Της Ευρυδίκης Λειβαδά
Ένα επιπλέον αρχειακό «εργαλείο» για την περίοδο του τέλους του 18ου αι. και των αρχών του 19ου εξεδόθη από την Ι. Μητρόπολη Κεφαλληνίας κι έτυχε εξαιρετικής υποδοχής από τον κόσμο των μελετητών, των λογίων και των αναγνωστών Κεφαλλήνων.
Με δεδομένο ότι στοιχεία για το χρονικό διάστημα που εξετάζεται μέσω προσωπικών βιωμάτων από τον υποπλοίαρχο-συγγραφέα Γ. Μεταξά δεν έχουν γίνει ευρέως γνωστά μέχρι σήμερα από πηγές από ρωσικά αρχεία καθίσταται αυτονόητο πως το έργο αυτό αποτελεί σημαντικότατη συμβολή όχι μόνον στην τοπική ιστορία και στην επτανησιακή, αλλά ευρύτερα στην ελληνική. Ας σημειωθεί πως η πρώτη έκδοσή του έγινε στη Ρωσική το 1915 στην Αγία Πετρούπολη, με εισαγωγή και σχόλια από τον Β. Ιλίνσκι και αυτή είναι η πρώτη στην Ελληνική.
Η Ελληνική Κοινότητα της Μόσχας αποφάσισε να μεταφρασθεί το έργο. Τη δαπάνη της μετάφρασης φρόντισε ομάδα φιλελλήνων Ρώσων Ορθόδοξων. Επικεφαλής των μεταφραστών ανέλαβε η καθηγήτρια του Κρατικού Πανεπιστημίου Μόσχας και διευθύντρια του εκεί ελληνικού σχολείου δρ. Ναταλία Νικολάου, ενώ επιμελητές της μετάφρασης ήταν οι κ.κ. Πέτρος Καλογερόπουλος και Κώστας Δεληγιώργης. Το έργο επιμελήθηκε εκδοτικά ο πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Αντζουλάτος, που πρωτομίλησε για την αναγκαιότητα της έκδοσής του στον Μητροπολίτη Κεφαλληνίας κ. Δημήτριο, ο οποίος με θέρμη αγκάλιασε την πρόταση αυτή, την οποία και υλοποίησε με τυπογραφική δαπάνη – ευγενική προσφορά από την εταιρεία «Αιγέας». Το βιβλίο προλογίζει ο Αιδεσιμολογιώτατος Πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Μεταλληνός, Ομ. Καθηγητής του Παν. Αθηνών, και σύντομο σημείωμα υπογράφουν οι δύο επιμελητές. Το έργο, δε, προσεφέρθη ευγενώς σε όλους τους παρευρισκομένους.
Ο Γιεγκόρ Μεταξάς ήταν γιος του Παύλου και γεννήθηκε το 1774 (ή 1775) στην Κρήτη, όπου τότε ενδεχομένως βρισκόταν η οικογένειά του. Ο πατέρας είχε γεννηθεί στην Κεφαλλονιά και στα επόμενα χρόνια η οικογένεια εγκαταστάθηκε στη Ρωσία. Μεταξύ των ετών 1785 και 1789 (ή 1790) ο Γιεγκόρ παρακολούθησε μαθήματα στην ομάδα των ξένων Ορθόδοξων Ευελπίδων. Τον Ιανουάριο του 1791, ως αρχικελευστής, τοποθετήθηκε στον στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Γνωστή προσωπικότητα της τότε ρωσικής κοινωνίας, ο μετέπειτα παρασημοφορηθείς και με την ανώτατη στρατιωτική διάκριση, το Αυτοκρατορικό παράσημο του Τάγματος του Αγίου Γεωργίου 4ης τάξεως, Μεταξάς, επιλέχθηκε από τον Φιοντόρ Φιοντόροβιτς Ουσακώφ να τον ακολουθήσει στη μεγάλη στρατιωτική μεσογειακή εκστρατεία του, όπου κατέδειξε τη στρατιωτική ιδιοφυΐα του, τις γνώσεις του στη διπλωματία και την βαθιά πίστη του στην Ορθοδοξία. Μάλιστα, ο σπουδαίος Ρώσος ναύαρχος τοποθέτησε τον γνώστη της Τουρκικής Μεταξά στη ναυαρχίδα της οθωμανικής μοίρας, για να τον ενημερώνει. Έτσι, παρακολουθούσε με κάθε λεπτομέρεια τους Οθωμανούς, έλαβε μέρος τις πολεμικές επιχειρήσεις στο Ιόνιο και ασχολήθηκε με τη συγγραφή των «Σημειώσεών» του. Μετά το πέρας των κατακτητικών δράσεων στα Ιόνια Νησιά, ο Μεταξάς μετακινήθηκε προς το μέτωπο της Ιταλίας και της Αδριατικής και το 1811 αποχώρησε από το πεδίο των πολεμικών συγκρούσεων. Στις 11 Ιουνίου 1814 απολύθηκε από το Πολεμικό Ναυτικό με τον βαθμό του αντιπλοιάρχου.
