Γράφει ο Μ. Γ. Βαρβούνης
Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Σταθμό στη διαχείριση των εκκλησιαστικών κειμηλίων της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας αποτέλεσε η εκλογή, χειροτονία και ενθρόνιση στη Σάμο, το 1995, του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Σάμου και Ικαρίας κ. Ευσεβίου. Κι αυτό επειδή έταξε από την αρχή της αρχιερατικής διακονίας του ως έναν από τους στόχους του, την ανάδειξη και αναστήλωση των θρησκευτικών μνημείων, τη συντήρηση και μελέτη των κειμηλίων και την προβολή της εκκλησιαστικής ιστορίας και των αναλόγων εκκλησιαστικών προσωπικοτήτων της τοπικής Εκκλησίας. Παρά ορισμένες αρχικές αμφιταλαντεύσεις με αμφίβολα αποτελέσματα, που σχετίζονται με τη νοοτροπία ότι την εργασία αυτή έπρεπε οπωσδήποτε να κάνουν κληρικοί, έστω κι αν δεν είχαν τις απαραίτητες γνώσεις, μόνο και μόνο λόγω της ιερατικής τους ιδιότητας, σύντομα έγινε αντιληπτή η αξία και η σημασία του εγχειρήματος και οργανώθηκε σε σωστές βάσεις.
Πρώτη σχετική ενέργεια, υπήρξε η αναδιοργάνωση της έκθεσης του «Βυζαντινού Μουσείου» που όπως είδαμε είχε ιδρύσει ο Μητροπολίτης Παντελεήμων Α΄, σε νέα έκθεση, στο ισόγειο κτηρίου που οικοδόμησε με έξοδά του το «Ιδρυμα Στ. Νιάρχος», σε οικόπεδο απέναντι από το Επισκοπείο στη Σάμο. Ολα τα εκτιθέμενα αντικείμενα συντηρήθηκαν, φωτογραφήθηκαν, τεκμηριώθηκαν και ανακατατάχθηκαν, σε μία έκθεση που έχει σχεδιαστεί και εκτελεστεί από ειδικούς, μετά τη φύλαξή τους κατά τη διάρκεια της επισκευής του Επισκοπείου. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό το ότι τροποποιήθηκε και ο μη ανταποκρινόμενος στα πράγματα τίτλος «Βυζαντινό Μουσείο» –δεδομένου ότι ανακαλούσε μεν αυτοκρατορικά μεγαλεία, ωστόσο δεν περιείχε ούτε ένα βυζαντινό ή έστω υστεροβυζαντινό έκθεμα, πλην ευαρίθμων χειρογράφων– σε «Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο», που είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα.
Τα εγκαίνια του Μουσείου τέλεσε, κατά την ειρηνική του επίσκεψη στη Σάμο, τον Αύγουστο του 2006, η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος και έκτοτε παραμένει επισκέψιμο, ενώ οι συλλογές του συνεχίζουν να εμπλουτίζονται. Στον πλούσια διακοσμημένο εσωτερικό χώρο του εκτίθεται, μετά την απαραίτητη συντήρησή του, σημαντικός αριθμός μεταβυζαντινών ιερών εικόνων υψηλής αισθητικής και καλλιτεχνικής αξίας, στοιχεία ξυλόγλυπτων τέμπλων, εξαπτέρυγα, ιερά σκεύη, σταυροί αγιασμού και ευλογίας, χειρόγραφα από του 10ου αιώνος, παλαιά βιβλία, σπάνιες παλαιές εκδόσεις, λειτουργικά ειλητάρια, κώδικες κ.λπ. Τα εκθέματα αυτά, τα οποία προέρχονται από τις Ιερές Μονές και τους Ιερούς Ναούς της Σάμου, υποβάλλουν τον επισκέπτη και τον μεταφέρουν νοερώς σε άλλες εποχές, αποδίδοντας την εικόνα της διαχρονικής εκκλησιαστικής ζωής και της τοπικής εκκλησιαστικής τέχνης, ενώνοντας παράλληλα το απώτατο ιστορικό παρελθόν με το σήμερα.
Είναι μάλιστα απολύτως χαρακτηριστικό το ότι, όπως προαναφέρθηκε, συνεχίζεται η συγκέντρωση κειμηλίων και εικόνων από ναούς και μονές της Σάμου, που συντηρούνται και φυλάσσονται, με την προοπτική της μελλοντικής επέκτασης των εκθεσιακών χώρων του μουσείου. Παραλλήλως δε, έγινε η ψηφιοποίηση του υλικού, που διατίθεται εν μέρει στην ιστοσελίδα της Ιεράς Μητροπόλεως και σε ειδικό ψηφιακό πολύγλωσσο οδηγό πολυμέσων, που βρίσκεται εγκαταστημένος στον χώρο του μουσείου, προς χρήση των επισκεπτών, ώστε να μην υφίσταται η ανάγκη ξεναγού και οι επισκέπτες να μπορούν μόνοι τους να ξεναγηθούν στα εκθέματα.
Η επόμενη ωστόσο φάση που σχετίζεται με τη διαχείριση των εκκλησιαστικών κειμηλίων της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου, συνδέεται με την ίδρυση του «Κέντρου Εκκλησιαστικών, Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών», στο οποίο και έχει ανατεθεί η όλη φροντίδα. Ιδρύθηκε το 2012, με απόφαση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Σάμου Ικαρίας και Κορσεών κ. Ευσεβίου. Σκοπός και αποστολή του Κέντρου είναι κυρίως η οργάνωση της επιστημονικής μελέτης της εκκλησιαστικής παραδόσεως, των κειμηλίων, και της εν γένει ιστορικής πορείας και πολιτισμικής προσφοράς της Ορθοδόξου Εκκλησίας στα νησιά της κανονικής δικαιοδοσίας της Ιεράς Μητροπόλεως, δηλαδή στη Σάμο, στην Ικαρία και στους Φούρνους Κορσεών· η μελέτη επίσης της πλούσιας λαϊκής, θρησκευτικής και λατρευτικής παράδοσης των κατοίκων των τριών νησιών, των εκδηλώσεων και των ιστορικών συνισταμένων τους, ως επίσης και της ιστορικής διαδρομής τους· καθώς και η μελέτη και προβολή της εν γένει προσφοράς της Ορθοδόξου Εκκλησίας στο Γένος και τον Ελληνισμό, στη διαχρονική της προοπτική.
Για το έργο του Κέντρου αυτού όμως θα αφιερώσουμε επόμενο σχετικό άρθρο μας.
