Στον Γιώργη Μυλωνά
Το Προσφυγικό, στη σημερινή του διάσταση, η χρεοκοπία της Ευρώπης και οι σχέσεις κράτους – Εκκλησίας πρέπει να μας απασχολήσουν σοβαρά, υποστηρίζει στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας» ο μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης, Παύλος. «Κάποιοι νομίζουν ότι θα τιμωρήσουν την Εκκλησία ή θα την εκδικηθούν… Η Εκκλησία δεν είναι λέσχη για οργανωμένα μεταθανάτια ταξίδια πρώτης θέσεως, όπως περίπου την αντιλαμβάνεται ο κ. υπουργός της Παιδείας», επισημαίνει ο μητροπολίτης και αποφαίνεται για το σύμφωνο συμβίωσης: «Είναι η πιο ξεκάθαρη φανέρωση της ανικανότητας των ανθρώπων να αγαπάνε και να ερωτεύονται». Παράλληλα, εκπλήσσει όταν αποκαλύπτει πως «προσωπικά, θα ευχόμουν να αποθρησκειοποιηθεί απολύτως η ελληνική κοινωνία, γιατί τότε ίσως ανακαλύψει ότι άλλο θρησκεία και άλλο Εκκλησία».
«Ο μεγάλος πρόσφυγας ήταν ο Χριστός», έχετε δηλώσει. Σήμερα, με τα επάλληλα κύματα των μεταναστών, ποιο πρέπει να είναι το μήνυμα της Εκκλησίας;
Το μήνυμα της Εκκλησίας είναι πάντα το ίδιο, ακόμη κι αν η εμμονή στην αλήθεια του μηνύματος οδηγεί στο μαρτύριο. Όταν ο μαρτυρικός ιερέας παπα-Σκρέκας επρόκειτο να δολοφονηθεί από χέρι ελληνικό στα σκληρά χρόνια του εμφυλίου πολέμου και ο δήμιος του τον ρώτησε με ειρωνεία: «Τι σου λέγει τώρα ο Χριστός σου, παπά;», ο μαρτυρικός ιερέας τού απάντησε: «Να σε συγχωρήσω, παιδί μου». Αυτή είναι η Εκκλησία του Χριστού. Έτσι και σήμερα, το μήνυμα της Εκκλησίας είναι η αγάπη, η στοργή και η φροντίδα στους μετανάστες, όσο πολλοί και να είναι και όσο πτωχοί κι αν είμαστε. Οι μετανάστες μάς δείχνουν ότι υπάρχουν άνθρωποι πιο πτωχοί και πιο κυνηγημένοι από μας. Η Εκκλησία είναι πάντα μια ανοικτή αγκαλιά και δεν μπορεί να κλείσει για κανέναν, ακόμη και όταν αυτός που αγκαλιάζει μπορεί να της καρφώσει και μαχαίρι. Οι μετανάστες μάς βεβαιώνουν για τη χρεοκοπία του πολιτισμού μας, για τον οποίο τόσο καυχηθήκαμε, και για την υποκρισία του πολιτισμένου κόσμου.
Στη σημερινή Ευρώπη και ευρύτερα στον δυτικό κόσμο, όλο και λιγότεροι άνθρωποι αυτοπροσδιορίζονται ως χριστιανοί. Πόσο πιστεύετε ότι θα έπρεπε να μας απασχολεί αυτή η υποχώρηση της χριστιανικής παράδοσης;
Το θέμα που θίγετε είναι πάρα πολύ μεγάλο. Η Ευρώπη ζει το τέλος του πολιτισμού της. Η Ευρώπη στέκει σήμερα πανικόβλητη μπροστά στα έργα της. Η σημερινή Ευρώπη δεν έχει καμία σχέση με αυτήν που ονειρεύτηκαν οι ιδρυτές της. Η Ευρώπη δεν κατάλαβε ότι ο Θεός δεν μπορεί να είναι εχθρός κανενός και μάλιστα ο Θεός της δικής της παράδοσης. Ο Θεός, ο μόνος φιλάνθρωπος, με την πιο ουσιαστική έννοια της λέξης. Ο μόνος που θυσιάσθηκε για τον άνθρωπο και δεν θυσίασε τον άνθρωπο για τους σκοπούς του. Στο σημείο αυτό πρέπει να πω ότι ο παπισμός έχει τεράστια ευθύνη για τη διαστρέβλωση της Ορθόδοξης παράδοσης που έγινε στη Δύση. Η Ευρώπη επίσημα αρνήθηκε να δεχθεί στο Σύνταγμά της, ως στοιχείο της ζωής της, τη χριστιανική παράδοση. Θα είχε πολύ μεγάλη σημασία να μπορούσε να ερμηνεύσει κανείς αυτή την άρνηση. Δεν κατάλαβε ότι διέγραψε και τον πολιτισμό της και τον ανθρωπισμό της. