Στη Λίτσα Ι. Χατζηφώτη
Μπορεί κάποιοι να χαρακτήρισαν κάπως υπερβολική τη δημοσιότητα που δόθηκε στη μεταφορά των λειψάνων της Αγίας Ελένης στην Αθήνα, ωστόσο ο Επίσκοπος Φαναρίου και γενικός διευθυντής της «Αποστολικής Διακονίας» κ. Αγαθάγγελος επισημαίνει ότι όλες οι εκδηλώσεις θα έχουν λειτουργικό χαρακτήρα. Ενίοτε, σε υποδοχή ιερών λειψάνων και εικόνων χρησιμοποιείται ο όρος «υποδοχή με τιμές αρχηγού κράτους». Η φράση αυτή δεν εκφράζει το πνεύμα της Εκκλησίας και δεν ισχύει και στην προκειμένη περίπτωση.
Πότε μεταφέρεται το λείψανο της Αγίας Ελένης στην Αθήνα και πού θα εναποτεθεί προς προσκύνηση;
Εορτάζουμε τη συμπλήρωση ογδόντα χρόνων του ιεραποστολικού έργου της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος στην πατρίδα μας, στον Ελληνισμό της Διασποράς και την οικουμένη. Αποκορύφωμα αυτού του εορτασμού θα είναι, με την ευλογία και την έγκριση της Αγίας και Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, η μετακομιδή του Τιμίου Ξύλου με τα Άχραντα Πάθη και των ιερών λειψάνων της Αγίας Ελένης της Ισαποστόλου. Θα τα υποδεχθεί ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος την Κυριακή 14 Μαΐου 2017, ώρα 6.30 απογευματινή, μπροστά στο Δημαρχείο του Αιγάλεω, επί της Ιεράς Οδού, παρόντος του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας. Θα παραμείνουν για προσκύνηση ώς τις 15 Ιουνίου στο Ιερό Προσκύνημα της Αγίας Βαρβάρας του ομωνύμου Δήμου Αττικής. Η υποδοχή θα γίνει με πνευματική διάθεση και τη δέουσα εκκλησιαστική τιμή! Το πρώτιστα ζητούμενο από την Εκκλησία είναι να δωρίζει τη ζωή του Χριστού. Αυτό θα αγωνισθούμε να κάνουμε με αφορμή το γεγονός αυτό.
Aπό πού μεταφέρονται τα ιερά λείψανα;
Μεταφέρονται από τη Βενετία, η οποία διατηρούσε ισχυρούς δεσμούς με τη βυζαντινή αυτοκρατορία πριν οι δρόμοι τους χωρίσουν. Τον 7ο αι. η βενετική επαρχία ήταν ακόμη βυζαντινό έδαφος. Η μετακομιδή ιερών λειψάνων στη Βενετία, είτε αυτά είχαν δωρηθεί είτε είχαν συληθεί, είναι εντυπωσιακή. Η παρουσία τόσων ιερών λειψάνων της καθ’ ημάς Ανατολής εκεί αποτέλεσε πρόσθετο κρίκο στην αλυσίδα που συνέδεε τη Βενετία με τον βυζαντινό κόσμο.
Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για την ιστορία του σκηνώματος και πού ευρίσκεται τώρα;
Η παρουσία του σκηνώματος της Αγίας Ελένης μαρτυρείται το 1204 στον Ναό των Αγίων Αποστόλων Κωνσταντινουπόλεως. Υπάρχουν και άλλες απόψεις. Το βέβαιο είναι ότι φυλασσόταν στην Κωνσταντινούπολη ώς το 1204. Από εκεί, το όγδοο έτος εξουσίας του δόγη Pietro Ziani (1211-1212), κατά τα γεγονότα που επακολούθησαν την Δ΄ Σταυροφορία και τη δημιουργία της λατινικής αυτοκρατορίας, οι Βενετοί το αφήρεσαν διά χειρός κάποιου Aicardo και το μετέφεραν στο φερώνυμο βενετσιάνικο μοναστήρι. Τον 15ο αι., ο Ρώσος προσκυνητής Ζωσιμάς μάς πληροφορεί για τον τάφο της Αγίας Ελένης, χωρίς όμως να αναφέρει για το λείψανο της αγίας στους Αγίους Αποστόλους.
