Του Σταύρου Γουλούλη
Ο Μάιος είναι ο μήνας των Θεσσαλών αγίων περιόδου Βυζαντίου. Στις 3 Μαΐου αρχίζει ο άγιος Οικουμένιος επίσκοπος Τρίκκης (Τρίκαλα). Στις 9 Μαΐου ο στρατιωτικός άγιος Νικόλαος ο Νέος στα Βούναινα, σύνορα Νομών Λαρίσης – Καρδίτσης. Στις 11 Μαΐου οι άγιοι Μάρτυρες Αρμόδιος ή Αρδόμιος και οι συν αυτώ (Τύρναβος). Η ανακομιδή και μεταφορά των λειψάνων τους έγινε τον 10ο αιώνα στη Λάρισα. Στις 15 Μαΐου ο άγιος Αχίλλιος Λαρίσης και κλείνει ο κύκλος.
Όπως φαίνεται τον 10ο αιώνα διαμορφώθηκε σε τρεις πόλεις, Τρίκαλα, Βούναινα και Λάρισα, ανά έξι ημέρες (3, 9, 15) γινόταν και ένα πανηγύρι. Πιθανόν κάποιο χέρι, έφερε τα πράγματα έτσι ώστε να βολεύονται οι ποιμένες Θεσσαλοί, ελληνόφωνοι και βλαχόφωνοι, για να φύγουν από τον κάμπο στα όρη με τα ποίμνιά τους.
Τρίκαλα, Βούναινα, Λάρισα σχημάτιζαν ένα γεωγραφικό τρίγωνο. Τα Βούναινα είναι στο κέντρο ακριβώς της Θεσσαλίας, κι έχουν επαφή εξ ίσου ίσως και περισσότερο στα ΝΔ με τον κάμπο της Καρδίτσας και των Φαρσάλων, όπου και τότε και τώρα υπάρχει μία επισκοπή, των Φαναριοφαρσάλων. Η Λάρισα έρχεται πιο ΒΑ και τα Τρίκαλα ΒΔ.
Την περίοδο αμέσως μετά το Πάσχα ξεκινούσαν τα κοπάδια, από Θεσσαλία και νότιες περιοχές κατά κύματα. Στη νεώτερη εποχή, ασφαλώς και στη βυζαντινή, ως χρονική αφετηρία για την αναχώρηση των ποιμένων είναι η 23η Απριλίου, του αγίου Γεωργίου, οπότε η μετακίνηση των ποιμνίων, αν το Πάσχα πέφτει μετά την 23/4 μεταφέρεται η γιορτή στη Δευτέρα του Πάσχα. (Αντίστοιχα η επιστροφή των ποιμένων ολοκληρώνεται στις 26 Οκτωβρίου, του αγίου Δημητρίου.) Δεν ήταν δυνατόν ένας άγιος Γεώργιος να τιμάται στην πορεία των κοπαδιών, στην ουσία ανεπίσημα. Έπρεπε η γιορτή να τελεσθεί εν δόξη και τιμή και μετά με την ευχή του στρατιωτικού αγίου να πιάσουν τα ορεινά. Θα είχαν να αντιμετωπίσουν δύσκολες καταστάσεως σε νέα εδάφη, επικίνδυνα μονοπάτια, κλέφτες, εχθρούς… Τον Ιούνιο σίγουρα θα βρίσκονταν επάνω στις βουνοπλαγιές. Ο Κεκαυμένος (δηλ. Καμμένος), στρατηγός στη Λάρισα (11ος αι.), έχοντας καταγωγή από την Αρμενία, αλλά διαθέτοντας εδώ ένα σκέλος της οικογενείας του, αναφέρει ότι οι Βλάχοι της Λάρισας αρχές Ιουνίου ήδη βρίσκονταν με τις φαμίλιες τους στα Βουνά της Βουλγαρίας (εννοεί την περιοχή των Σκοπίων).
