Του Χρήστου Γ. Κτενά
Σε μια εποχή που η θρησκευτική βία και η σχετική αντιπαράθεση έχουν ξεφύγει από κάθε έλεγχο, ειδικά στη Μέση Ανατολή, μόνο ως μια κραυγή αγωνίας, αλλά και ως ακτίνα ελπίδας μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει το κοινό μήνυμα ειρηνικής συμβίωσης που εξέφρασαν Προκαθήμενοι της Χριστιανοσύνης, αλλά και του Ισλάμ στο Κάιρο, στις 27-29 Απριλίου. Εκεί, σε μια μουσουλμανική χώρα, και μετά από πρόσκληση του μεγάλου ιμάμη Ahmad Al Tayyeb, του γνωστού ισλαμικού πανεπιστημίου Al Azhar και του Ισλαμικού Συμβουλίου των Πρεσβυτέρων, μετείχαν στο διεθνές συνέδριο που οργανώθηκε με κεντρικό θέμα την ειρήνη.
Το συγκεκριμένο συνέδριο έγινε μόλις τρεις εβδομάδες μετά τη σφαγή Κοπτών Χριστιανών στην Αίγυπτο, όταν το «Ισλαμικό Κράτος» επιτέθηκε με βομβιστές αυτοκτονίας σε δύο εκκλησίες τους την Κυριακή των Βαΐων, με τραγικό αποτέλεσμα 47 νεκρούς. Λίγες ημέρες αργότερα, την Τρίτη του Πάσχα, καταγράφηκε ακόμη μία επίθεση των τζιχαντιστών με έναν νεκρό (έναν Αιγύπτιο αστυνομικό) λίγες εκατοντάδες μέτρα μακριά από τη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, δείχνοντας πως η δολοφονική μανία των φανατικών ισλαμιστών, που έχουν κηρύξει τον πόλεμο σε κάθε διαφωνούντα και σε κάθε θρησκεία και αντίληψη πέρα από τη δική τους, βρίσκεται σε φάση παροξυσμού.
Στο συνέδριο μετείχαν o Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας κ. Θεόδωρος, ο Πάπας Φραγκίσκος και ο Πατριάρχης των Κοπτών Θεόδωρος και αντιπροσωπεία του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών, ενώ παραβρέθηκαν περίπου 300 υψηλόβαθμοι κληρικοί και πολιτικοί από διάφορες χώρες, κυρίως της Μ. Ανατολής.
Μάλιστα, στο παρεκκλήσι των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (δίπλα στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Μάρκου της Κοπτικής Εκκλησίας) έγινε στις 29 Απριλίου και οικουμενική προσευχή. Η επιλογή του παρεκκλησιού δεν ήταν τυχαία, καθώς εκεί είχαν επίσης χτυπήσει οι τζιχαντιστές με βόμβα τον περασμένο Δεκέμβριο, προκαλώντας τον θάνατο 29 πιστών, όπως και τον τραυματισμό δεκάδων άλλων. Στο παρεκκλήσι προσευχήθηκαν μαζί ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος, ο Πάπας Φραγκίσκος, ο Πατριάρχης των Κοπτών, ο Πατριάρχης Ibrahim της Καθολικής Κοπτικής Εκκλησίας, ο Πατριάρχης Μελχιτών Γρηγόριος, ο Αγγλικανός Αρχιεπίσκοπος Μ. Anis και ο Σεβασμιώτατος A. Zaki, πρόεδρος της Προτεσταντικής Κοινότητας της Αιγύπτου. Συγκινητικό ήταν ότι ανάμεσα στο εκκλησίασμα βρίσκονταν και συγγενείς των θυμάτων.
Είναι σημαντικό πως όλοι οι ηγέτες πήγαν στην Αίγυπτο, παρά τις διάχυτες ανησυχίες που υπήρχαν για πιθανή νέα τρομοκρατική επίθεση. Ευτυχώς δεν συνέβη κάτι, ενώ αυστηρότατα και ιδιαίτερα εμφανή ήταν τα μέτρα ασφαλείας που είχαν πάρει οι Αρχές της χώρας, π.χ. με οπλισμένους σωματοφύλακες να συνοδεύουν σε κάθε βήμα -ακόμα και μέσα στους ιερούς ναούς- τους Προκαθημένους της Χριστιανοσύνης.
