι Θεός ειρήνης και όχι ακαταστασίας³⁵. Όπου υπάρχει ειρήνη, εκεί κατοικεί και ο Άγγελος του Κυρίου.
Ονομάζεται ακόμη «πιστός οδηγός», γιατί δεν μας εγκαταλείπει ποτέ. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης γράφει ότι «ο φύλακας Άγγελος σιωπηλά εμπνέει στην ψυχή τα θελήματα του Θεού και την παρακινεί στην αρετή»³⁶. Η φωνή της συνείδησης που μας ελέγχει και μας παρηγορεί είναι πολλές φορές η αθόρυβη υπόμνηση του Αγγέλου.
Για να κατανοήσουμε αυτή τη μυστική παρουσία, ας θυμηθούμε τον νέο Όσιο της Εκκλησίας μας Ιωσήφ τον Ησυχαστή. Όταν για λόγους υπακοής και άσκησης δεν προσήλθε στη Θεία Κοινωνία, έμεινε προσευχόμενος στο κελί του. Και τότε τρεις Άγγελοι εμφανίστηκαν, ντυμένοι με λευκά ενδύματα, κρατώντας Άγιο Ποτήριο. Τον κοινώνησαν και χάθηκαν μέσα σε ουράνιο φως³⁷. Αυτό το θαυμαστό γεγονός φανερώνει πόσο κοντά βρίσκονται οι Άγγελοι σε όσους αγαπούν και υπακούουν στον Θεό.
Η Εκκλησία, με σοφία, τοποθετεί αυτή την αίτηση στη Θεία Λειτουργία για να μας υπενθυμίζει πως η ζωή του πιστού είναι μια πορεία υπό την προστασία του Αγγέλου του Θεού. Όπως ο λαός της Παλαιάς Διαθήκης οδηγούνταν από τον Άγγελο στην Έρημο, έτσι και ο χριστιανός πορεύεται μέσα από τις ερήμους του κόσμου με τη συνοδεία του ουρανίου του φύλακα.
Πνευματικά διδάγματα
Ύστερα από όλα αυτά, αδελφοί μου, ας σταθούμε για λίγο να δούμε ποια είναι τα πνευματικά διδάγματα που αντλούμε από τη διδασκαλία και την παρουσία των Αγγέλων στη ζωή μας.
Πρώτον οι Άγγελοι μας διδάσκουν την υπακοή³⁸. Ζουν αιώνες μέσα στο φως του Θεού και δεν κουράζονται ποτέ να υπακούν. Αυτή η υπακοή δεν είναι φόβος, αλλά ελευθερία. Όταν υπακούμε στον Χριστό, δεν χάνουμε την ελευθερία μας, την βρίσκουμε. Η υπακοή των Αγγέλων είναι η πιο καθαρή μορφή αγάπης, γιατί πηγάζει από την απόλυτη εμπιστοσύνη.
Δεύτερον, οι Άγγελοι μας διδάσκουν την ταπείνωση³⁹. Αν και είναι ανώτεροι από εμάς, σπεύδουν να υπηρετήσουν τον άνθρωπο, τον οποίο ο Θεός αγάπησε τόσο ώστε να σαρκωθεί για χάρη του. Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης λέγει ότι «ο Άγγελος ταπεινώνεται διακονώντας τον άνθρωπο, αλλά μέσα σ’ αυτή την ταπείνωση μεγαλύνεται»⁴⁰.
Τρίτον, μας διδάσκουν τη χαρά της προσευχής. Οι Άγγελοι δεν έχουν καμία υλική ανάγκη, κι όμως δοξολογούν αδιάκοπα τον Θεό. Έτσι μας φανερώνουν ότι η πραγματική χαρά δεν βρίσκεται στην κατοχή, αλλά στη δοξολογία. Όταν ο άνθρωπος ευχαριστεί τον Θεό, συμμετέχει κι αυτός στη χαρά των Αγγέλων.