Συνειδητός Ορθόδοξος ο ευρυμαθής ναυμάχος, τονίζει σε όλες τις γραμμένες βάσει του Ιουλιανού Ημερολογίου «Σημειώσεις» του την αξία και τη δύναμη της Ορθόδοξης πίστης και δεν χάνει ευκαιρία να κάνει αναφορές στο γεγονός της αναλλοίωτης από τους αιώνες και από τους υπό συνέχεια Δυτικούς κατακτητές, Ορθόδοξης πίστης των Επτανησίων, και δη των συμπατριωτών του Κεφαλλήνων. Παρουσιάζει σε πολλά σημεία του βιβλίου του τη θέση που κατέχουν οι Έλληνες στα ρωσικά πράγματα, αλλά και την αξία που προσδίδουν σε αυτούς οι Οθωμανοί, ιδιαίτερα στον ναυτικό τομέα. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για μια πολιτική και ηθική άποψη του Γιεγκόρ Μεταξά, που, σε έναν φιλομοναρχικό στρατιωτικό, δίνει άλλη διάσταση -κρινόμενη όμως με τα σημερινά μέτρα-: «Η δεσποτική κυβέρνηση δεν λυπάται, αλλά εξοντώνει τον λαό, μέχρι τη στιγμή που από αυτόν τον παραλογισμό η ηγεσία θα αποδυναμωθεί και θα πέσει στα χέρια άλλου ισχυρού κράτους» (σελ. 47) – όμως, η ιστορία καταγράφει και κρίνει τις δράσεις με τα δεδομένα του χρόνου υλοποίησής τους. Κλείνει, δε, ο ναυμάχος την καταγραφή των πτυχών των σημειώσεών του τονίζοντας: «… η υπακοή και η εμπιστοσύνη ανάμεσα στους συμμάχους, η αγάπη των απελευθερωμένων λαών, ο σεβασμός προς τον ίδιο τον εχθρό, δεν αποκτώνται μόνο με τις νίκες, αλλά με τον ανθρωπισμό, την αφιλοκέρδεια, τη μεγαλοψυχία και την αποφασιστικότητα» (σελ. 270), θέσεις οι οποίες δηλώνουν τις αξίες του και σημεία του χαρακτήρα του.
Πρόκειται για προσωπικές σημειώσεις, που, ναι μεν, ως εκ τούτου, εμπεριέχουν στοιχεία υποκειμενικότητας, αλλά που είναι αναμφίβολα πολύτιμες ως προς την ιστορική αξία τους. Εμπλουτίζουν την Ιστορία με αφηγήσεις των στρατιωτικών κατορθωμάτων της ρωσικής ναυτικής μοίρας, η οποία κατέλαβε κατά τα έτη 1798 και 1799 τα Ιόνια σε συνεργασία με την Οθωμανική Πύλη, σε μια από τις λίγες ειρηνικές περιόδους μεταξύ των δύο αυτών δυνάμεων. Οι «Σημειώσεις» του, εκτός από ιστορικά στοιχεία, παρέχουν πλούτο γνώσεων σε θέματα πολιτικά, δημογραφικά, λαογραφίας, στρατιωτικών και ναυτικών τακτικών, μετεωρολογίας, γεωγραφίας, διπλωματικών διαπραγματεύσεων, εξοπλισμού πλοίων, περιγραφής πόλεων και τόπων, καθώς και προσωπικές του απόψεις για πρόσωπα της εποχής του, αντικείμενα του καθημερινού βίου, προϊόντα τόπων που επισκέφθηκε, γνωριμίες και πληροφορίες με τις οποίες έγινε κοινωνός. Θέτει ερωτήματα και κάνει διαπιστώσεις, αναλύει αρχαία κείμενα και μεταφέρει ολόκληρα αποσπάσματα ελληνικής μυθολογίας. Στο τέλος του βιβλίου -δίκην Παραρτήματος- υπάρχει «Συμπλήρωμα» όπου, ο ίδιος ο Μεταξάς, μεταγράφει πρωτογενή έγγραφα-υποβοηθητικά του κυρίως έργου.
