Η Ιερά Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Ολυμπιωτίσσης είναι το πιο γνωστό και παλαιό μοναστήρι της παρολύμπιας περιοχής. Κτισμένο σε περίοπτη θέση, στον λόφο πάνω από την πόλη της Ελασσώνος, αιώνες τώρα, έχει καταστεί το σύμβολο, φάρος ακτινοβόλος, ο γεραρός θεματοφύλακας της Μητροπόλεως και Επαρχίας Ελασσώνος, αλλά και από τα σημαντικότερα ιερά προσκυνήματα της Θεσσαλίας.
Η ιστορία της Ιεράς Μονής ανάγεται τον 13ο αιώνα, σύμφωνα με παλαιές γραπτές μαρτυρίες, που αφορούν την ύπαρξη και λειτουργία της Μονής. Η πρώτη γραπτή ιστορική μαρτυρία είναι το σιγίλλιο γράμμα του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωάννου του ΙΔ’ (1342), του οποίου η γνησιότης ουδέποτε αμφισβητήθηκε. Με το γράμμα αυτό ο Πατριάρχης απαγορεύει την ανάμειξη των κοσμικών ή εκκλησιαστικών αρχόντων της περιοχής στη διοίκηση και λειτουργία της Μονής. Από το περιεχόμενο του κειμένου πληροφορούμαστε ότι το 1342 λειτουργούσε η Ιερά Μονή της Ελασσώνος επ’ ονόματι της Θεοτόκου, με την προσωνυμία “Ολυμπιώτισσα”. Το Καθολικό της κτίσθηκε μέσα στο παλαιό κάστρο, ήταν ανδρώα, πατριαρχική και σταυροπηγιακή.
Ένα δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι ένα χρυσόβουλο του 1336, που αποδίδεται στον βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο τον Γ’ τον Παλαιολόγο και το οποίο κατοχυρώνει την περιουσία του μοναστηριού. Τέλος, μία άλλη γραπτή μαρτυρία ανάγει το Καθολικό σε παλαιότερη εποχή. Πρόκειται για επιγραφή και χρονολογία που είναι χαραγμένη σ’ ένα από τα πολυτιμότερα ξυλόγλυπτα κειμήλια της Μονής, στην παλαιά δυτική θύρα, η οποία σύμφωνα με τους μελετητές χρονολογείται το 1296-1300. Η εγχάρακτη αυτή χρονολογία δεν δηλώνει το έτος ιδρύσεως της Μονής ή κτίσεως του Καθολικού, αλλά το έτος ανακαινίσεως, γεγονός που αποδεικνύει ότι ο Ναός προϋπήρχε.
Χορηγοί για το κτίσιμο της Μονής θεωρούνται οι “σεβαστοκράτορες” Κωνσταντίνος και Θεόδωρος, συνδιοικητές της Θεσσαλίας κατά το διάστημα 1289-1303.
Ως προς το θέμα της ονομασίας, η Μονή αρχικά ήταν αφιερωμένη στη θεία Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Σε διασωθέντα έγγραφα και σε κώδικες αναφέρεται ότι, μέχρι και τον 18ο αιώνα, η ονομασία της “Μεταμορφώσεως” εναλλάσσεται με αυτήν της Ολυμπιωτίσσης, ενώ αναφέρεται και παράλληλος εορτασμός των δύο εορτών του Αυγούστου. Πότε ακριβώς έγινε η μετονομασία δεν είμαστε βέβαιοι. Σήμερα, η Ιερά Μονή ονομάζεται Ολυμπιώτισσα.
Την ονομασία την οφείλει στην εικόνα της Παναγίας που μεταφέρθηκε από ένα εγκαταλελειμμένο μοναστήρι της Καρυάς, στους πρόποδες του Ολύμπου. Σύμφωνα με την παράδοση, μετά την διάλυση της Μονής της Καρυάς, η εικόνα της Παναγίας ξεκίνησε για να έλθει μόνη της στην Ελασσώνα. Την νύχτα εκείνη, ένας βοσκός που έβοσκε τα πρόβατά του, είδε να βγαίνει μέσα από βάτους και άγρια χόρτα ένα παράξενο φως. Φοβήθηκε και έσκυψε ασυναίσθητα, πήρε μία πέτρα και την έριξε με δύναμη προς το μέρος που είδε το φως. Αμέσως αισθάνθηκε το χέρι του παράλυτο. Τρομοκρατημένος, έτρεξε στο χωριό και διηγήθηκε στους συγχωριανούς του το συμβάν. Την επόμενη έτρεξαν στον τόπο του θαύματος που υπέδειξε ο βοσκός και βρήκαν την εικόνα πάνω στην οποία ήταν σφηνωμένη η πέτρα. Ο βοσκός συναισθάνθηκε το ακούσιο λάθος του, μετανόησε και αποκαταστάθηκε το χέρι του. Οι κάτοικοι της Καρυάς τότε, πήραν με πολλή ευλάβεια τη θαυματουργή εικόνα και την μετέφεραν εν πομπή και λιτανευτικώς στη Μονή της Μεταμορφώσεως της Ελασσώνος, η οποία μετονομάσθηκε “Μονή της Ολυμπιωτίσσης».