Επειδή, σύμφωνα με την αφήγηση του Corner, η μεταφορά του λειψάνου στη Βενετία, μαζί με ένα τμήμα του Τιμίου Σταυρού, που ευρέθη από την αγία, θα αποδοθεί σε άλλο πρόσωπο, μέλος της οικογένειας Moro, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι και το λείψανο αυτό, όπως και άλλα κατά τη διάρκεια της λατινοκρατίας στην Ανατολή, πρέπει να παρέμεινε για ορισμένο χρονικό διάστημα σε κάποια βενετσιάνικη εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως. Σύμφωνα με τη συνέχεια της αφήγησης, το πλοίο που μετέφερε το σκήνωμα έπεσε σε ξέρα και δεν κινήθηκε ώσπου να βγάλουν το λείψανο σ’ εκείνο τον τόπο, τη νήσο της Αγίας Ελένης, όπου ώς σήμερα υπάρχει η αφιερωμένη στην αγία εκκλησία. Το 1807, με τη ναπολεόντεια κατάργηση του ολιβετιανού μοναστηριού της Αγίας Ελένης, το ιερό λείψανο μετακομίσθηκε προσωρινά στον Άγιο Πέτρο του Castello. Επιστράφηκε κατόπιν στη θέση όπου ευρίσκεται ακόμη σήμερα, κάτω από την Αγία Τράπεζα του παρεκκλησίου της Αγίας Ελένης.
Ποια μέρη του σώματος της Αγίας Ελένης περιέχει η λειψανοθήκη;
Το ιερό σκήνωμα της Αγίας Ελένης είναι τοποθετημένο εντός λάρνακας σε δύο λειψανοθήκες. Η μία είναι ανθρωπόμορφη αργυρή κεφαλή με στέμμα, η οποία παρουσιάζει το πρόσωπο κεκοιμημένης γυναικός και εμπεριέχει τμήμα της τιμίας κάρας. Η δεύτερη είναι μεταλλική, έχει σχήμα ανθρώπινου σωματότυπου και εμπεριέχει λείψανα της αγίας, αριθμημένα και σφραγισμένα. Αυτή είναι η βενετσιάνικη παράδοση ή τεχνική της φυλάξεως, διατηρήσεως και εκθέσεως ιερών λειψάνων, όπως συμβαίνει και με ιερά λείψανα διαφόρων άλλων αγίων που φυλάσσονται στη Βενετία.
Ποια στοιχεία επιβεβαιώνουν την αυθεντικότητα των λειψάνων;
Το ιερό λείψανο αναγνωρίστηκε το 1929. Πρόκειται περί των λειψάνων γυναίκας που έζησε κατά τον 4ο αιώνα και απέθανε σε γεροντική ηλικία (80-85 ετών). Το δεύτερο στοιχείο που πιστοποιεί τη γνησιότητά του είναι ότι προέρχεται «εξ ημών», από την Ανατολή, από την Κωνσταντινούπολη.
Γιατί επιλέξατε να φέρετε το λείψανο αυτό στην Αθήνα;
Οι λόγοι είναι εκκλησιαστικοί και ιστορικοί. Η Αγία Ελένη, που διακρίθηκε για το τεράστιο φιλανθρωπικό της έργο, συνδέεται με την εύρεση του Τιμίου Σταυρού στα Ιεροσόλυμα και ο ευσεβής ελληνικός λαός έχει συνδέσει πλήθος παραδόσεων μαζί της, όπως τη Μικρά Ασία, την Κύπρο, τη Ρόδο, την Κάλυμνο, την Τήλο, το Καστελλόριζο, τη Νάξο και την Πάρο. Η μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου σφράγισε διά του υιού της την ιστορία της Ευρώπης, άλλαξε και διαμόρφωσε την ιστορία του κόσμου γενικότερα. Το αποδεικνύουν:
- Το Διάταγμα των Μεδιολάνων, το 313, που κηρύσσει την ανεξιθρησκία και παύει τους διωγμούς κατά των Χριστιανών.
- Η απόφαση για μεταφορά της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη, της οποίας τα εγκαίνια τελέσθηκαν στις 11 Μαΐου του 330.
- Η σύγκληση της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου το 325 στη Νίκαια, όπου καταδικάστηκε ο αρειανισμός.
- Η εύρεση του Τιμίου Σταυρού το 326 στους Αγίους Τόπους.
Τα γεγονότα τούτα προσδιόρισαν το περιεχόμενο της παγκόσμιας ιστορίας κατά τρόπο μοναδικό. Χωρίς αυτά ούτε η Ευρώπη θα είχε συγκεκριμένη πνευματική κληρονομιά, ούτε ο κόσμος τόσο ακμαία ακτινοβολία του χριστιανικού μηνύματος. Δίκαια η Εκκλησία τούς ονόμασε Ισαποστόλους.