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να σταθεί χωρίς τον Θεάνθρωπο. Η Ευρώπη στάθηκε αλαζονικά απέναντι σε αυτήν την παράδοση. Κάποιοι πνευματικοί άνθρωποι της Ευρώπης, όταν η Ελλάδα μπήκε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, την καλωσόρισαν ως τη χώρα της φιλοκαλίας. Η Ευρώπη όμως δεν προτίμησε το κάλλος, αλλά την ασχήμια. Βέβαια, και η επίσημη Ελλάδα αγνοούσε αυτό το κάλλος, όπως όχι μόνο αγνοούσε, αλλά και πολεμούσε και διέσυρε τη δόξα του Βυζαντίου, που στην Ελλάδα αναγνωρίστηκε ως «εισαγόμενη». Η Ευρώπη ως Ευρώπη της αλαζονείας, η ζωή στην Ευρώπη ως μετρήσιμη μόνο με οικονομικά μεγέθη έχει τελειώσει. Η ανομία στη στάση πολλών ευρωπαϊκών κρατών απέναντι σε αναπτυσσόμενες χώρες του Τρίτου Κόσμου έχει πάντα ένα τίμημα. Όλο αυτό που ζούμε σήμερα λοιπόν είναι η υποχώρηση της χριστιανικής παράδοσης και στην πατρίδα μας και στην Ευρώπη. Για πολλά από αυτά που συμβαίνουν σήμερα έχω μιλήσει πριν από 40 περίπου χρόνια. Δεν ξαφνιάζομαι. Με απασχολούν. Αλλά κάποτε, από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο, πρέπει να πάρουμε επάνω μας τις ευθύνες της ελευθερίας μας. Κάποτε πρέπει να ενηλικιωθούμε.
Η Ευρώπη δεν κατάλαβε ότι ο Θεός δεν μπορεί να είναι εχθρός κανενός και μάλιστα ο Θεός της δικής της παράδοσης
Στη συζήτηση για το μάθημα των Θρησκευτικών και το σύμφωνο συμβίωσης, κάποιοι μιλάνε για αποθρησκειοποίηση της ελληνικής κοινωνίας.
Δεν γνωρίζω αν μπορούμε να μιλήσουμε για αποθρησκειοποίηση της ελληνικής κοινωνίας ή για μια κοινωνία πολύ μπερδεμένη. Προσωπικά, θα ευχόμουν να αποθρησκειοποιηθεί απολύτως η ελληνική κοινωνία, γιατί τότε ίσως ανακαλύψει ότι άλλο θρησκεία και άλλο Εκκλησία. Αυτό που καλλιεργήθηκε στην πατρίδα μας εδώ και αρκετά χρόνια είναι η αλαζονεία και ο εγωισμός και γι’ αυτό υποχώρησε η αγάπη. Ο Χριστός μάς καλεί εν ελευθερία και η ελευθερία συνεπάγεται πάντα ευθύνη. Ο αλαζών άνθρωπος διεκδικεί μόνο δικαιώματα, αλλά ποτέ την ευθύνη. Οι αρχαίοι πρόγονοί μας την αλαζονεία τη χαρακτήρισαν ύβρι και κυριολεκτούσαν για αυτήν ως στάση απέναντι στο θείο. Σημείωσαν όμως ότι την Ύβριν ακολουθεί πάντα η Νέμεση. Στο σημείο αυτό βρισκόμαστε. Αντιμέτωποι με την ευθύνη της ελευθερίας μας. Δεν μας χρειάζονται άνθρωποι που να αυτοπροσδιορίζονται ως Χριστιανοί, αλλά άνθρωποι που να είναι Χριστιανοί. Προς αυτό το ξεκαθάρισμα προχωράμε. Δεν μας χρειάζονται θρησκευτικοί άνθρωποι, αλλά εκκλησιαστικοί άνθρωποι, που να νιώθουν την ευθύνη για όλο τον κόσμο και γι’ αυτό να αγιάζονται και όχι να προσαρμόζονται.
