Της Ευρυδίκης Λειβαδά-Ντούκα
Στις αρχές του 8ου αι. η Κεφαλλονιά είναι σχεδόν βέβαιο ότι αποτελούσε ακόμη τμήμα του Θέματος Αχαΐας ή Ελλάδος. Μέσα από σφραγιστικά μνημεία – μολυβδόβουλα πληροφορούμεθα ονόματα πατρικίων, κηνσόρων και κριτών επί του ιπποδρόμου, βασιλικών κουβικουλάριων, βασιλικών κομερκιάριων, βασιλικών σπαθάριων και στρατηγών, ύπατων χαρτουλάριων και βασιλικών πρωτοσπαθάριων, που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να είχε δημιουργηθεί το Ναυτικό Θέμα Κεφαλληνίας πριν από την περίοδο της Μακεδονικής Δυναστείας (867-1057) και πιθανόν και πριν από αυτήν του Αμορίου (820-867).
Πάντως, από τον 9ο αι. έως την αρχή της λατινοκρατίας (1194-1195) η Κεφαλλονιά λειτουργούσε ως έδρα του ομώνυμου Ναυτικού Βυζαντινού Θέματος, ενός Θέματος κομβικού και ισχυρού, που ήλεγχε τους θαλάσσιους δρόμους, η έκταση του οποίου ποίκιλλε και που στην ακμή του ξεκινούσε από το βόρειο άκρο της Αδριατικής και έφθανε μέχρι νότια-νοτιοανατολικά, συμπεριλαμβάνοντας και τη Λογγοβαρδία.
Όλο αυτό το μεγάλο διάστημα η Κεφαλλονιά ήταν διάσπαρτη από εκκλησίες, οικισμούς και χωριά, ιδιαίτερα μάλιστα οι περιοχές Κρανιά, Λειβαθώς και Παλλική, γεγονός που επισφραγίζει το Πρακτικό της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλληνίας του 1264. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης είχε ως αποτέλεσμα πολλές βυζαντινές οικογένειες να εγκατασταθούν στο νησί ιδιαίτερα στις περιοχές Ελειού-Πρόννων και Παλλικής.
Στην Παλλική η μοναδική εκκλησία που εορτάζει την Απόδοση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στις 23 Αυγούστου είναι η Κεχριωνιώτισσα. Ο ιστορικός αυτός ναός βρίσκεται δύο χιλιόμετρα βόρεια του Ληξουρίου και απαντά ως ενοριακός (συναδελφικός). Οι ναοί αυτοί διέπονταν από τις διατάξεις που απέρρεαν από το γνωστό νομοθετικό διάταγμα της 26ης Αυγούστου 1754 του Γενικού Προβλεπτού Θαλάσσης Αυγουστίνου Σαγρέδο. Χαρακτηρίστηκαν δε ως ναοί ιδιωτικού δικαίου και επομένως οιονεί ιδιόκτητοι, υπαγόμενοι στη διοίκηση των ενοριτών, οι οποίοι εξέλεγαν εκάστοτε τους εκκλησιαστικούς επιτρόπους.
Με το Σύνταγμα του 1817 η Ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία, που τελούσε υπό τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ανακηρύχθηκε ως επικρατούσα στο Ηνωμένο Κράτος των Ιονίων Νήσων –υπήρχε ήδη Μητρόπολη Κεφαλληνίας, και με το Σύνταγμα ιδρύθηκε και η Μητρόπολη Ζακύνθου. Το σύστημα αυτό το κύρωσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1823 επί Ανθίμου Γ’. Συνεπώς η Ιόνιος Εκκλησία ήταν μια αυτόνομη και αυτοδιοικούμενη Εκκλησία υπό το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Παρ’ όλα αυτά, κατά τα εσωτερικά ζητήματα παρέμενε αναπόσπαστα ενωμένη με την Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως.
Η Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα το 1864 είχε ως άμεσο επακολούθημα την ανανέωση της έριδας για τη χειραφέτηση της Εκκλησίας της Ελλάδος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, γιατί προέκυψε αμέσως το ζήτημα της θέσεως και διοικήσεως των εκκλησιαστικών επαρχιών των Ιονίων Νήσων. Επίσημη αντιπροσωπεία της Εκκλησίας της Επτανήσου αντέταξε σθεναρή άρνηση στην αποδοχή της αφομοίωσης της Εκκλησίας από την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος. Τελικά, τον Ιούλιο του 1866, επί Σωφρονίου Γ’, εξεδόθη Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη, με την οποία ενώθηκαν και αφομοιώθηκαν με την Εκκλησία της Ελλάδος οι εκκλησιαστικές επαρχίες των Ιονίων Νήσων.