Συνεπώς η μεταφορά των ιερών λειψάνων και του Τιμίου Ξύλου γίνεται με το σύνθημα «Αναδεικνύουμε την πνευματική ταυτότητα της Ευρώπης». Στους δύσκολους καιρούς που ζούμε, είναι σπουδαίο και σημαντικό ότι η Εκκλησία της Ελλάδος και η πατρίδα μας, ως και οι Ορθόδοξες κοινότητες της Ευρώπης, υπό την πνευματική ηγεσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, των Ορθοδόξων Πατριαρχείων και των Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, δίδουν το μήνυμα για τις χριστιανικές ρίζες της Ευρώπης, ομιλούν για την Ευρώπη των πολιτών και όχι των αριθμών, υπενθυμίζουν τους κοινούς αγίους, τους φωτιστές της Ευρώπης, που έδωσαν από τον 3ο ώς τον 8ο αι. με τη διδασκαλία, τη βιοτή και το μαρτύριό τους τη μαρτυρία του Ευαγγελίου, της εκκλησιαστικής πίστης και χριστιανικής παράδοσης στα ευρωπαϊκά κράτη, για να προβληματιστούμε για τα πρότυπα και τις αξίες που έχει ανάγκη σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, ο σύγχρονος άνθρωπος και η «γηραιά ήπειρος», προκειμένου να κληροδοτήσουμε καλύτερο κόσμο σε αυτούς που αγαπάμε, τα παιδιά μας. Αυτό τονίζει με έμφαση και ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος κ. Ιερώνυμος, ο οποίος πάντα ομιλεί για τη δόξα του Θεού, που είναι ο ζων άνθρωπος. Κορυφαίοι Ευρωπαίοι διανοητές ομολογούν ότι τρεις είναι οι πυλώνες επί των οποίων θεμελιώθηκε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός: η ελληνική κλασική γραμματεία, το βυζαντινο-ρωμαϊκό δίκαιο και η χριστιανική πίστη και παράδοση.
Η οριστική επικράτηση του Χριστιανισμού στον ελληνορωμαϊκό κόσμο κατά τον 4ο αι. υπήρξε αναμφιβόλως άμεση συνέπεια της μεταβολής της επίσημης θρησκευτικής πολιτικής της αυτοκρατορίας. Η σταδιακή εξέλιξη της μεταβολής αυτής από το Διάταγμα των Μεδιολάνων ώς την αναγνώριση του Χριστιανισμού ως μόνης επίσημης και προστατευόμενης θρησκείας της αυτοκρατορίας (380) υπήρξε καθοριστική για την ένταξη ολόκληρου του ελληνορωμαϊκού κόσμου στο σώμα της Εκκλησίας.
Δεν υπάρχει, συνεπώς, «ενωμένη» Ευρώπη δίχως αναφορά στις χριστιανικές της ρίζες. Αυτή είναι αντικειμενική διαπίστωση, ιστορικά και εμπειρικά θεμελιωμένη. Θυμίζουμε ενδεικτικά τις Αγίες Αλένα της Φλάνδρας, τη Μεγαλομάρτυρα Βλανδίνη της Γαλλίας, Γενεβιέβη των Παρισίων, Αγία Ξανθίππη της Ισπανίας και τους Αγίους Άμανδο του Μάαστριχτ, Ανσγάριο, Απόστολο της Σκανδιναβίας και Φωτιστή της Δανίας, Βιλλιβρόρδο της Ολλανδίας, Βονιφάτιο της Γερμανίας, Γάλλο, Φωτιστή της Ελβετίας, Ειρηναίο, Επίσκοπο Λουγδούνων, Ιουλιανό της Κελτικής Γαλατίας, Ιουλιανό της Βιέννης, Κασσιανό τον Ρωμαίο στη Γαλλία, Κολούμπα, Φωτιστή της Σκωτίας, Κύριλλο και Μεθόδιο, Φωτιστές των Σλάβων, Ονωράτο της Γαλλίας, Όλαφ, Φωτιστή της Νορβηγίας, Σεβερίνο, Φωτιστή της Αυστρίας, Τρόφιμο εκ των Ο’ στη Γαλλία, Φλωριανό της Αυστρίας και τόσους άλλους.
