Του Μητροπολίτου Ν. Σμύρνης Συμεών Κούτσα*
Η λέξη νηστεία είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρνητικό μόριο νη και το ρήμα εσθίω, που είναι άλλος τρόπος του έσθω και του έδω και που σημαίνει τρώγω. Νήστις -η πρώτη λέξη που δημιουργήθηκε- σημαίνει αυτός που δεν εσθίει, που δεν τρώγει. Από τη λέξη αυτή στη συνέχεια προήλθε το ρήμα νηστεύω και το αφηρημένο ουσιαστικό νηστεία, που αρχικά σήμαινε την πλήρη αποχή από τροφές και ποτά, δηλαδή την ασιτία και ατροφία.
Αργότερα, με την αύξηση της χρονικής διάρκειας και την προοδευτική διαμόρφωση του θεσμού της νηστείας, νηστεία δεν σήμαινε μόνο την πλήρη αποχή από στερεές ή υγρές τροφές, αλλά και τη μερική αποχή, την αποχή δηλαδή από ορισμένες τροφές και τη λήψη άλλων, συγκεκριμένων τροφών. Ετσι έχουμε τη διάκριση σε νηστήσιμες και αρτυμένες ή αρτύσιμες τροφές.
Κατά τη διάκριση αυτή, νηστήσιμες τροφές θεωρούνται το ψωμί, τα λαχανικά, οι καρποί και μάλιστα οι ξηροί, οι ελιές και άλλα.
Αρτύσιμα, αντίθετα, θεωρούνται τα διάφορα φαγητά που μαγειρεύουμε με τη χρήση ελαίου ή βουτύρου και διαφόρων καρυκευμάτων, όπως και το κρασί (όταν δεν τρώμε λάδι, δεν πίνουμε και κρασί).
Το Σαρανταήμερο
H δεύτερη μακρά περίοδος νηστείας μετά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι η νηστεία των Χριστουγέννων, γνωστή στη γλώσσα του ορθόδοξου λαού μας και ως Σαρανταήμερο. Αρχίζει τη 15η Νοεμβρίου και λήγει την 24η Δεκεμβρίου.
Η νηστεία του Σαρανταήμερου των Χριστουγέννων γίνεται ως εξής:
Από 15 έως 21 Νοεμβρίου κατάλυσις ελαίου, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής.
Την 21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, κατάλυσις ιχθύος όποια ημέρα και αν τύχει.
Από 21 Νοεμβρίου έως 17 Δεκεμβρίου: Τα Σάββατα και τις Κυριακές κατάλυσις ιχθύος. Δευτέρα, Τρίτη και Πέμπτη κατάλυσις ελαίου.
Τις Τετάρτες και τις Παρασκευές χωρίς λάδι, εκτός αν συμπέσουν οι εορτές: 16ην Νοεμβρίου του Αποστόλου Ματθαίου, την 25ην Νοεμβρίου της Αγίας Αικατερίνης, την 30ήν Νοεμβρίου του Αποστόλου Ανδρέου, την 4ην Δεκεμβρίου της Αγίας Βαρβάρας, την 5ην Δεκεμβρίου του Αγίου Σάββα, την 6ην Δεκεμβρίου του Αγίου Νικολάου, την 9ην Δεκεμβρίου της Αγίας Αννης, τη 12ην Δεκεμβρίου του Αγίου Σπυρίδωνος, τη 15ην Δεκεμβρίου του Αγίου Ελευθερίου, τη 17ην του Αγίου Διονυσίου και την 20ήν Δεκεμβρίου του Αγίου Ιγνατίου.
Από 18 έως 23 Δεκεμβρίου κατάλυσις ελαίου, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής.
Την Παραμονή των Χριστουγέννων 24ην Δεκεμβρίου δεν καταλύομεν έλαιον και οίνον εκτός αν τύχει Σάββατο ή Κυριακή.
Εκτακτες περιπτώσεις
Νηστείες λόγω εκτάκτων περιστάσεων: Η απειλή πολέμου, ο φόβος σεισμού, η ανομβρία, κάποια φοβερή επιδημία ή αρρώστια, οι κατακλυσμοί και άλλες έκτακτες κοινές συμφορές, συχνά οδήγησαν -και οδηγούν και σήμερα- την Εκκλησία στην απόφαση να καλέσει τον λαό σε μετάνοια, προσευχή και νηστεία, προκειμένου με συντριβή και ταπείνωση όλοι μαζί οι πιστοί να ζητήσουν το έλεος και τη σωστική παρέμβαση του Θεού. Τέτοιες νηστείες αποφασίζει είτε η Σύνοδος, είτε ο Επίσκοπος για την εκκλησιαστική επαρχία του.
Η νηστεία που επιβάλλει ο Πνευματικός ως επιτίμιο: Πολλές φορές ο Πνευματικός επιβάλλει νηστεία σε κάποιον εξομολογούμενο. Ο σκοπός του επιτιμίου αυτού είναι καθαρά παιδαγωγικός και θεραπευτικός και αποσκοπεί στην απελευθέρωση του πιστού από την κυριαρχία διαφόρων παθών και στη σταθεροποίησή του στη χριστιανική ζωή.
Τάμα ή ωφέλιμο πνευματικά
Η νηστεία πριν από τη συμμετοχή μας στα θεία Μυστήρια: Νηστεία προηγείτο πάντοτε πριν του μυστηρίου του Βαπτίσματος και του μυστηρίου του Χρίσματος που ακολουθούσε. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα Μυστήρια της Εκκλησίας (Εξομολόγησις, Ευχέλαιο, Γάμος, Ιερωσύνη (χειροτονία), Θεία Μετάληψη).
*Από το βιβλίο του Μητροπολίτου Ν. Σμύρνης Συμεών Κούτσα «Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ»