Όχι στην ισλαμοφοβία
Στη δική του ομιλία στο συνέδριο, ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος εστίασε στη σημασία που έχουν οι θρησκείες και ο διαθρησκειακός διάλογος στον σημερινό κόσμο. Ειδικότερα, ο Οικουμενικός Πατριάρχης τόνισε ότι η θρησκεία εξακολουθεί να διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο και να είναι παρούσα σε όλες τις μεγάλες συζητήσεις της εποχής μας, καθώς συνδέεται με μεγάλες έγνοιες των ανθρώπων και προσφέρει απαντήσεις σε θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματά τους.
Παράλληλα, προσέθεσε, οι θρησκείες έχουν ζωτική σημασία για τη διαδικασία της ειρήνης, καθώς μπορούν να λειτουργήσουν ως γέφυρες και ως όργανα αμοιβαίας κατανόησης και ανεκτικότητας μεταξύ των ανθρώπων. Επισήμανε επίσης πως η πρόσφατη έξαρση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού αξιοποιείται από όσους ασκούν κριτική κατά της θρησκείας και επιχειρούν να περιγράψουν την πίστη με αρνητική χροιά. Η αλήθεια όμως -όπως είπε- είναι ότι η βία είναι η άρνηση των βασικών θρησκευτικών πιστεύω. Η πραγματική πίστη δεν αποδεσμεύει τους ανθρώπους από την πάγια ευθύνη τους για την πορεία του κόσμου, από τον σεβασμό που οφείλουν στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και από τη διαρκή πάλη για ειρήνη και δικαιοσύνη. Το αντίθετο, η πίστη ενισχύει τη δέσμευση για συστηματική δράση και μεγεθύνει τη μαρτυρία μας για ελευθερία και για διατήρηση των βασικών ανθρωπιστικών αξιών.
Ο κ.κ. Βαρθολομαίος έκανε επίσης ειδική αναφορά στην επί σειρά αιώνων ειρηνική συμβίωση Χριστιανών, Εβραίων και μουσουλμάνων στον χώρο της Μεσογείου.
Να σημειωθεί ότι προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση και χειροκροτήθηκε από το κοινό η επισήμανσή του ότι «το Ισλάμ δεν μπορεί να εξισωθεί με την τρομοκρατία, καθώς η έννοια της τρομοκρατίας είναι ξένη προς οποιαδήποτε θρησκεία». Ο Πατριάρχης μίλησε επίσης για τη σημασία του διαθρησκειακού διαλόγου, που αναγνωρίζει τη διαφορετικότητα στις θρησκευτικές παραδόσεις και προωθεί την ειρηνική συνύπαρξη και συνεργασία μεταξύ λαών και πολιτισμών, ενώ πρόσθεσε ότι έχει μεγάλη σημασία η γνώση της πίστης και των θρησκευτικών πεποιθήσεων του άλλου για την κατανόηση της ετερότητας και τη θεμελίωση του διαλόγου. Ακόμη, αναφέρθηκε στη Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας που συγκλήθηκε πέρυσι στην Κρήτη, όπου έγινε κατηγορηματική καταδίκη του φονταμενταλισμού, καθώς αυτός αποτελεί μια παθολογική έκφραση θρησκευτικότητας.
Τέλος, ο Οικουμενικός Πατριάρχης τόνισε πως απαιτείται κοινή δράση για να αντιμετωπιστούν οι τρέχουσες προκλήσεις για την ειρήνευση και την προστασία της ανθρώπινης ελευθερίας και αξιοπρέπειας: «Κανείς, ούτε ένα κράτος, ούτε μία θρησκεία, ούτε η επιστήμη και η τεχνολογία μπορούν να αντιμετωπίσουν μεμονωμένα τα τρέχοντα προβλήματα. Χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον, χρειαζόμαστε κοινή κινητοποίηση, κοινή προσπάθεια, κοινούς στόχους, κοινό πνεύμα… Το μέλλον μας είναι κοινό και ο δρόμος προς αυτό το μέλλον είναι ένα κοινό ταξίδι».