Η πρώτη παρουσίαση έγινε στην Αθήνα, στο Σαρόγλειο Μέγαρο, στις 22 Νοεμβρίου 2016 (έτος Ελληνορωσικής Φιλίας) από τον Αιδεσιμολογιώτατο Πρωτοπρεσβύτερο π. Γεώργιο Μεταλληνό, τον Ομότιμο Διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών κ. Νίκο Μοσχονά, τη δρ. Ναταλία Νικολάου, Καθηγήτρια της Ελληνικής Φιλολογίας στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσωφ της Μόσχας και Διευθύντρια του σχολείου της εκεί ελληνικής κοινότητας, τον κ. Αλεξέι Ντουνάεφ, Πρόεδρο του Συλλόγου Απογόνων Ρωσικού Στρατού, ο οποίος ήλθε από τη Μόσχα ειδικά για την παρουσίαση, και τον Αιδεσιμολογιώτατο Πρωτοπρεσβύτερο π. Γεώργιο Αντζουλάτο, Γραμματέα της Ιεράς Μητροπόλεως Γλυφάδας.
Στη δεύτερη παρουσίαση, που πραγματοποιήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2017 στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, παρουσία εκλεκτού πλήθους, χαιρετισμό απέστειλε η βουλευτής Κεφαλλονιάς και Ιθάκης κ. Α. Θεοπεφτάτου, ο Αντιδήμαρχος κ. Ε. Κεκκάτος απηύθυνε χαιρετισμό εκ μέρους του Δημάρχου κ. Α. Παρίση και ο κ. Σ. Κουρής εκ μέρους της Π.Ε. Κεφαλληνίας.
Για το βιβλίο μίλησαν με πλήρη επιστημονική επάρκεια κατά σειρά ο δρ. Φιλολογίας και Θεατρολογίας κ. Ηλίας Τουμασάτος, ο δρ. Ιστορίας κ. Πέτρος Πετράτος, ο δρ. Κλασικής Φιλολογίας κ. Γεράσιμος Φαρακλός, ο πρωτοπρεσβύτερος κ. Ιωάννης Μεσολωράς δρ. Θεολογίας, ο Γραμματέας της Ι. Μητροπόλεως Γλυφάδας και επιμελητής της έκδοσης πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Αντζουλάτος και ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κεφαλληνίας κ. Δημήτριος. Τον συντονισμό είχε η δικηγόρος κ. Λίλα Καππάτου.
Ο κ. Τουμασάτος περιέγραψε την Ευρώπη του τέλους του 18ου αι. και αναφέρθηκε σύντομα στο χρονικό της εύκολης σχετικά κατάκτησης των Επτανήσων από τις δυνάμεις του ενωμένου Ρωσοτουρκικού στόλου υπό τον ναύαρχο Ουσακώφ.
Με παράλληλη παρουσίαση οπτικού υλικού, όπως και ο κ. Τουμασάτος, μίλησε στη συνέχεια ο κ. Πετράτος. Επειτα από μια περιεκτική αναφορά στις σχέσεις Κεφαλληνίας και Ρωσίας, επικεντρώθηκε στο πρόσωπο του συγγραφέα, ναυμάχου και διπλωμάτη Γιεγκόρ Μεταξά, στον οποίο οφείλουμε το ιδιαίτερο αυτό τεκμήριο.
Ακολούθησε ο κ. Γεράσιμος Φαρακλός, ο οποίος σχολίασε τα κεφάλαια του βιβλίου, τα στρατιωτικά χαρακτηριστικά του Γιεγκόρ Μεταξά, καθώς και την πολεμική διάσταση του όλου έργου του.