Ι. Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Κεχριωνιώτισσας
Ο αρχικά Ι. Ναός και μετέπειτα Ι. Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κεχριωνιώτισσας μαζί με την περίφημη εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών της βυζαντινής Πάλλης και της γειτονικής Κυρίας των Αγγέλων –περιοχής Αγίου Δημητρίου- πιστοποιούν τη βυζαντινή καταβολή και προέβαλλαν με επιτυχία σθεναρή αντίσταση στο καθολικό δόγμα αρχικά των Φράγκων και εν συνεχεία των Βενετών. Τις βυζαντινές καταβολές της Θεοτόκου Κεχριωνιώτισσας τεκμηριώνουν σήμερα τα υπολείμματα του φερώνυμου, παλαιότατου βυζαντινού ναού (σπόνδυλος Αγίας Τράπεζας, καμαρωτά τόξα-υπέρθυρα) που φυλάσσονται στο προαύλιο της εκκλησίας.
Η προέλευση της ονομασίας «Κεχριών» προέρχεται από τις αρχαίες Κεγχρέες Κορίνθου. Ο λόφος Κεχρί στην αρχαία Πάλλη ήταν οικισμός όπου παραχείμαζαν οι αρχαίοι Κορίνθιοι, οι οποίοι είχαν προορισμό τη Σικελία ή την ιταλική χερσόνησο. Απέναντι από τον οικισμό στον λόφο Κεχρί είχε ιδρυθεί στο Βλαχοβούνι, οικισμός που καταγράφεται σε παλιά πληθυσμιακή -και όχι μόνο- απογραφή του Castrofilaca το 1583. Προγενέστερα όμως, και συγκεκριμένα τον 13ο αι,. στην Επιτομή του Πρακτικού της Λατινικής Επισκοπής Κεφαλληνίας του 1264 αναφέρεται τόσο το Βλαχοβούνι όσο και o Κεχριώνας.
Θαυματουργός θεωρείται η ενθρονισμένη εικόνα, την οποία ακολουθούν παραδόσεις οι οποίες τη σχετίζουν και με τη Ζάκυνθο. Ήτοι, κατά μία παράδοση την αγόρασαν ναύτες Ληξουριώτες από τη Ζάκυνθο, κατ’ άλλη την εκόμισαν Ζακύνθιοι στο Ληξούρι [εξ ου και οι σημερινοί ιδιοκτήτες, το όνομα των οποίων είναι δηλωτικό τόπου καταγωγής: Ζακυνθινοί/Ζακυθι(η)νοί], και κατά τρίτη ο ναός ανήκε στην οικογένεια Σαβίνη και περιήλθε στους Ζακυνθινούς οι οποίοι ήταν ιδιοκτήτες κτημάτων στο Βλαχοβούνι.
Σύμφωνα με ορισμένες παλαιές νοταριακές πράξεις, κτήτορες της Ιεράς Μονής ήταν αρχικά η εκ Βυζαντίου οικογένεια Αμούρ(γ)η και εν συνεχεία η οικογένεια Ζακυνθινού. Η οικογένεια Αμούρ(γ)η εγκαταστάθηκε ανάμεσα στα δύο παλαιότατα χωριά Βλαχοβούνι και Κεχριώνα κι έχοντας βρει μικρή βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας, που χρονολογείτο από τον 8ο αιώνα, διαμόρφωσε εκ νέου τον ιερό χώρο χτίζοντας μεγαλόπρεπο ναό. Ακολούθησαν επιγαμίες με την όμορη -στο Βλαχοβούνι- οικογένεια Ζακυνθινού και οι δύο οικογένειες έγιναν κτήτορες της Παναγίας της Κεχριωνιώτισσας.
Διαβάζουμε:
1675, εν μηνί Γεναρίου 31. Την σήμερον … από ένα μέρος ο ευλαβέστατος κύριος Γεώργιος ο Ζακυνθινός ως εφημέριος και κομανταδούρος της Κυρίας από τον Κεχριώνα… (νοταριακή πράξη Ζωσιμά Τσαγκαρόπουλου. Ανταλλαγή κτημάτων).