Το σύμφωνο συμβίωσης είναι η πιο ξεκάθαρη φανέρωση της ανικανότητας των ανθρώπων να αγαπάνε και να ερωτεύονται. Τι θα πει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης; Από ποιον κινδυνεύει η ελευθερία μου; Από ποιον κινδυνεύει η ελευθερία μου και δηλώνω ότι θέλω να συνάψω σύμφωνο; Μα, από αυτόν με τον οποίο το συνάπτω. Γιατί, στην ουσία, δεν τον εμπιστεύομαι και μέσα από το σύμφωνο θέλω να κατοχυρώσω τον εαυτό μου. Στην Εκκλησία δεν πηγαίνω για να νομιμοποιήσω τη σχέση μου, αλλά για να την ευλογήσω και να την πλουτίσω με τη χάρη του Θεού. Μια αγάπη που θέλει νομιμοποίηση και κατοχύρωση δεν είναι αγάπη. Όπως βέβαια δεν είναι αγάπη ο εγωισμός, που κάνει τον άνθρωπο αντικείμενο χρήσης και όχι πρόσωπο αγάπης. Τα παιδιά μας σήμερα παντρεύονται και πριν χρονίσει ο γάμος τους χωρίζουν, όχι γιατί είναι πιο ειλικρινή, αλλά γιατί είναι «ανάπηρα» να αγαπήσουν και να ερωτευθούν.
Όσο για το μάθημα των Θρησκευτικών, είναι το σημείο στο οποίο κάποιοι νομίζουν ότι θα τιμωρήσουν την Εκκλησία ή θα την εκδικηθούν. Ζούμε την αποτυχία και τη χρεοκοπία της πατρίδας μας, για την οποία είμαστε όλοι συνένοχοι. Κάνουμε πως δεν καταλαβαίνουμε ότι η χρεοκοπία μας είναι πρώτιστα ανθρώπινη και κατά συνέπεια οικονομική, ότι χάσαμε πρώτα την ψυχή μας και μετά τα λεφτά μας. Βλέπουμε την παγκόσμια κρίση να μας αγγίζει και εμείς είμαστε ανίκανοι να πάρουμε τα μηνύματα. Η Εκκλησία δεν είναι λέσχη για οργανωμένα μεταθανάτια ταξίδια πρώτης θέσεως, όπως περίπου την αντιλαμβάνεται ο κ. υπουργός της Παιδείας, αλλά δύναμη ζωής για τη σωτηρία του κόσμου.
Το σύμφωνο συμβίωσης είναι η πιο ξεκάθαρη φανέρωση της ανικανότητας των ανθρώπων να αγαπάνε και να ερωτεύονται
Αν και διανύουμε ημέρες αγάπης, είναι διάχυτη η αίσθηση μιας παραίτησης. Η οικονομική κρίση ή η πνευματική ένδεια προκαλούν τη σημερινή «ανημπόρια» των Ελλήνων;
Πολύ σωστά το επισημαίνετε. Η πραγματική αιτία της παραίτησης δεν είναι οικονομική. Η πατρίδα μας έχει ζήσει πολύ χειρότερες στιγμές και πολύ δυσκολότερες. Έχει ζήσει κι άλλοτε τη φτώχεια. Τότε όμως πάλευε, αντιστεκόταν και στάθηκε τελικά όρθια. Τότε δεν ντρεπόμασταν για τη φτώχεια μας, γιατί ήταν καρπός των υπέρ της ελευθερίας αγώνων μας. Σήμερα ντρεπόμαστε γιατί είναι αποτέλεσμα των ανομιών μας. Κάποτε τα παιδιά μας μιλούσαν και για ιδανικά. Σήμερα αγνοούν ακόμη και τη λέξη, με ευθύνη δική μας, των μεγάλων. Συρρικνώσαμε τη ζωή μας στο στομάχι μας και μπροστά στις δυσκολίες χάσαμε και τη χαρά και την ελπίδα. Όσοι είμαστε πιο μεγάλοι θυμόμαστε τη χαρά που είχαν τα Χριστούγεννα της φτώχειας. Σήμερα είμαστε ανίκανοι να εορτάσουμε ένα γεγονός, τη σάρκωση του Θεού: το μόνο που δίνει νόημα στον άνθρωπο και αποκαλύπτει τη μοναδική του αξία. Χωρίς τον Θεό και με τον θάνατο δεδομένο, ο άνθρωπος είναι ένα σκουπίδι. Ο Χριστός, σαρκούμενος, μπαίνοντας όχι μόνο στον κόσμο μας, αλλά και στον θάνατό μας, αναδεικνύει την αξία μας και κάνει τον άνθρωπο Θεό. Η ζωή χωρίς προοπτική ή, μάλλον, με προοπτική τη σκουπιδοποίηση του ανθρώπου δεν αντέχεται. Η ζωή με προοπτική την υπέρβαση του θανάτου οδηγεί στην ελευθερία και αντέχεται, πέρα από τις όποιες δυσκολίες.
