Του Μητροπολίτη Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ
Έφθασε καιρός, η των πνευματικών αγώνων αρχή, η κατά των δαιμόνων νίκη, η πάνοπλος εγκράτεια, η των Αγγέλων ευπρέπεια, η προς Θεόν παρρησία». Με θριαμβευτικόν ύφος η Ορθόδοξος Εκκλησία μας αναγγέλλει εις τον κόσμον άπαντα την άφιξη της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Και παροτρύνει πειστικώς, όλους μας, «εγκρατεία τη σάρκα, ταπεινώσαι πάντες σπουδάσωμεν και λήθην της κακίας παντελή ποιήσωμεν». Μας συμβουλεύει να μη στενοχωρηθούμε επειδή εισερχόμεθα σε περίοδο ασκήσεως και θυσιών, αλλά «της Νηστείας καιρόν, φαιδρώς απαρξώμεθα, προς αγώνας πνευματικούς εαυτούς υποβάλλοντες αγνίσωμεν την ψυχήν, την σάρκα καθάρωμεν• νηστεύσωμεν ώσπερ εν τοις βρώμασιν εκ παντός πάθους, τας αρετάς τρυφώντες του πνεύματος». Με αυτόν τον πνευματικό αγώνα ο Χριστιανός δοξάζει τον Θεό, κατά τον Απόστολο Παύλο, ο οποίος διεγείρει όλους μας διατάσσων, «δοξάσατε δη τον Θεόν εν τω σώματι υμών και εν τω πνεύματι υμών άτινα εστίν του Θεού» (Α΄ Κοριν. στ΄ 20). Επομένως καλούμεθα όλοι μας αυτή την περίοδο, χρησιμοποιούντες την ελευθερία μας κι αποδεχόμενοι την αγάπη του Θεού, να αρνηθούμε την κακία και τα πάθη της αμαρτίας και να σπεύσωμεν προθύμως να αναβώμεν εις τα νοητά ύψη των αρετών.
Ο Τριαδικός Θεός της Εκκλησίας μας κατέχει το σύνολο των αρετών, αλλά και το πλήρωμά τους. Η τελειότητα του Θεού μας δεν δύναται να υπολογισθεί, δεν δύναται να συγκριθεί, ούτε καν να την αναζητήσουμε και να την εννοήσουμε δυνάμεθα. Διά τούτο και ο προφήτης Δαυίδ έκπληκτος αναφωνεί, ότι εκάλυψεν τους ουρανούς η αρετή του Θεού και η γη γέμισε, επληρώθη από την αίνεσίν Του. Ο άνθρωπος που αγωνίζεται να αποκτήσει τις αρετές και να ανέβει εις τα δυσθεώρητα ύψη μιμείται τον Θεόν και κινείται προς ομοίωσίν Του.
Ο μέγας της Καισαρείας φωστήρ Άγιος Βασίλειος συμβουλεύει τους νέους, και ου μόνον αυτούς, να αγωνισθούν να αποκτήσουν τις αρετές επειδή, εκτός των άλλων, αυτές είναι ο μοναδικός αθάνατος και παντοτινός πλούτος των ανθρώπων. Ό,τι άλλο αποκτήσει ο άνθρωπος, όπως π.χ. αξιώματα, πλούτο, τιμές και αγαθά, θα τα απολέσει. Το μόνον απόκτημα που είναι αναφαίρετον, το οποίον ούτε χάνεται, ούτε κλέπτεται, ούτε φθείρεται είναι η αρετή. Αυτή συνοδεύει τον άνθρωπο και εις την παρούσαν ζωήν και εις την μέλλουσαν. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής λέγει, ότι όλα τα ενάρετα έργα και η ίδια η αρετή «Θεού έργα προδήλως τυγχάνουσι». Θεωρούνται τα θεία στολίδια της ψυχής. Όσοι δε τις αποκτήσουν θα αξιωθούν τιμής και επαίνου από τον μόνον Άγιον και εν αγίοις επαναπαυόμενον Θεόν.
Ενώ είναι τόσο ζηλευτές οι αρετές και οι υψηλές κορυφές, δεν είναι εύκολος η κατόρθωση και η ανάβαση της θεοδρόμου κλίμακος. Ανθίσταται η διεφθαρμένη φύση μας, η οποία είναι υποδουλωμένη εις την αμαρτία και υπακούει εις τα αισχρά πάθη της ατιμίας. Πολεμεί και ο διάβολος, ο οποίος κινούμενος από φθόνο και κακία κινείται διά των πανούργων μεθοδειών του για να μας εμποδίσει να ομοιάσωμε εις τον Κύριον της δόξης.
Αυτός χρησιμοποιεί και την αμαρτωλήν ανθρωπότητα για να επιτύχει τα κακούργα σχέδια «του μυστηρίου της ανομίας». Γι’ αυτό απαιτείται πολύς κόπος και ιδρώτες και συντονισμένη προσπάθεια διά να νικήσει ο πιστός τα εμπόδια που στήνει ο αντίδικος και εχθρός μας διάβολος. Χρειάζονται ανδρεία, γενναιότητα, καρτερία, υπομονή και πίστη εις την πάλη με τα «πνευματικά της πονηρίας».