Ο άγιος Αχίλλιος (4ος αιώνας) υπήρξε ένας άγιος του νερού. Το λέγει το όνομά του, που δεν εξαρτάται από το Αχιλλεύς (θα γραφόταν Αχίλλειος, κτητική αναφορά), αλλά συγγενεύει με το Aqillis (aqua, νερό, εξ ου Αχίλλιος, ‘αχιλλικός’, ιδιότητα). Ή τουλάχιστον οι λατινόφωνοι κάτοικοι της Θεσσαλίας και της Λάρισας, που ζουν σε Θεσσαλία – Νότια Ελλάδα από τα ρωμαϊκά χρόνια, όταν άκουγαν το όνομα θα καταλάβαιναν ότι είχαν να κάνουν με άγιο προστάτη των υδάτων. Οι ελληνόφωνοι, αν ήξεραν Ιστορία, θα πήγαινε ο νους τους στον Αχιλλέα, ήρωας του νερού. Το νησί του αγίου Αχιλλίου στην λίμνη Πρέσπα, πρέπει αν ήταν ένας προορισμός, στο κέντρο των ημιορεινών λιβαδιών της περιοχής Φλώρινας, Καστοριάς, κτλ. Εδώ έκτισε ο Σαμουήλ την Αρχιεπισκοπή του Αγίου Αχιλλίου, αποσπώντας και το λείψανο από τη Λάρισα (985/86). Στον Αρχικό Βίο του αγίου (μέσα 9ου αι.) αναφέρεται ότι έφερνε βροχή στους αγρότες. Η τιμή-εικονογραφία του αγίου διαδόθηκε σε Πίνδο, Δυτική Μακεδονία, Σκόπια, Σερβία, δηλαδή στη Βόρεια – Κεντρική Βαλκανική. Μάλιστα υπήρξε άγιος προστάτης των τοπικών δυναστειών, αρχίζοντας από τον Σαμουήλ.
Ο άγιος Οικουμένιος κατά παράδοση που αναφέρει ο Αντώνιος Λαρίσης (14ος αι.) ήταν ανιψιός του αγίου Αχιλλίου. Η τιμή του ως αγίου δείχνει ότι ήταν αντίγραφό του, αφού και το πορτρέτο του είναι παρόμοιο. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι την 3η Μαΐου, όπως σχολιάζει ο Αντώνιος, από το λείψανο έρεε αγιασμός. Για να μεταδώσει η λειψανοθήκη του Χάρη στους Πιστούς.
Ο άγιος Νικόλαος ο Νέος ήταν στρατιωτικός αξιωματούχος του Θέματος Ελλάδος επί Λέοντος ς΄ Σοφού με έδρα εκείνη την εποχή τη Λάρισα. Μαρτύρησε στα Βούναινα από τους «Αβάρεις», πιθανόν Σλαβογενείς βαρβάρους εγκατεστημένους στα περίχωρα της Λάρισας (Τύρναβο). Το λείψανό του εντοπίσθηκε από κάποιον αξιωματούχο της Θεσσαλονίκης, τον Ευφημιανό, σε μία πηγή κοντά στα Βούναινα. Η διάδοση της τιμής του έγινε περισσότερο -σε αντίθετη κατεύθυνση από τον άγιο Αχίλλιο- προς νότο, Ανατολική Ελλάδα, Ακαρνανία και Ανατολική Πελοπόννησο, κυρίως από τους ποιμένες των περιοχών αυτών, εφόσον θα περνούσαν από το κέντρο της Θεσσαλίας είτε ανεβαίνοντας είτε κατεβαίνοντας. Οι ποιμένες αυτοί κατ’ επίδραση του αγίου Γεωργίου, περισσότερο όμως του αγίου Δημητρίου, τον έκαναν ακριβώς αντίγραφό τους. Ενίοτε και καβαλάρη, πάντως σίγουρα, όπως εκείνοι, στρατιωτικό άγιο.
Το νερό είναι η βάση της ζωής για όλους, αλλά ειδικά για επαγγέλματα όπως οι ποιμένες, από τους οποίους εξαρτώνται άλλες ψυχές, τα κοπάδια τους, είναι ακόμη πιο ζωτικής σημασίας. Ο άγιος Αχίλλιος ως πιο παλαιός απ’ όλους ήδη στον κανόνα του Ιωσήφ Υμνογράφου (9ος αι.) εμφανίζεται ως ποιμένας στο κέντρο του ποιμνίου του. Έμεινε, μάλιστα, η ανάμνηση (εικονογραφία, κείμενα) ότι ήταν άνθρωπος με ιλαρή, πατρική εμφάνιση που τους ένωνε όλους. Ομοίως και ο άγιος Νικόλαος Νέος, απεικονίσθηκε ως ένα λαμπρό αρχοντόπουλο. Η κτηνοτροφία είναι ακάθαρτο επάγγελμα, αλλά το νερό γίνεται σε αυτή σημείον φυγής, ζητά καθαρούς και ξάστερους ανθρώπους. Ή και το αντίθετο.