Αλλού:
1695, Νοεμβρίου 9 … από εν μέρος ο μισέρ Ιωάννης Αμούργης, υιός του Αναστάση, γαστάλδος της Υπεραγίας Θεοτόκου από τον Κεχριώνα, κάνοντας και διά όνομα του κολέγου του… (νοταριακή πράξη Ζήσιμου Ζερβού. Μίσθωσις χωραφίου).
Αλλού:
1704, Νοεμβρίου 13. Την σήμερον … Από το ένα ο μισέρ Δημήτρης Ζακυνθινός του ποτέ παπά και μισέρ Γιάννης Αμούργης του ποτέ Αναστάση, γαστάλδοι, κτήτορες και συνάδελφοι της Υπεραγίας Θεοτόκου από τον Κεχριώνα … (νοταριακή πράξη Κωνσταντίνου Μηνιάτη. Πώλησις αμπέλου).
Του ιδίου νοτάριου μεταγράφονται άλλες δύο πράξεις με τα ίδια πρόσωπα:
1704, Νοεμβρίου 26. … εκ του ετέρου οι παρόντες, ο μισέρ Δημήτρης Ζακυνθινός του ποτέ παπά Γεωργίου και μισέρ Γιάννης Αμούργης του ποτέ Αναστάση ως αδελφοί, γαστάλδοι και κυβερνητάδες της εκκλησίας της Υπεραγίας Θεοτόκου εις τον Κεχριώνα. (νοταριακή πράξη Κωνσταντίνου Μηνιάτη. Έγκρισις πωλήσεως χωραφίου).
Και: 1705, Γεναρίου 5. Την σήμερον … ο μισέρ Δημήτρης … (νοταριακή πράξη Κωνσταντίνου Μηνιάτη. Πώλησις χωραφίου).
Στις επόμενες πράξεις εκλείπουν μέλη της οικογένειας Αμούργη. Μόνοι ιδιοκτήτες είναι πλέον ο οίκος των Zακυνθινών:
1738, Απριλίου 30. … ο μισέρ Αθανάσης Ζακυνθινός του ποτέ Γιάννη, συνάδελφος της Κυρίας Θεοτόκου από τον Κεχριώνα κάνοντας και διά τους επίλοιπους συναδέλφους … (νοταριακή πράξη Αντωνίου Μισίνη. Πρόσληψις ιερέως).
Αλλού:
1743, Οχτωβρίου 16… μισέρ Σπύρος Ζακυνθινός του ποτέ Γιάννη ως γαστάλδος του ναού της Κυρίας από τον Κεχριώνα πρεμεντάροντας ο αυτός μισέρ Σπύρος και κάνοντας διά την επίλοιπη αδελφότητα ως του εδόθη εξουσία ως λέγει από τους άνωθεν αδελφούς…
Και:
1747, Γεναρίου 27… και ο μισέρ Σπύρος και ο μισέρ Βασίλης, αδελφοί Ζακυνθινάδες του ποτέ Γιάννη από χωρίου Βλαχοβούνι την Κυρία από τον Κεχριώνα ότι να πηαίνη εις τον Ναόν να ιερουργά… (νοταριακή πράξη Ευσταθίου Γράβαρη. Προσλήψεις ιερέων).
Του ιδίου νοταρίου επόμενη πρόσληψη ιερέως:
1749 Οχτωβρίου 15. Την σήμερον… και από το άλλο οι συνάδελφοι της εκκλησίας της Κυρίας από τον Κεχριώνα μισέρ Στάθης Ζακυνθινός του ποτέ Δημήτρη και μισέρ Βασίλης Ζακυνθινός του ποτέ Γιάννη, ξαδέλφια και δηλούν… (νοταριακή πράξη).
Χρήζει ξεχωριστής μελέτης πράξη καταγραφής κινητών της μονής, όπου εκτός των άλλων απαριθμούνται και όπλα, «δέκα αρκομπούζα, τέσσαρες πιστόλες, μια ταγέτα και ένα χατζάρι με στελιάρι κούκουλο αβολέο…».
