Του Γιώργη Μυλωνά
Γλίτωσε από την καταστροφική μανία των Φράγκων, την οργή των Τούρκων, ακόμα και από τη λεηλασία του λόρδου Έλγιν! Αντιμετώπισε μεγάλους σεισμούς στους νεότερους χρόνους και πάλι κατάφερε να σταθεί όρθια. Η Μονή Δαφνίου, η κυρά Χρυσοδαφνιώτισσα, όπως την αναφέρει ο Ορλάνδος, είναι και πάλι επισκέψιμη για το κοινό από αυτό το φθινόπωρο. Δεκαπέντε χρόνια πέρασαν από τον καταστροφικό σεισμό του 1999 και το Δαφνί στεκόταν έρημο και βαθιά λαβωμένο με τη βοήθεια ικριωμάτων. Χρόνια τώρα, περνώντας από τη λεωφόρο Αθηνών, συνηθίσαμε τις σκαλωσιές που έκρυβαν τη μεγαλόπρεπη αρχιτεκτονική του καθολικού. Η εικόνα εργοταξίου, όμως, δεν ήταν ταιριαστή σε ένα μνημείο, που μετρά δέκα αιώνες ζωή.
Το έργο της αποκατάστασης, ενταγμένο στο ΕΣΠΑ, επιτέλους ολοκληρώνεται και η μονή παραδίνεται στους πιστούς και στο φιλότεχνο κοινό. Οι σκαλωσιές ήδη κατέβηκαν από τον τρούλο, ενώ σιγά σιγά απομακρύνονται από το εσωτερικό με την ολοκλήρωση των εργασιών στα περίτεχνα ψηφιδωτά και τα επιχρίσματα. Η αντισεισμική προστασία του μνημείου ήταν το βασικό μέλημα των αρχαιολόγων. Εκεί, οι επιστήμονες έκαναν σημαντική εργασία με ενισχυτικές διατάξεις, περιδέσεις, αγκύρια. Η τοιχοποιία του ναού ενισχύθηκε, στον τρούλο αντικαταστάθηκε το μεταλλικό στεφάνι, στα τόξα του καθολικού τοποθετήθηκαν σιδερένιες αντιστηρίξεις.
Η Μονή Δαφνίου, η κυρά Χρυσοδαφνιώτισσα, όπως την αναφέρει ο Ορλάνδος, είναι και πάλι επισκέψιμη για το κοινό από αυτό το φθινόπωρο
«Θα τη μαζεύουμε…»
Το Δαφνί είχε τόσο σημαντικό πρόβλημα, που η επί πολλά χρόνια γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, κ. Λίνα Μενδώνη, είχε δηλώσει ότι, αν συνεχιστεί το κακό, «θα τη μαζεύουμε τη μονή»! Από τον Οκτώβριο του 2008 το μνημείο αποτελούσε «επισκέψιμο εργοτάξιο» και το κοινό είχε ουσιαστικά πρόσβαση μόνο στον προαύλιο χώρο, καθώς οι απαιτούμενες εργασίες αποκατάστασης του καθολικού, δηλαδή του κυρίως μέρους του ναού, παρέμεναν στάσιμες. Ακόμα και οι σκαλωσιές που είχαν τοποθετηθεί στον εξωτερικό χώρο του καθολικού της μονής βρίσκονταν εκεί πάνω από μία δεκαετία και τα ξύλα τους είχαν σχεδόν σαπίσει.
Το μνημείο ανήκει στην τριλογία των μονών της μεσοβυζαντινής περιόδου και, μαζί με τον Όσιο Λουκά στη Βοιωτία και τη Νέα Μονή Χίου, περιλαμβάνεται στον Παγκόσμιο Κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Το μόνο που απομένει είναι η κατασκευή αντιγράφων των κιόνων που άρπαξε ο Έλγιν. Ο λόρδος επισκέφθηκε το μοναστήρι στα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα. Τότε άρπαξε τρεις από τους τέσσερις ιωνικούς κίονες, οι οποίοι στήριζαν τα τοξωτά ανοίγματα της πρόσοψης του εξωνάρθηκα του καθολικού της μονής. Σήμερα οι κίονες αυτοί βρίσκονται θαμμένοι στις αποθήκες του Βρετανικού Μουσείου.
Η ίδρυσή της
Το μοναστήρι παίρνει ζωή κατά πάσα πιθανότητα γύρω στο 1080, με χορηγία αγνώστου δωρητή, καθώς δεν σώζεται αφιερωματική επιγραφή. Η κωνσταντινουπολίτικη επίδραση που παρατηρείται τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στην ψηφιδωτή διακόσμηση του καθολικού έχει οδηγήσει τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι ο δωρητής ήταν κάποιος υψηλά ιστάμενος αξιωματούχος ή αυτοκράτορας, που κάλεσε τεχνίτες από την Πόλη. Μια παράδοση την οποία διηγήθηκε η ηλικιωμένη μοναχή Μάρθα το 1870 στον κορυφαίο βυζαντινολόγο Γεώργιο Λαμπάκη αναφέρει ότι η ονομασία καθώς και η ίδρυση του Δαφνίου σχετίζονται με τη βασιλοπούλα Δάφνη από την Κωνσταντινούπολη. Θρύλος της εποχής αναφέρει ότι η Δάφνη ναυάγησε στη θάλασσα του Σκαραμαγκά, αλλά διασώθηκε μαζί με δώδεκα βαρέλια γεμάτα φλουριά. Για να ευχαριστήσει την Παναγία, έχτισε προς τιμήν της το μοναστήρι και όσα φλουριά περίσσεψαν τα έθαψε σε επτά πιθάρια στον περίβολο της μονής.