«Να αποκαλύψουμε το πρόσωπο της βίας»
Από την πλευρά της Καθολικής Εκκλησίας, η επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου στην Αίγυπτο (η πρώτη μετά από εκείνη του 2000, του Πάπα Ιωάννη Παύλου του Β’) προβλήθηκε ως «αποστολή ειρήνης». Στην ομιλία του ο Ποντίφικας των Ρωμαιοκαθολικών τόνισε πως στον πυρήνα των Δέκα Εντολών βρίσκεται το «Ου φονεύσεις», οπότε η βία αποτελεί την άρνηση της αυθεντικής θρησκευτικής έκφρασης. Ο ίδιος κάλεσε όλους τους θρησκευτικούς ηγέτες να «αποκαλύψουν το πρόσωπο της βίας και τον εγωισμό, που μεταμφιέζονται ως ιερότητα», να πουν ένα καθαρό «Όχι» σε κάθε μορφή θρησκευτικής έντασης και να εργαστούν μαζί για να επιβεβαιώσουν την ασυμβατότητα βίας και πίστης, πίστης και μίσους, υπογραμμίζοντας ότι ο «δημαγωγικός λαϊκισμός» δεν βοηθά «στην εδραίωση της ειρήνης και της σταθερότητας». Αντίθετα, η υποκίνηση σε βία δεν εγγυάται την ειρήνη, ενώ κάθε μονομερή δράση που δεν προωθεί τη δημιουργική και από κοινού πρόοδο στην πράξη είναι ένα δώρο στους οπαδούς της βίας και του ριζοσπαστισμού.
Ο Πάπας είπε ακόμη πως η θρησκεία έχει και έναν εγγενή ρόλο στο να προωθεί την ειρήνη. «Χωρίς να πέφτουμε στην παγίδα του απλοϊκού συγκρητισμού, ο ρόλος μας είναι να προσευχόμαστε ο ένας για τον άλλον ικετεύοντας από τον Θεό το δώρο της ειρήνης, να καλλιεργούμε τον διάλογο και να προωθούμε τη μεταξύ μας αρμονική συμβίωση σε πνεύμα συνεργασίας και φιλίας».
Επισήμανε μάλιστα πως, «για να αποτρέψουμε τις συγκρούσεις και να οικοδομήσουμε την ειρήνη, είναι απαραίτητο να εργαστούμε για να μειώσουμε τη φτώχεια και την εκμετάλλευση, καθώς εκεί είναι πιο εύκολο να ριζώσει ο εξτρεμισμός, και να κλείσουμε τη ροή χρημάτων και όπλων σε όσους προτάσσουν τη βία. Ακόμη περισσότερο, πρέπει να τεθεί τέλος στην εξάπλωση των εξοπλισμών. Τα όπλα που παράγονται και πωλούνται αργά ή γρήγορα θα χρησιμοποιηθούν. Και μόνον εφόσον αποκαλύψουμε τις σκοτεινές διεργασίες που τρέφουν το “καρκίνωμα” του πολέμου, μπορούμε να αποτρέψουμε τις πραγματικές αιτίες που τον προκαλούν».
Μάλιστα, ο ίδιος κάλεσε όλους να μετάσχουν στον διαθρησκειακό διάλογο με βάση τρεις παραμέτρους: τον σεβασμό της ταυτότητας του καθενός, το κουράγιο για αποδοχή της διαφορετικότητας και, τέλος, την ειλικρίνεια των προθέσεων. Και χαρακτήρισε τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και στη θρησκευτική ελευθερία ως την καλύτερη επιλογή για την οικοδόμηση ενός κοινού μέλλοντος.
Κριτική κατά του σύγχρονου πολιτισμού έκανε και ο ιμάμης Ahmad Al Tayyeb, λέγοντας πως ο εν λόγω πολιτισμός έχει αγνοήσει τις θρησκείες και τις αρχές τους, ανάμεσα στις οποίες πρωτεύουν εκείνες της αδελφοσύνης και της αμοιβαίας κατανόησης και ευσπλαχνίας. Χαρακτήρισε, μάλιστα, τη θρησκεία ως το αντίδοτο της υλιστικής φιλοσοφίας που κυριαρχεί στην εποχή μας. Μιλώντας για την τρομοκρατία με θρησκευτικό υπόβαθρο, τόνισε πως αυτή δεν μπορεί να αντιπροσωπεύσει τις μεγάλες θρησκείες, παρά τα όποια αρνητικά φαινόμενα. «Δεν μπορούμε να θεωρούμε μια θρησκεία υπόλογη για τα εγκλήματα μιας μικρής δράκας πιστών της», ήταν η χαρακτηριστική φράση του.