Υπάρχουν τεμάχια του λειψάνου αλλού;
Στο Βατικανό σώζονται δύο μεγαλοπρεπείς σαρκοφάγοι ως δήθεν του Μεγάλου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης, αλλά οι κριτικοί αρνούνται τη γνησιότητα. Η σαρκοφάγος που μεταφέρθηκε στον ναό της Παναγίας Ara Coeli στη Ρώμη περί το 1140 από τον Πάπα Ιννοκέντιο Β΄ και αναφέρεται ότι περιέχει τμήμα των λειψάνων της Αγίας Ελένης δεν έχει ανοιχθεί τα τελευταία 700 χρόνια. Συνεπώς δεν γνωρίζουμε αν και ποια λείψανα σώζονται εκεί. Αναφέρεται επίσης ότι υπήρχαν στη Μονή Hautvilliers, στην Επισκοπή Reims, από το 841, κάτι που υπονοεί ότι πρέπει να αφαιρέθηκαν από τη Ρώμη, και στα Τρέβηρα (Trier), όπου φυλάσσεται τμήμα της κάρας. Τμήματα των ιερών λειψάνων υπάρχουν και σε ελάχιστους ναούς και μονές της πατρίδας μας. Προϋπόθεση για τη γνησιότητα είναι η μακραίωνη παράδοση και οι γραπτές ιστορικές μαρτυρίες.
Έχετε ετοιμάσει μεγάλες τιμές για το σκήνωμα;
Ό,τι εμείς έχουμε ετοιμάσει είναι ανθρώπινο και σχετικό. Όλες οι εκδηλώσεις θα έχουν λειτουργικό χαρακτήρα. Ενίοτε, σε υποδοχή ιερών λειψάνων και εικόνων χρησιμοποιείται ο όρος «υποδοχή με τιμές αρχηγού κράτους». Η φράση αυτή δεν εκφράζει το πνεύμα της Εκκλησίας και δεν ισχύει και στην προκειμένη περίπτωση.
Τη μεγάλη τιμή την αποδίδει ο ευσεβής ελληνικός λαός, που στέλνει παράλληλα στην Ευρώπη το μήνυμα ότι γνωρίζουμε τον Θεό καλλιεργώντας όχι ένα νόημα, αλλά μια σχέση. Αξίζει να αγωνιστούμε για έναν κόσμο με φως, αγάπη και αλληλεγγύη και να κρατήσουμε τις παραδόσεις των πατέρων μας. Στο σημείο αυτό να αναφέρω και τη δράση της συλλογής φαρμάκων, κατά τη διάρκεια του μηνιαίου προσκυνήματος, που θα προσφερθούν στα Κοινωνικά Φαρμακεία και Ιδρύματα Ι. Μητροπόλεων και δήμων. Είναι και αυτή η κοινωνική προσφορά καρπός του λειτουργικού βίου και της ευχαριστιακής συνάξεως, αφού ο καθένας μας καλείται να λειτουργήσει τη ζωή του μετά τη Θεία Λειτουργία.
Ποιο μήνυμα δίδει η Εκκλησία μέσα από το γεγονός αυτό;
Μετά τη συμπλήρωση 17 αιώνων από το Διάταγμα των Μεδιολάνων και τη μεταστροφή της Ευρώπης στον Χριστιανισμό, το θρησκευτικό σκηνικό της Δύσης άλλαξε δραστικά. Είναι εμφανές το κενό του Χριστιανισμού στη δημόσια ευρωπαϊκή ζωή. Ο κόσμος αναζητεί αξιόπιστη ορθόδοξη μαρτυρία ως κατάθεση πρότασης, ως «θύρα πίστεως» (Πράξ. 14,27), που να νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ζωή. Η Εκκλησία πραγματώνεται όταν δημιουργεί αγαπητικές κοινωνίες στον καθημερινό βίο. Όταν συνοδεύει τον άνθρωπο στην αναζήτησή του να πραγματώσει το «καθ’ ομοίωσιν» του Δημιουργού του. Ο άνθρωπος δεν εμπιστεύεται τη νέα ζωή που ευαγγελίζεται ο Χριστιανισμός ως γοητευτικό μύθο, αλλά επειδή μπορεί να θεμελιώσει την πίστη του υπεύθυνα, με ανοιχτό και θετικό προς την πραγματικότητα τρόπο. Αυτό δεν είναι εγκλωβισμός στην ιστορία, αλλά προφητική μεταμόρφωση του χρόνου και ένταξή του στην αιωνιότητα.