Τέταρτον, οι Άγγελοι μας δείχνουν τι σημαίνει πίστη. Πίστη σταθερή, αμετακίνητη, που δεν ταλαντεύεται μπροστά σε δοκιμασίες. Η αγγελική πίστη δεν αμφιβάλλει, δεν διαπραγματεύεται, αλλά αγαπά και παραμένει. Αν εμείς, μέσα στις καθημερινές μας δυσκολίες, θυμόμαστε τη σταθερότητα των Αγγέλων, τότε η καρδιά μας θα γίνει μικρός ουρανός.
Επίλογος
Αδελφοί μου, οι Άγιοι Άγγελοι είναι οι αόρατοι σύντροφοί μας. Δεν ζουν μακριά, αλλά γύρω μας, ανάμεσά μας, κοντά σε κάθε ψυχή που επικαλείται το όνομα του Θεού. Είναι το φως που λάμπει μέσα στο σκοτάδι του κόσμου, η σιωπηλή παρουσία της Θείας αγάπης που δεν εγκαταλείπει ποτέ το πλάσμα Του.
Ας θυμόμαστε κάθε μέρα την προσευχή του μικρού παιδιού που λέει «Άγγελέ μου, φύλακά μου, συ που με φύλαξες τη μέρα, φύλαξέ με και τη νύχτα». Και ας προσπαθούμε να ζούμε έτσι, ώστε ο Άγγελός μας να χαίρεται για εμάς, όχι να λυπάται.
Ας ζητούμε λοιπόν καθημερινά από τον Κύριο να μας δίνει «Άγγελον ειρήνης, πιστόν οδηγόν, φύλακα των ψυχών και των σωμάτων ημών». Να φωτίζει τα βήματά μας, να στηρίζει τις οικογένειές, να προστατεύει τα παιδιά μας να ευλογεί την τοπική μας Εκκλησία και να οδηγεί όλους μας στην αιώνια Βασιλεία Του.
———————–
Παραπομπές:
¹ Ψαλμός 148,2
² Εβρ. 1,14
³ Ψαλμός 102,20
⁴ Ματθ. 22,30
⁵ Ιώβ 38,4-7
⁶ Ψαλμός 103,4
⁷ Μ. Βασίλειος, «Εις τον Ψαλμόν ΛΓ΄»
⁸ Μ. Βασίλειος, «Ομιλία εις την Εξαήμερον», 2,3
⁹ Τωβ. 12,15
¹⁰ Ιω. Δαμασκηνός, «Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως»
¹¹ Δαν. 7,10
¹² Ιω. Δαμασκηνός, ό.π.
¹³ Γρηγ. Θεολόγος, Λόγος 34,4
¹⁴ Ιω. Χρυσόστομος, «Εις Ησαΐαν»
¹⁵ Ησ. 14,13
¹⁶ Λουκ. 10,18
¹⁷ Β΄ Πέτρ. 2,4
¹⁸ Ιω. Δαμασκηνός, ό.π.
¹⁹ Μ. Βασίλειος, «Περί Αγίου Πνεύματος», κεφ. 16
²⁰ Γρηγ. Θεολόγος, Λόγος 45,8
²¹ Μάξιμος Ομολογητής, «Κεφάλαια περί αγάπης», 1,48
²² Ησ. 6,3
²³ Λουκ. 1,26-38
²⁴ Λουκ. 2,9-14
²⁵ Μαρκ. 16,5-7
²⁶ Μ. Βασίλειος, «Εις Ψαλμόν ΛΓ΄»
²⁷ Ματθ. 18,10
²⁸ Λουκ. 15,10
²⁹ Νικ. Καβάσιλας, «Περί Θείας Λειτουργίας», 6
³⁰ Τωβ. 5,17
³¹ Μ. Βασίλειος, «Περί Αγίου Πνεύματος», 19
³² Εξ. 23,20
³³ Πράξ. 12,7
³⁴ Λειμών Πνευματικός, κεφ. 176
³⁵ Α΄ Κορ. 14,33
³⁶ Νικόδημος Αγιορείτης, «Αόρατος Πόλεμος»
³⁷ «Έκφρασις Μοναχικής Εμπειρίας», Όσιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής
³⁸ Ιω. Χρυσόστομος, Ομιλία 11 στην προς Εβραίους
³⁹ Φιλιπ. 2,3
⁴⁰ Γρηγ. Νύσσης, «Περί κατασκευής του ανθρώπου»
