Της Λητώς Μητσιακούλη
Τη δεύτερη θέση ανάμεσα στα πιο συλλεκτικά και εμπορικά αντικείμενα της βυζαντινής τέχνης, μετά τις εικόνες, καταλαμβάνουν οι σταυροί. Συχνά, η αρχική αξία τους σημειώνει ανοδικές τάσεις στη μεταπώλησή τους, κυρίως όταν πρόκειται για σπάνια κομμάτια.
Πολύ καλές πωλήσεις έχει καταγράψει o οίκος Christie’s, στο Λονδίνο. Σε δημοπρασία του 2007 ένας βυζαντινός σταυρός Αγίας Τράπεζας του 10ου-12ου αιώνα (διαστάσεων 63,2×32,9 εκ.), από σφυρήλατο σίδερο, πάνω σε βάση μαύρου πλεξιγκλάς, με αρχική τιμή στις 15.000 στερλίνες, πωλήθηκε προς 18.500 στερλίνες.
Με την ίδια τιμή (18.500 στερλίνες) πωλήθηκε εκείνη την περίοδο κι ένας βυζαντινός σταυρός του 8ου-9ου αιώνα, από σίδερο και ασήμι (διαστάσεων 5,1×15,2 εκ.).
Η χρονολογία των σταυρών, η ποιότητα των υλικών, του σμάλτου και των πετραδιών που φέρουν, καθώς και η προέλευσή τους είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες που καθορίζουν την αξία μεταπώλησής τους.
Όσο πιο παλαιό και σπάνιο είναι το αντικείμενο, τόσο περισσότερους διεκδικητές έχει, μεταξύ αυτών και συλλέκτες, εμπόρους και μονές.
Την ώρα που το 2007, ο οίκος Christie’s έκανε τη μεγάλη επιστροφή στο Τμήμα των Εικόνων, στον αντίπαλο οίκο, τον Sotheby’s, έγινε μια πολύ καλή μεταπώληση, αυτή τη φορά από το saleroom της Νέας Υόρκης.
Η τιμή εκτίμησης για έναν χρυσό βυζαντινό σταυρό (ύψους 4,6 εκ.), χρονολογίας 5ου-7ου αιώνα, με αλυσίδα και μενταγιόν φιλιγκράν, είχε συμφωνήσει μεταξύ ιδιοκτήτη και ειδικών μεταξύ 6.000 και 9.000 δολαρίων. Η ζήτηση, ωστόσο, εκτόξευσε την τελική αξία του στα 20.400 δολάρια.
Εναν χρόνο μετά, το 2008, στον οίκο Sotheby’s, στη Νέα Υόρκη, σημειώθηκε ένα εντυπωσιακό limit-up για έναν βυζαντινό σταυρό από χρυσό και σμαράγδι, με αλυσίδα, ο οποίος προερχόταν από τις συλλογές Marcel Platt και William R. Tyler, διευθυντή του Μουσείου Dumbarton Oaks, στην Ουάσινγκτον. Ο σταυρός είχε αρχικά εκτιμηθεί μεταξύ 6.000 και 9.000 δολαρίων και τελικά η τιμή του «σκαρφάλωσε» στα 31.000 δολάρια!
Το 2009, σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s στο Λονδίνο, ένας βυζαντινός σταυρός από χρυσό, του 5ου-7ου αιώνα, με αλυσίδα, προερχόμενος από τη συλλογή του M. Herzfelder, άγγιξε τις 25.000 στερλίνες, ξεπερνώντας την αρχική τιμή των 20.000 στερλινών.
Το 2013, σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s στο Λονδίνο, εμφανίστηκε προς πώληση ένας βυζαντινός επιστήθιος σταυρός του 7ου-8ου αιώνα, με αλυσίδα, από χρυσό, που άγγιξε τις 23.750 στερλίνες.
Αγορά-ρεκόρ από Ρουμάνο επενδυτή
Η πιο υψηλή τιμή που έχει επιτευχθεί στη διεθνή δευτερογενή αγορά για πώληση σταυρού ήταν για έναν επιστήθιο προ-εικονοκλαστικό βυζαντινό σταυρό από χρυσό, του 5ου-7ου αιώνα, με διαστάσεις μεταξύ 4,8 και 4,4 εκ.
Είχε εμφανιστεί σε δημοπρασία εικόνων και αντικειμένων από τον ορθόδοξο κόσμο του οίκου Christie’s, στο Λονδίνο, το 2007. Η αρχική τιμή εκτίμησης ήταν 15.000 με 18.000 στερλίνες, αλλά η ζήτηση που είχε «εκτόξευσε» την τελική αξία του.
Ο σταυρός διεκδικήθηκε από αρκετούς πλειοδότες που βρίσκονταν στην αίθουσα και άλλους που «χτυπούσαν» μέσω τηλεφώνου. Το ορθόδοξο αντικείμενο τελικά αγοράστηκε έναντι 48.500 στερλινών, με αποτέλεσμα να ανεβάσει τον τζίρο στην ειδική κατηγορία, που διήνυε μία από τις πιο επιτυχημένες περιόδους σε επίπεδο πωλήσεων.
«Οι χρυσοί προ-εικονοκλαστικοί βυζαντινοί σταυροί είναι πολύ σπάνιοι και όταν εμφανίζονται στην αγορά γίνονται περιζήτητοι», σχολίασε στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας» η κ. Παφίτη, σύμβουλος Τέχνης, με ειδίκευση στη βυζαντινή τέχνη και τις ρωσικές και ελληνικές εικόνες, η οποία τότε ήταν επικεφαλής του Τμήματος εικόνων και αντικειμένων από τον ορθόδοξο κόσμο, στον οίκο Christie’s του Λονδίνου. Μάλιστα, όπως αποκάλυψε, εκείνο τον σταυρό τον κυνήγησε και τον αγόρασε ένας Ρουμάνος. «Οι σταυροί δεν αγγίζουν συχνά τόσο υψηλές τιμές. Εκείνη την περίοδο συμμετείχαν στην πλειοδοσία πολλοί συλλέκτες ορθόδοξων αντικειμένων και θα έλεγα πως ήταν πολύ δυνατό timing», μας εξήγησε για τα επίπεδα των τιμών στην ιδιαίτερη κατηγορία.
Ενδιαφέρον για σταυρούς-λειψανοθήκες
Ιδιαίτερη ζήτηση έχουν οι βυζαντινοί σταυροί-λειψανοθήκες, που συνήθως φέρουν χαραγμένες τις φιγούρες της Παναγίας και του Χριστού ή σε άλλες περιπτώσεις έχουν επιγραφές, σύμβολα, πεπλατυσμένους βραχίονες και ευθείες απολήξεις. Μεγάλη συλλογή βυζαντινών επιστήθιων σταυρών-λειψανοθηκών έχει η Μονή Βατοπεδίου, ενώ χαρακτηριστική πώληση είναι εκείνη ενός βυζαντινού χάλκινου σταυρού-λειψανοθήκης που χρονολογείται μεταξύ 8ου και 12ου αιώνα. Από τη μία πλευρά υπάρχει ανάγλυφη η μορφή του Χριστού και από την άλλη πλευρά αυτή της Παναγίας (ύψος 7,9 εκ.). Το αντικείμενο πούλησε το 2006 Αμερικανός ιδιώτης, μέσω δημοπρασίας του οίκου Sotheby’s στις ΗΠΑ, προς 2.700 δολάρια, ενώ τα πρώτα πονταρίσματα ξεκίνησαν κάτω από τα 1.500 δολάρια.
