Ι.Μ. Ζωοδόχου Πηγής, Λογγοβάρδας
Το Μοναστήρι της Ιεράς Κοινοβιακής Μονής Ζωοδόχου Πηγής, που είναι γνωστό ως Μονή Λογγοβάρδας από τη θέση όπου έχει κτισθεί, βρίσκεται βορειοανατολικά της πρωτεύουσας της Πάρου, πέντε χιλιόμετρα από αυτήν.
Από μακριά μοιάζει σαν έχει «φυτρώσει» στο σημείο όπου συγκλίνουν δύο πλαγιές των λόφων Παχνά και Κόρακα.
Η ίδρυση της μονής ανάγεται στον 17ο αιώνα. Στην τοποθεσία, σύμφωνα με τις μαρτυρίες από τον 15ο αιώνα, υπήρχε ναός στο όνομα της Παναγίας, ο οποίος ήταν γνωστός ως Χρυσοπηγή ή Πανάχραντος Χρυσοπηγή ή Κυρίας Χρυσή Πηγή, ο οποίος στις αρχές του 17ου αιώνα ανήκε στον ιερέα της Νάουσας, Χριστόφορο Κορφιάτη. Η σύζυγός του μετά τον θάνατό του τον παραχώρησε στον εγγονό της, επίσης ιερέα, με τον όρο να ανεγείρει σε αυτόν μοναστήρι.
Το 1638 ο Χριστόφορος μαζί με τον ιερομόναχο αδελφό του, Ιωακείμ, έγιναν οι ιδρυτές του. Η μονή εξελίχθηκε σε σημαντική μοναστική κοινότητα και το 1652 ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Παΐσιος ο Α’ αποφάσισε να γίνει το μοναστήρι σταυροπηγιακό.
Μέχρι το 1800, οπότε η ακτινοβολία της μονής διακόπηκε, η ακμή της έφτασε στο απόγειο, με έργα και παρεμβάσεις που την κατέστησαν σημείο αναφοράς για τους πιστούς. Όμως, μετά το 1800 όλα αυτά χάθηκαν, όταν και απώλεσε βίαια την περιουσία της. Το 1825, και ενώ ο Ιμπραήμ σάρωσε την Πελοπόννησο και κατέστρεψε τα μοναστήρια. Οι πρόκριτοι του νησιού παραχώρησαν τη μονή στους Πελοποννήσιους για μόνιμη εγκατάσταση. Το μοναστήρι επανήλθε στην προ του 1800 ακμή.
Ι.Μ. Αγίου Γεωργίου Λαγκάδας
Μόλις οκτώ χιλιόμετρα από την Παροικιά βρίσκεται η ανδρική μονή του Αγίου Γεωργίου. Πρόκειται για σταυροπηγιακή μονή, η οποία κτίστηκε κατά τον 17ο αιώνα. Βρίσκεται δυτικά του χωριού Μάρπησσα και νοτιοανατολικά των Λευκών, κοντά στον οικισμό της Λαγκάδας, από όπου και η ονομασία της. Πρόκειται για ένα σημαντικό μοναστήρι, ίσως όχι με τη δυναμική που είχαν τα υπόλοιπα του νησιού (ήταν μετόχι της Μονής Φανερωμένης της Νάξου), το οποίο κατά τον 19ο αιώνα εξελίχτηκε σε ένα από τα πλέον γνωστά μοναστικά κέντρα. Από εκεί πέρασαν σημαντικά πρόσωπα, τα οποία στην πορεία συνδέθηκαν με την τοπική εκκλησία για τη δράση τους.
Η Μονή Αγίου Γεωργίου στην ουσία άρχισε τη δυναμική πορεία της το 1664, όταν και ανακαινίστηκε ο ναός, ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν ανακαινισθεί με την οικονομική στήριξη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας το σύνολο του μοναστηριακού συγκροτήματος, οι βοηθητικοί χώροι και ο ναός του Αγίου Νικολάου, δίπλα στον οποίο έχει κτιστεί η εκκλησία του Αγίου Αρσενίου. Σήμερα για τη λειτουργία του μοναστηριού φροντίζουν μόνο δύο μοναχοί.