Στη συνέχεια, ο π. Ιωάννης Μεσολωράς εστίασε στα λαογραφικά στοιχεία των Επτανήσων. Παρουσίασε γνωστά και άγνωστα στιγμιότυπα και πληροφορίες για ήθη και έθιμα, συνήθειες, δοξασίες που συγκεντρώθηκαν από τον Γ. Μεταξά και αναμφίβολα προσθέτουν στην ανθρωπογεωγραφική προσέγγιση των Επτανήσων, αλλά και στον ίδιο τον χαρακτήρα του συγγραφέα – περιηγητή εν προκειμένω, και μάλιστα με μάτι λεπτομερέστατο.
Ο π. Γεώργιος Αντζουλάτος, παρών και σε αυτήν τη δεύτερη παρουσίαση, προσέγγισε αυτές καθ’ εαυτές τις «Σημειώσεις» του Γιεγκόρ Μεταξά. Σταχυολόγησε στοιχεία Ιστορίας της ρωμαϊκής εποχής στη Σάμη, ενδυμασίας της Ζακύνθου και της Λευκάδας, φρούτων και εδεσμάτων όλων των Επτανήσων σχεδόν, αλλά και στοιχεία της προσωπικότητας του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, στην αυλή του οποίου έφθασε ο συγγραφέας ως διπλωμάτης. Αναφέρθηκε στην όλη πορεία του εκδοτικού εγχειρήματος τόσο στη Ρωσική όσο και στην Ελληνική, αλλά και στη συμβολή και αποδοχή της έκδοσης από την Ι. Μητρόπολη Κεφαλληνίας, με επικεφαλής τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη κ. Δημήτριο, ο οποίος «έκλεισε» την όλη εκδήλωση συγχαίροντας με εμφανή συγκίνηση όλους τους ομιλητές, αλλά και όλους όσοι στάθηκαν αρωγοί στην όλη πορεία της έκδοσης: από την αρχή της μετάφρασης του έργου στην Ελληνική μέχρι το τελικό στάδιο της έκδοσης.
Η προσφορά πνευματικής παιδείας εκ μέρους της Ορθόδοξης Εκκλησίας τιμά τους υπηρέτες της και αναμφίβολα προοιωνίζει καλό κι αγαθό. Βήμα σημαντικότατο είναι η διασφάλιση σταθερού πνευματικού πλαισίου εντός του οποίου ολοένα πλατύτερα στρώματα μπορούν να γευθούν αγαθά και καθαρότητα, μακριά από τους μύθους της πλασματικής ευημερίας, μακριά από απρόβλεπτα και προβλέψιμα δεινά που πλησιάζουν την ανθρωπότητα. Στους απνευμάτιστους καιρούς όπου αποξενώνονται βίαια οι άνθρωποι από τις ρίζες τους, όπου άκριτα επιβάλλεται «προοδευτικός κόσμος» μέσα από πολιτικά συστήματα τα οποία διαχειρίζονται ασύλληπτο πλούτο υλικό απαξιώνοντας ανθρώπινες υπάρξεις και αξίες, όπου βάλλονται εσκεμμένα οι συνεκτικοί διαιώνιοι ορθόδοξοι δεσμοί των Ελλήνων παντοιοτρόπως, η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει περισσότερο από ποτέ υποχρέωση και ευθύνη να αγωνισθεί να περιφρουρήσει το ποίμνιό της. Μια από τις πνευματικές δράσεις της και η κυκλοφορία εντύπων υψηλού επιπέδου. Έντυπα τέτοιας ποιότητας και κύρους τιμούν τόσο αυτόν που παρακινεί την έκδοσή τους όσο και αυτόν που την αναλαμβάνει. Εν προκειμένω, τόσο τον πρ. Γεώργιο Αντζουλάτο, όσο και την Ι. Μητρόπολη Κεφαλληνίας και τον επικεφαλής της Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη κ. Δημήτριο, ο οποίος εμπράκτως αποδεικνύει το μέγεθος της πνευματικής προσφοράς προς το ποίμνιό του και παράλληλα εγκαινιάζει και σηματοδοτεί την πορεία που χαράσσει στην Μητρόπολή του. Στα σχέδιά του, ως ο ίδιος ανέφερε, είναι διοργανώσεις εκδηλώσεων με θέματα ανάδειξης της ελληνικής γλώσσας, πολιτισμού και γραμματείας, όπως αυτή που αφορά στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση και πραγματοποιήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2017 με αφορμή την εορτή των Τριών Ιεραρχών.