1774, Σεπτεμβρίου 23. Έχοντας τώρα περισσούς χρόνους ο παρών μισέρ Βασίλης Ζακυνθινός και οι ποτέ Στάθης Ζακυνθινός και Σπύρος Ζακυνθινός γιους πατρονατάριοι της Υπεραγίας Θεοτόκου κείμενη εις τον Κεχριώνα… (νοταριακή πράξη Κωνσταντίνου Γράβαρη).
Ενδιαφέρον έχει η πώληση των δικαιωμάτων της εκκλησίας για «γρόσια καλά τούρκικα σαράντα»:
1796 Αυγούστου 3 … την σήμερον ο εδώ παρών μισέρ Νικόλαος Ζακυνθινός ποτέ Σπύρου κάτοικος εις το Βλαχοβούνι εσυμφώνησε με τον εδώ παρόντα ευλαβέστατον παπά κυρ-Γεράσιμο Ζακυνθινό του Αθανάση, αδελφού του, ως ακόλουθα: δίνει, τζεδέρει και παντελώς λισεντιζάρει την άντζιον του όλη όση του απαρθενίζει μπενεφίτζιο και μαλεφίτζιο όπου έχει εις την εκκλησίαν της Υπεραγίας Θεοτόκου από τον Κεχριώνα μη απομνέσκοντος του αυτού μπάρμπα του μισέρ Νικολή και κληρονομίας του άλλο εις την αυτήν εκκλησίαν πάρεξ η ενορία και το θαφτικό του … (νοταριακή πράξη Ευσταθίου Γράβαρη ).
Αλλού:
1806, οκτακόσιους έξι, Μαΐου 21, είκοσι μια ε.π. Ληξούρι. … ο παρών ευλαβέστατος παπά κυρ-Γεράσιμος Ζακυνθινός του ποτέ Αθανάση ως γιους πατρονατάριους και ως εφημέριος του ναού Αειπαρθένου Θεοτόκου Μαρίας από τον Κεχριώνα … (νοταριακή πράξη Ιωάννη Πυλαρινού. Πώλησις αμπελίου).
Αλλού:
1827 … Ιανουαρίου 28… ευλαβέστατος παπάς κυρ-Γεράσιμος Ζακυνθινός του ποτέ Αθανάση, κάτοικος εις το Μοναστήρι της Υπεραγίας Θεοτόκου εις τον Κεχριώνα, εδώ εις τον κάμπο του ποταμιού… (νοταριακή πράξη Γεράσιμου Πυλαρινού. Προσφορά χρημάτων).
Υπάρχει όμως και ένας αφορισμός για κλοπή στον Ιερό Ναό:
Ημείς Σπυρίδων ελέω Θεού Μητροπολίτης Κεφαλληνίας…. Κατά την 8 μεσούντος κακοποιοί άνθρωποι, αθετούντες αφόβως και ασυστόλως τα πάντα, ετόλμησαν κατά την νύκτα της ρηθείσης ημέρας να επιθέσωσι βέβηλον χείρα επί της Ιεράς Εικόνος της Θεομήτορος επικλήση του Κεχριώνος και αφαίρεσαν από της Θείας Κεφαλής της Θεοτόκου και του Χριστού τους χρυσούς στεφάνους, οίτινες περιεκόσμησαν αυτάς, προς δε και να κλέψωσι τα αργυρά επί της ζώνης των ενυπάρχοντα αφιερώματα και την αργυράν κατ’ έμπροσθεν της εικόνος κανδήλαν… την 16 Δεκεμβρίου 1854…
Όλα τα ανωτέρω καταδεικνύουν την πορεία του ιστορικού ναού και της μονής από τον 17ο έως και τον 19ο αι. Ειδικά μάλιστα τον 17ο αι. έλαβε χώρα θαύμα της Θεοτόκου, απόδειξη του οποίου είναι οι αλυσίδες που κρέμονται στον θρόνο Της, όπου είναι γραμμένο το εξής:
1694, 23 Αυγούστου, εποιήθη το θαύμα. Ιάκωβος, / Γεώργιος, Ιωάννης, χαίρε ότι ηλευθερώθητε της / φθοράς του θανάτου, διά πρεσβειών της Θεομή/ τορος.