Ι.Μ. Ιωάννου Χρυσοστόμου Νάξου
Αν και είναι από τα πιο παλιά μοναστήρια, σήμερα δεν έχει παρά μόνο μία μοναχή. Χτισμένο κατά το 1280, πέρασε διάφορες φάσεις ακμής και παρακμής, παραμένοντας ωστόσο σημαντικό λατρευτικό κέντρο για όλη την περιοχή. Το μοναστήρι του Ιωάννου του Χρυσοστόμου βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της χώρας της Νάξου. Η αμφιθεατρική θέση του κτιριακού συγκροτήματος «συμπληρώνεται αρμονικά από το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου…».
Από την πρώτη στιγμή η μονή λειτούργησε ως γυναικεία κοινοβιακή. Αυτό που ξεχωρίζει στον ναό είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο και οι βυζαντινές εικόνες. Το πιο σημαντικό κειμήλιο, όμως, είναι η εικόνα του Ιωάννη του Χρυσοστόμου, η οποία τον αναπαριστά καθισμένο σε θρόνο, κρατώντας στο στήθος του τεμάχιο του ιερού του λειψάνου, η οποία χρονολογείται από το 1818.
I.Μ. Μεταμορφώσεως (Χριστός στο Δάσος) – Άγιος Αρσένιος, Πάρου
Μία από τις πιο σημαντικές γυναικείες κοινοβιακές μονές, σε απόσταση έξι χιλιομέτρων νοτιοδυτικά από την Παροικιά, η οποία κτίστηκε τον 17ο αιώνα. Στον κυρίως ναό τιμάται η Μεταμόρφωση του Χριστού, ενώ στο βόρειο τμήμα της αυλής είναι κτισμένη η εκκλησία του πολιούχου της Πάρου, Αγίου Αρσενίου (1800-1877), όπου έχει ταφεί.
To κτιριακό συγκρότημα ανήκε στην οικογένεια του Νικόλαου Μαυρογένη μέχρι το 1793, οπότε και το παραχώρησε στον ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής. Το 1805 οι επίτροποι της Παναγίας και οι πρόκριτοι της Παροικίας αποφάσισαν να ιδρύσουν κοινοβιακή μονή. Μετά την κοίμηση του Αγίου Αρσενίου το 1877, η μονή χαρακτηρίστηκε ιδιόρρυθμη και από το 1977 έως και σήμερα λειτουργεί ως κοινοβιακή, στην οποία υπηρετούν τέσσερις μοναχές.
Έξω από τη μονή έχει κτισθεί μεγαλοπρεπής ναός προς τιμήν του Αγίου Αρσενίου, στη μνήμη του οποίου τελούνται δύο πανηγύρεις, στις 31 Ιανουαρίου και τις 18 Αυγούστου, ημέρα της ανακομιδής των λειψάνων του.
O όσιος Αρσένιος γεννήθηκε στα Γιάννινα το 1800. Το 1815 αναχώρησε για το Άγιον Όρος, όπου εκάρη μοναχός. Έπειτα από έξι χρόνια και ενώ είχε ξεσπάσει η επανάσταση του 1821, μετέβη στις Κυκλάδες. Έδρασε κυρίως σε Πάρο και Φολέγανδρο, όπου δίδαξε «τον λόγο του Θεού» από 1829 έως το 1840. Εκείνη την περίοδο ο Αρσένιος αποφάσισε να επιστρέψει στο Άγιον Όρος. Περνώντας, όμως, από το μοναστήρι της Λογγοβάρδας και το μονύδριο του Αγίου Γεωργίου, όπου του ζητήθηκε από τους μοναχούς να μείνει κοντά τους.
Από τη συνολική παρουσία του και το πνευματικό του έργο ανακηρύχθηκε όσιος και προστάτης της Πάρου!
