Της Αγγελικής Δ. Χατζηιωάννου, υπ. Διδάκτορος Θεολογίας
Η γη των Αθηνών αποτέλεσε από την εποχή που κήρυξε σε αυτήν ο Απ. Παύλος «τον άγνωστο» στους Αθηναίους Θεό, τον Ιησού Χριστό, τόπο αγιοτόκο, αλλά και αγιοβάδιστο. Πολλοί άγιοι της Εκκλησίας μας γεννήθηκαν, έδρασαν, ασκήτευσαν, μαρτύρησαν και ετάφησαν σε αυτήν. Μια εξ αυτών είναι η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία. Η Αγία έδρασε σε μια από τις σκοτεινότερες περιόδους του Ελληνισμού, την περίοδο της Οθωμανοκρατίας, τον 16ο αιώνα. Με τη σύσταση της Μονής του Αγίου Ανδρέου, αλλά και των διαφόρων μετοχίων της, στήριξε την πίστη, αλλά και την εθνική συνείδηση των υπόδουλων Ελλήνων, προστάτευσε εκατοντάδες κορίτσια και γυναίκες από την αρπαγή και την κακοποίησή τους από τους Οθωμανούς κατακτητές και η μοναστική της ζωή αποτέλεσε φάρο και παράδειγμα προς τις μοναχές που εγκαταβίωναν μαζί της στη Μονή του Αγίου Ανδρέου, αλλά και στα μετόχια της.
Η Ιερά Μονή των Εισοδίων της Θεοτόκου (ή, αλλιώς, μετόχι της Καλογρέζας ή μετόχι του Πυρσού), που βρίσκεται στην περιοχή της Αγ. Φιλοθέης Αμαρουσίου, αποτέλεσε μετόχι της Ιεράς Μονής του Αγίου Ανδρέου και ιδρύθηκε από την Αγ. Φιλοθέη το 1571. Η ίδια αναφέρεται στο μετόχι αυτό σε επιστολή που απέστειλε προς τη Γερουσία των Βενετών το 1583, με την οποία ζητούσε οικονομική ενίσχυση για την αποπληρωμή δανείου που είχε λάβει προκειμένου να δωροδοκήσει τους Οθωμανούς για να μην το καταστρέψουν. Πράγματι, με την εξαγορά των Οθωμανών το μετόχι των Εισοδίων γλίτωσε από την καταστροφή. Σε αυτό το μετόχι η Αγία ίδρυσε και σχολείο θηλέων. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Τωμαδάκης, το σχολείο του μετοχίου ήταν ένα από τα πρώτα σχολεία θηλέων του Γένους, αλλά και της Ευρώπης.
Μετά την κοίμησή της, στις 19 Φεβρουαρίου του 1589, η Αγία Φιλοθέη ετάφη στο μετόχι των Εισοδίων. Λίγο καιρό αργότερα ο τάφος της Αγίας άρχισε να μυροβλύζει και, όταν τον άνοιξαν, διαπίστωσαν πως το σώμα της ήταν ακέραιο και πράγματι μυρόβλυζε. Ετσι, το σκήνωμα της Αγίας μεταφέρθηκε στη Μονή του Αγίου Ανδρέου στο κέντρο της Αθήνας, την οποία είχε ιδρύσει η Αγία. Αναφέρεται, μάλιστα, πως η ανακομιδή του λειψάνου της προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις των κατοίκων της περιοχής της Καλογρέζας, οι οποίοι δεν επιθυμούσαν να παραδώσουν το σκήνωμα της Αγίας.
Η Μονή των Εισοδίων, χωρίς πλέον τον πολύτιμο θησαυρό του ιερού σκηνώματός της, εξακολούθησε να λειτουργεί μέχρι και το 1821. Παράλληλα με τις μοναχές, το μετόχι το φρόντιζαν και οι επονομαζόμενοι επιστάτες, τους οποίους εξέλεξαν οι Αθηναίοι προκειμένου να βοηθούν τις μοναχές που εγκαταβίωναν σε αυτό στα ζητήματα που αφορούσαν τη συντήρησή του και τη διαχείριση της κτηματικής του περιουσίας, η οποία ήταν σημαντική. Το 1826 ο Κιουταχής πραγματοποίησε επιδρομές στην Αττική και φαίνεται πως προκάλεσε ζημιές στο μετόχι της Καλογρέζας. Ίσως τότε να το εγκατέλειψαν και οι μοναχές που εγκαταβίωναν σε αυτό, φοβούμενες τους Τούρκους.
