Ανήκει στις Μονές που, έστω και μια φορα να επισκεφθείς, δεν τη λησμονείς έπειτα. Τη θυμάσαι, την κουβαλάς καρδιακά μαζί σου, ένεκα όχι μόνο της ωραιότητος του φυσικού τοπίου και χώρου, αλλά κυρίως, εξαιτίας της όλης πνευματικότητος που αναδύεται εκεί, απόρροια των πολλων μοναχικών προσευχών και θυσιαστικών αγώνων που εβίωσαν εκεί ασκητές και μοναχοί πολλά χρόνια πριν, αλλά και εως τις ημέρες μας.
Η Μονή Αγίου Νικάνορος ή Ιερά Μονή Ζάβορδας ή Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος βρίσκεται στη Δυτική Μακεδονία, στα όρια Γρεβενών με Κοζάνη. Είναι κτισμένη στην κορυφή του όρους Καλλίστρατο με υψόμετρο 650 μέτρα, σε επιβλητική θέση πάνω από τον ποταμό Αλιάκμονα. Απέχει 56 χλμ. ΝΑ.-Α. από τα Γρεβενά, 52 χλμ. Ν.-ΝΔ. από Κοζάνη, 63 χλμ. Δ.-ΒΔ. από την Ελασσόνα και 24 χλμ. (οδικά) Β. από τη Δεσκάτη.
Η μονή ανήκει στην ιερά Μητρόπολη Γρεβενών και την ίδρυσε ο Όσιος Νικάνορας, από τη Θεσσαλονίκη, το 1532 ή 1534, δίπλα σε προϋπάρχον βυζαντινό ναΰδριο του Αγίου Γεωργίου. Το καθολικό της Μονής είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες που αποδίδονται στον Θηβαίο ζωγράφο Φράγκο Κατελάνο. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το όνομά της οφείλεται στον Τούρκο πασά της περιοχής που είχε το παιδί του άρρωστο. Όταν ο Όσιος Νικάνορας το βοήθησε να γίνει καλά, ο Τούρκος είπε στον Όσιο Νικάνορα «Ζα Βαρδά», που σημαίνει παρ’ τα όλα. Αυτό δε, αποτελεί προφορική παράδοση που, από στόμα σε στόμα, έφθασε έως σήμερα και έτσι έχουν οι νεότεροι να θυμούνται από το παρελθόν.
Τα σημαντικότερα κειμήλια της μονής είναι η εικόνα του Σωτήρος Χριστού, η οποία φέρει αργυρά επένδυση και την οποία ανακάλυψε ο Άγιος Νικάνωρ κατόπιν οράματος, που έγινε αφορμή να ξεκινήσει το κτίσιμο της μονής. Τα Ιερά Λείψανα του Αγίου είναι τοποθετημένα σε αργυρές θήκες με ανάγλυφες παραστάσεις Αγίων, δικέφαλου αετού και με πολύτιμους λίθους. Τέλος, πολύ σημαντικά θεωρούνται τα χειρόγραφά της και κυρίως το χειρόγραφο αρ. 201, γνωστό ως Κώδικας της Ζάβορδας.
Η εικόνα της Μεταμορφώσεως που ανακάλυψε ο Όσιος (που ασκήτευε στην περιοχή), κατόπιν οράματος, έγινε αιτία ίδρυσης της σταυροπηγιακής και πατριαρχικής αυτής μονής. Φυλάσσεται ακόμη εντός του ναού μαζί με πάμπολλα ιερά λείψανα αγίων.
Δίπλα στο Καθολικό υπάρχει το παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου.
Υψηλό τείχος με πολεμίστρες περιβάλλουν το μοναστήρι και του δίνουν την εντύπωση φρουρίου. Κοντά στη μονή, στη μέση ενός γκρεμού, υπάρχει η σκήτη του Οσίου.
Στο Καθολικό της Μονής φυλάσσονται:
-Η εικόνα Του Σωτήρος Χριστού η οποία φέρει αργυρά επένδυση. Την εικόνα αυτή ανακάλυψε ο Άγιος Νικάνωρ, κατόπιν οράματος και έχτισε το μοναστήρι του.
-Τα Ιερά Λείψανα του Αγίου τοποθετημένα σε αργυρές θήκες, οι οποίες φέρουν ανάγλυφες παραστάσεις Αγίων.
-Η θήκη στην οποία φυλάσσεται η κάρα του Αγίου Νικάνορα, διακοσμείται με ανάγλυφες παραστάσεις Αγίων, δικέφαλου αετού και με πολύτιμους λίθους.
-Ιερά Λείψανα του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου.
-Ιερά Λείψανα του Αγίου Γεδεών του Καρακαληνού.
-Ιερά Λείψανα Αγίου Κηρύκου και Ιουλίτης.
-Των Αποστόλων Ανδρέα, Βαρνάβα και Βαρθολομαίου.
-Του Αγίου Γεωργίου εξ Ιωαννίνων.
-Του Αγίου Δημητρίου του Μεγαλομάρτυρος.
-Του Αγίου Δημητρίου εξ Σαμαρίνης κ.ά.
Όχι μόνο για τους επιχώριους κατοίκους, αλλά για κάθε προσκυνητή, η Ιερά Μονή αποτελεί φρούριο πνευματικό, όπου συχνά καθένας καταφεύγει για να αναπτερωθεί πνευματικά και να πάρει δύναμη προκειμένου να συνεχίσει την ορθοπραξία του στον καθημερινό του αγώνα.