Η νίκη μάλιστα του διεφθαρμένου εαυτού μας, του υποτεταγμένου εις την εξουσία της αμαρτίας και η κοπιώδης προσπάθεια εξαγνισμού της σαρκός και του πνεύματος είναι η υπεροχότερη νίκη του ανθρώπου κατά τους νηπτικούς ανατολικούς πατέρες μας. Αυτοί θεωρούν, ότι είναι μεγαλύτερη νίκη το να νικήσεις ένα αμαρτωλό πάθος και μίαν ηδονήν των σωματικών αισθήσεών σου, παρά το να νικήσεις εκατόν εχθρούς σου.
Είναι ενδοξότερο τρόπαιο το να χύσεις με τη θέλησή σου ολίγον ιδρώτα και μία ρανίδα αίματος διά την αγάπη του Θεού και για να νικήσεις ένα σου κακό θέλημα εις πείσμα του διαβόλου, παρά το να χύσεις ποταμούς αιμάτων διά να νικήσεις ολόκληρα στρατεύματα. Θεωρείται, ακόμη, επιφανέστερος θρίαμβος το να υποτάξεις τις αισθήσεις σου και όλο το σώμα σου εις τον ηγεμόνα νού παρά να υποτάξεις ευρύχωρα βασίλεια. Πολλοί, οι οποίοι νίκησαν τους εχθρούς των και υπέταξαν πόλεις, λαούς και χώρες ύστερα νικήθηκαν ελεεινώς από τα αμαρτωλά πάθη τους και τις βρωμερές επιθυμίες του εαυτού τους. Ενώ έγιναν κύριοι του κόσμου, οι ίδιοι ήσαν δούλοι των παθών.
Επομένως, καλώς είπε ένας άγιος πατέρας: «Αυτή είναι η πρώτη νίκη: να νικήσεις τον εαυτό σου». Γι’ αυτή τη νίκη μας προετοιμάζει η περίοδος της Αγίας Τεσσαρακοστής.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός η ακροτάτη κορυφή της θεολογίας έχει χωρίσει τις αρετές σε δύο κατηγορίες: τις σωματικές αρετές και τις ψυχικές ή πνευματικές. Θα τις αναφέρω για να αντιληφθούμε όλοι μας περί τίνος αγώνος γίνεται λόγος κατά την παρούσα περίοδο της νηστείας.
Σωματικές αρετές είναι:
Η εγκράτεια, η νηστεία, η αντοχή εις την πείνα και την δίψα, η αγρυπνία εις την προσευχή, η ορθοστασία εις την προσευχή, η γονυκλισία, η εργασία και κάθε άλλη κακοπάθεια και ταλαιπωρία του σώματος που συμβάλλει εις την απελευθέρωση από τη δουλεία της αμαρτίας.
Έτσι εξασκείται το σώμα και υποτάσσεται ευκολότερα εις το θείον θέλημα και γίνεται εύχρηστον εργαλείο για την απόκτηση των ψυχικών αρετών. Διά τούτο και ο θείος Παύλος εξομολογείται, ότι κι αυτός προσπαθούσε να σκληραγωγήσει με τις πιο πάνω αρετές το σώμα του, ώστε να μην υστερεί έναντι των πνευματικών του τέκνων και να μην αποτύχει εις τον προσωπικό του αγώνα. (Α΄ Κοριν. θ΄ 27).
Ψυχικές ή πνευματικές αρετές λέγονται:
α) Οι τέσσερες γενικές ή καθολικές αρετές από τις οποίες προέρχονται όλες οι άλλες. Αυτές είναι: Η φρόνησις• αυτή διδάσκει τον άνθρωπο τι να πράττει και τι να μην πράττει κατά το θέλημα του Θεού. Η σωφροσύνη• αυτή χαλιναγωγεί όλες τις επιθυμίες και τις μεν άγιες επιτρέπει τις δε αμαρτωλές εμποδίζει να πραγματοποιηθούν. Η ανδρεία• μόνη αυτή ενισχύει τη θέληση του ανθρώπου για να αποκοπεί από την κακία και να συνδεθεί με την θεία χάρη. Η δικαιοσύνη• αυτή διανέμει εις τα τρία μέρη της ψυχής αυτό που ανήκει στο καθένα. Εις το λογιστικό μέρος αναγνώσματα και θεωρήματα πνευματικά και προσευχή. Εις το θυμικόν μέρος την αγάπη για τον Θεό, τους ανθρώπους και τη δημιουργία αναλογικώς. Εις το επιθυμητικό μέρος σωφροσύνη και εγκράτεια. Και τέλος εις το σώμα τις αναγκαίες για τη σύστασή του και τη συντήρησή του τροφές και ενδύματα.
β) Εξ αυτών γεννώνται όλες οι υπόλοιπες αρετές: η πίστις, η ελπίς, η αγάπη, η προσευχή, η ταπείνωσις, η πραότης, η μακροθυμία, η αοργησία, η θεία γνώσις, η ελεημοσύνη, η αταραξία, η αφιλαργυρία και πλήθος άλλων.
Η υμνολογία της Εκκλησίας μας θα μας υπενθυμίσει και πάλιν εφέτος: «Νυν ο καιρός των αρετών επεφάνη, και επί θύραις ο Κριτής, μη στυγνάσωμεν• αλλά δεύτε νηστεύοντες προσάξωμεν, δάκρυα, κατάνυξιν και ελεημοσύνην». Αυτός ο αγώνας δοξάζει τον φιλάνθρωπο Δεσπότη και Κύριό μας. Η άσκηση των αρετών είναι κατά τους ορθοδόξους νηπτικούς πατέρες μας τα καλά έργα περί των οποίων ο Κύριός μας είπε: «Ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσι τον Πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς». (Ματθ. ε΄16).