Μετά την απελευθέρωση των Αθηνών από τον οθωμανικό ζυγό και την εγκατάσταση στην Ελλάδα του Όθωνα, το μετόχι και η κτηματική περιουσία του περιήλθε στα χέρια ιδιωτών. Αυτό συνέβη εξαιτίας ενός αντιμοναστικού διατάγματος, που εξέδωσε ο Όθων και οι προτεστάντες αντιβασιλείς του στις 25 Σεπτεμβρίου του 1833, σύμφωνα με το οποίο οι μονές που είχαν λιγότερους από 6 μοναχούς έπρεπε να διαλυθούν και η περιουσία τους να περιέλθει στο λεγόμενο Εκκλησιαστικό Ταμείο, δηλαδή στο κράτος. Το μετόχι πουλήθηκε στην οικογένεια Χοϊδά. Οι νέοι ιδιοκτήτες, χωρίς να καταστρέψουν το περιτοίχισμα, έκτισαν το 1895 στο νοτιοδυτικό άκρο της μονής ένα διώροφο σπίτι.
Το 1920 ο περίφημος αρχαιολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος, προκειμένου να προστατέψει τον Ναό των Εισοδίων, πέτυχε να κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο. Το 1959, με απόφαση του υπουργείου Εθνικής Παιδείας, ο ναός χαρακτηρίσθηκε ως «ιστορικόν διατηρητέον μνημείον» (ΦΕΚ 384/10-10-1959). Σήμερα έχουν ξεκινήσει τα έργα για την αναστήλωση και συντήρησή του από εξαίρετους επιστήμονες (συντηρητές, μηχανικούς και αρχαιολόγους), προκειμένου να αποκατασταθεί και να είναι δυνατή η εντός αυτού τέλεση των Ιερών Ακολουθιών.
Το μετόχι τα παλαιότερα χρόνια ήταν περιφραγμένο (μέρος αυτής της περίφραξης σώζεται μέχρι σήμερα). Στο κέντρο του βρίσκεται το Καθολικό, ο κεντρικός δηλαδή ναός, που τιμάται, όπως προαναφέραμε, στα Εισόδια της Θεοτόκου. Ο ναός ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης θολωτής βασιλικής και είναι διακοσμημένος με εξαιρετικής τεχνοτροπίας τοιχογραφίες που χρονολογούνται τον 16ο αιώνα, οι οποίες επιζωγραφίσθηκαν τον 20ό αιώνα κυρίως στα πρόσωπα. Στην κόγχη του Ιερού Βήματος δεσπόζει η Πλατυτέρα ένθρονη κρατώντας στα πόδια Της τον Χριστό. Αυτή η τοιχογραφία θεωρείται ως μια από τις παλαιότερες του ναού. Εντός του Ιερού Βήματος είναι αγιογραφημένοι Ιεράρχες, που σχετίζονται με το μυστήριο της Θ. Ευχαριστίας, σύμφωνα με την τάξη της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ενώ ιδιαίτερη είναι η τοιχογραφία του Μελχισεδέκ στην Πρόθεση.
Μέχρι τό 1987 το τέμπλο του καθολικού της Μονής κοσμούσαν εξαιρετικής τεχνοτροπίας εικόνες, που χρονολογούνταν από το 1870 (διαστάσεων 80×70 εκ.), οι οποίες εκλάπησαν, μαζί με μια κολυμβήθρα (πήλινη με ανάγλυφο σταυρό και χαραγμένη τη χρονολογία 1820), έναν ασημένιο σταυρό, ένα επάργυρο δισκοπότηρο με χαραγμένη τη χρονολογία 1800 και πέντε βιβλία ανεκτίμητης θρησκευτικής και αρχαιολογικής αξίας.
Στα δεξιά της εισόδου του ναού εξωτερικά βρίσκεται ένας κίονας που πιθανόν είναι λείψανο προχριστιανικού ή αρχαίου ελληνικού ναού. Έξω από τον περίβολο της μονής ορθώνονταν και υπάρχουν μέχρι και σήμερα πανύψηλα πεύκα, ενώ λίγο πιο έξω από τον περίβολο υπήρχε το ονομαζόμενο ρέμα της Ροδοδάφνης, που λίγο πιο πέρα από το μοναστήρι σχημάτιζε καταρράκτη, όπως φαίνεται από χάρτες του 19ου αιώνα.
Το μετόχι των Εισοδίων της Θεοτόκου δεν αποτελεί μόνο έναν ιστορικό χώρο που σχετίζεται με τη δράση της Αγίας Φιλοθέης τη σκοτεινή περίοδο της Tουρκοκρατίας, αποτελεί κι έναν τόπο όπου οι πιστοί Χριστιανοί μπορούν να προσευχηθούν και να γαληνεύσουν και, κυρίως, έναν αγιασμένο τόπο, τον οποίο ευλόγησε με την παρουσία της αλλά και την ταφή της η «Κυρά των Αθηνών», η Αγία Φιλοθέη. Ευχή αλλά και προσευχή των πιστών είναι το μετόχι των Εισοδίων της Θεοτόκου να λειτουργήσει ξανά ως μονή, όπως θεωρούμε ότι θα επιθυμούσε και η ίδια η κτίτοράς του, η Αγία Φιλοθέη.