Οι τρεις αυτοί αιχμαλωτίσθηκαν κατά τη διάρκεια επιδρομής των Αγαρηνών και σύρθηκαν αλυσοδέσμιοι στα σκλαβοπάζαρα της Μπαρμπαριάς. Την ημέρα της εορτής Της προσευχήθηκαν, καθώς θυμήθηκαν το μεγάλο πανηγύρι που γινόταν στον τόπο τους, στον Κεχριώνα. Κοιμήθηκαν και το πρωί ξύπνησαν στο κοντινό γεφύρι του Ιερού Ναού, όπου είχαν μεταφερθεί, ενώ οι αλυσίδες είχαν σπάσει. Με δέος ευχαρίστησαν τη Θεοτόκο για το υπερφυές θαύμα και αφιέρωσαν στη θαυματουργή εικόνα τις αλυσίδες τους. Μάλιστα είναι θαμμένοι εντός του ναού και στο πίσω μέρος του, γεγονός που τεκμηριώνει η ταφόπλακα, ενώ ασημόγλυπτες παραστάσεις στα θωράκια του θρόνου εικονίζουν το θαύμα με τις αλυσίδες. Η ταφόπλακα είναι νεότερης κατασκευής και τοποθετημένη επάνω στην παλαιότερη.
Κατά το τέλος του 19ου αιώνα το μοναστήρι έπαθε πολλές και μεγάλες ζημιές συνέπεια πυρκαγιάς, με αποτέλεσμα να καούν τα κελιά, η βιβλιοθήκη, το αρχείο, το νότιο τμήμα της εκκλησίας, καθώς και αξιόλογες εικόνες βυζαντινής και επτανησιακής τεχνοτροπίας. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των παλαιοτέρων ανάμεσα στις κατεστραμμένες εικόνες υπήρχε μία που απεικόνιζε την Αγία Ελένη και τον Πατριάρχη Σέργιο κατά την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Σε ανάμνηση αυτής της εικόνας και της εορτής που ετελείτο στο μοναστήρι την ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, έπειτα από παραγγελία της οικογένειας Ζακυνθινού, ο ιερομόναχος αγιογράφος Παρθένιος Λουκέρης ιστόρησε το 1923 φορητή εικόνα, η οποία και βρίσκεται σε προσκυνητάρι εντός του ιερού χώρου. Επίσης ο ίδιος αγιογράφος κόσμησε με θρησκευτικές παραστάσεις τα εσωτερικά του κυρίως ναού, καθώς και δύο άλλες με το περίφημο θαύμα της Θεοτόκου της απελευθερώσεως των τριών σκλάβων.
Στον σημερινό ναό, κτίσμα του 1828, διασώζεται η καλλίγλυπτη πύλη με τον θαυμάσιο ανάγλυφο διάκοσμο, που παρόμοιος συναντά μόνο σε μια εκκλησία στο Κερί της Ζακύνθου τεκμηριώνοντας την προέλευση της οικογένειας Ζακυνθινού, οι απόγονοι της οποίας πάντα σέβονταν και τιμούσαν τη βυζαντινή καταβολή του μοναστηριού και τελούσαν με κάθε μεγαλοπρέπεια και κατάνυξη τις εορταστικές θρησκευτικές τελετές προσελκύοντας όχι μόνο Παλληκισιάνους, αλλά και κατοίκους από το υπόλοιπο νησί. Ανάμεσα δε στους νεότερους εκλεκτούς απογόνους συγκαταλέγεται και ο σπουδαίος βυζαντινολόγος και ακαδημαϊκός Διονύσιος Ζακυθηνός (Ληξούρι, 1905 – Αθήνα, 16 Ιανουαρίου 1993).
Οι σεισμοί του 1953 προξένησαν εκτεταμένες βλάβες στον Ι. Ναό και στα κελιά. Έγινε αντικατάσταση των τοίχων με νέα αντισεισμική κατασκευή και διατηρήθηκε το θύρωμα της νότιας πλευράς. Υποστυλώθηκε η στέγη και η ουρανία και το εσωτερικό παρέμεινε ανέπαφο. Δυστυχώς όμως, οι σεισμοί τόσο της 26ης Ιανουαρίου όσο και της 3ης Φεβρουαρίου 2014 προκάλεσαν σημαντικότατες και εκτεταμένες βλάβες στον Ι. Ναό, ο οποίος θα πρέπει να τύχει επείγουσας μέριμνας, καθώς, εκτός των άλλων ζημιών, λόγω ανοίγματος μεγάλης οπής στον ανατολικό τοίχο ο εσωτερικός χώρος εκτίθεται άμεσα στις καιρικές μεταβολές.
