Της Λίτσας Χατζηφώτη, αρχαιολογου
Στη νοτιοανατολική άκρη της Ευρυτανίας, όπου καταλήγει η νοτιότερη πλευρά της Πίνδου, βρίσκεται το πανέμορφο χωριό Άμπλιανη, σε 1.220 μ. υψόμετρο.
Στην κεντρική πλατεία του δεσπόζει ο Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής, προστάτιδας του χωριού.
Είναι ένα πέτρινο κτίσμα του 18ου-19ου αιώνα, από γκρίζα, πελεκητή, ντόπια πέτρα. Χτίστηκε προ του έτους 1792, χρονολογία που βρέθηκε στο παλαιότερο ταβάνι, στο δε τέμπλο φέρει χρονολογία 1801. Είναι, κατά τους αρχαιολόγους, τρίκλητη βασιλική, μεγάλων διαστάσεων με γυναικωνίτη. Έχει εσωτερικά κολώνες και στην εξωτερική πλευρά του ιερού μικροσκοπικά κολωνάκια.
Στις δύο εισόδους έχει αξιόλογα λιθανάγλυφα λαϊκής τεχνοτροπίας, με σταυρό, αγγέλους και άλλα, όπως κύκλους, τρίγωνα, δράκοντες κ.λπ. Το κωδωνοστάσιο στη δυτική πλευρά εξωτερικά του ναού είναι πετρόχτιστο, με ανοιχτά τόξα και ενσωματωμένη πέτρα με ανάγλυφη χρονολογία «1886, Ιουλίου 28» και ανάμεσά της ο σταυρός και τα γράμματα «ΙΣΧΣ».
Η σκεπή του ναού ήταν από πέτρινες ντόπιες πλάκες, που ατυχώς αντικαταστάθηκαν το έτος 1962 με κεραμίδια. Εσωτερικά του ναού το δάπεδο είναι από ντόπια πέτρα και στο κέντρο του (κάτω από τον πολυέλαιο) έχει σκαλισμένη πέτρα, ανάγλυφη, με ακτινωτό αστέρι και λουλούδι.
Το ταβάνι, πολύ όμορφο, είναι ζωγραφιστό από το έτος 1904, με διακοσμητικά μοτίβα, από τον Βασίλειο Ντρούκα, όπως είναι χαραγμένο. Το τέμπλο είναι ξεχωριστό, από σπάνιο ξύλο καρυδιάς, που η παράδοση λέει ότι το ξύλο αυτό είχε έλθει από τη Ρωσία. Είναι τόσο λεπτεπίλεπτο. Σκαλισμένο σαν δαντέλα, με πολυπρόσωπες παραστάσεις από θέματα της Παλαιάς Διαθήκης, όπως είναι η εκδίωξη των πρωτόπλαστων από τον Παράδεισο, η θυσία του Αβραάμ κ.λπ. Το σκάλισμα του τέμπλου είναι πράγματι πανέμορφο, με διακοσμητικά σχέδια, πτηνά, ερπετά, έναν κυνηγό με όπλο και με στόχο ένα ελάφι και πολλά άλλα.
Το σπάνιο αυτό τέμπλο είχε υποστεί μεγάλες φθορές και κινδύνευε να καταστραφεί. Ευτυχώς, με φροντίδα και δαπάνη του Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου (που έχουν πραγματοποιήσει διακριτικά μεγάλες δωρεές σε εκκλησίες παντού σε όλη την Ελλάδα, στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, στο Κάιρο, την Αλεξάνδρεια κ.λπ.), αποκαταστάθηκε τέλεια. Η ευγνωμοσύνη όλων των Αμπλιανιτών, όπου κι αν βρίσκονται, απέραντη σε αυτούς τους ευεργέτες.
Οι δεσποτικές εικόνες χρονολογούνται γύρω στο έτος 1806. Υπάρχει και μια απίθανη, μεγάλη, φορητή, πολυπρόσωπη εικόνα ιεροσολυμίτικη, που λέγεται ότι είναι του 18ου-19ου αιώνος, με φωτεινά χρώματα, διαστάσεως 2 μέτρων μήκος και 1,40 πλάτος. Στο κέντρο έχει τον Χριστό και την Παναγία και πολλές άλλες παραστάσεις αγίων. Η παράδοση λέει ότι ήλθε από τη Μικρά Ασία. Πιθανόν από την Κωνσταντινούπολη, αφού εκεί υπήρχε Αδελφότητα Ευρυτάνων, ιδρυθείσα στις 16 Μαρτίου 1812, στην οποία μετείχαν Αμπλιανίτες, όπως αποδεικνύεται από χειρόγραφο του Οικουμενικού Πατριαρχείου με χρονολογία 21-8-1935 (παλαιό ημερολόγιο), το οποίο είναι πράξη υιοθεσίας και υπογράφουν ο Γεώργιος Δημητρίου Μπαρτσώκας και άλλοι. Αλλά και άλλη φορητή εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό, ρώσικης τεχνοτροπίας, που είναι ξεχωριστή.
Ο Ναός της Αγίας Παρασκευής της Άμπλιανης έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο με την ΥΠ.ΠΟ. Αρχ Β1 / Φ32 / ΚΗΡ 52915 /2059 /25-11-1998 απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού, δημοσιευθείσα στο 1264 / Β /21-12-1998 ΦΕΚ.
Δυστυχώς, από άγνοια των Εκκλησιαστικών Συμβουλίων επήλθαν αλλοιώσεις στον ναό ως προς την αρχική του μορφή. Ακόμα και μετά την ανακήρυξή του ως διατηρητέου μνημείου, από πείσμα ενός ανθρώπου, που ταλαιπώρησε Υπηρεσίες, δικαστές και χωριανούς.
Ο κόσμος της Άμπλιανης ευλαβείται πάρα πολύ την Αγία Παρασκευή και στη γιορτή της κάθε χρόνο, στις 26 Ιουλίου το απόγευμα, από παλαιοτάτων χρόνων πραγματοποιείται στην πλατεία του Στέγκου στην Άμπλιανη ένα τοπικό έθιμο, με χορούς και τραγούδια που δεν χορεύονται, ούτε τραγουδιούνται αλλού.
Αξίζει στον καθένα μια επίσκεψη στο χωριό αυτό για να θαυμάσει τον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής, που είναι το κόσμημα της Άμπλιανης Ευρυτανίας.