Συσσίτια, έρανοι αγάπης, βοήθεια καθημερινή από την Εκκλησία. Θεωρείτε ότι η Εκκλησία έχει μπορέσει να βρει διόδους επικοινωνίας για ικανή πνευματική τροφή στο ποίμνιό της;
Όταν λέμε τη λέξη «Εκκλησία», λίγο μπερδευόμαστε, γιατί τη θεωρούμε κάτι ενιαίο. Η Εκκλησία είναι ασφαλώς κάτι ενιαίο, αλλά και κάτι ιδιαίτερο. Η κάθε μητρόπολη, η κάθε ενορία, το κάθε μοναστήρι -στο καθένα από τα οποία υπάρχει το όλον- ασφαλώς επικοινωνούν με τους ανθρώπους. Όλο αυτό το έργο της αγάπης που ασκείται από την Εκκλησία είναι το έργο που ασκείται από την κάθε μητρόπολη, την κάθε ενορία, το κάθε μοναστήρι. Αυτό σημαίνει ότι η Εκκλησία συνάγει ένα πλήθος εθελοντών, που έρχονται να συνδράμουν αυτήν τη διακονία. Οι δρόμοι της επικοινωνίας λοιπόν υπάρχουν.
Από την άλλη πλευρά, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, αλλά και υπεύθυνος για τη δική του στάση. Αντιλαμβάνομαι ότι το ερώτημά σας είναι αν, πέρα από την υλική τροφή, η Εκκλησία προσφέρει και πνευματική. Η προσφορά της αγάπης στον κάθε άνθρωπο είναι ταυτόχρονα και πνευματική τροφή, για όποιον βέβαια μπορεί να το καταλάβει. Ωστόσο, η διαστροφή του ανθρώπου, την οποία δημιουργεί ο εγωισμός του, τον κάνει πολλές φορές να αισθάνεται ότι οι άλλοι είναι υποχρεωμένοι να τον βοηθήσουν, εκείνος όμως να μη βοηθήσει κανέναν. Δεν μπορεί να φαντασθεί ότι όλες αυτές οι γυναίκες που εθελοντικά μαγειρεύουν και όσοι άλλοι στηρίζουν αυτή την προσπάθεια το κάνουν από αγάπη στον Χριστό και από αγάπη για τον ίδιο τον, άγνωστο σε αυτούς, άνθρωπο. Οι εξουσίες, που μονίμως αντιστρατεύονται την αγάπη, μιλούν για αλληλεγγύη και αλληλοκατανόηση, γιατί αυτοί οι όροι βοηθούν να κρατήσουμε ακέραιο τον εγωισμό μας και να φανταζόμαστε σπουδαίο τον εαυτό μας. Η αγάπη όμως είναι όρος ζωής. Η Εκκλησία πάντα θα προσπαθεί να δείχνει στον άνθρωπο τον αληθινό δρόμο της ζωής. Πάντα θα τον βοηθάει να καταλάβει ότι η έδρα της χαράς δεν είναι το στομάχι του, αλλά η καρδιά του. Επαναλαμβάνω όμως ότι ο άνθρωπος πλάσθηκε ελεύθερος και γι’ αυτό υπεύθυνος για την πορεία του.
Η διαστροφή του ανθρώπου, την οποία δημιουργεί ο εγωισμός του, τον κάνει πολλές φορές να αισθάνεται ότι οι άλλοι είναι υποχρεωμένοι να τον βοηθήσουν, εκείνος όμως να μη βοηθήσει κανέναν
Τι έχει λοιπόν να προσφέρει η Ορθοδοξία στον σύγχρονο άνθρωπο;
Το φως και την αλήθεια. Την αξιοπρέπεια και το νόημα της ζωής του. Το μέτρο της αξίας του. Τη μοναδικότητά του. Το ερώτημα βρίσκεται αλλού: Τι μπορεί να καταλάβει ο σύγχρονος άνθρωπος, όπως τον κατήντησαν και όπως και με τη δική του ευθύνη κατήντησε, από όλα αυτά; Υπάρχει ένα καίριο ερώτημα: Ποιος πολεμά την αξιοπρέπεια του ανθρώπου; Ποιος επιχειρεί τη χειραγώγησή του, προκειμένου να επιτύχει την εξαπάτησή του; Η απάντησή μου είναι απλή: οι εξουσίες. Και τούτο γιατί τις κυνηγούν εγωιστές άνθρωποι. Για να ασκήσεις εξουσία υπέρ του λαού, πρέπει να είσαι ταπεινός άνθρωπος. Χωρίς ταπείνωση δεν υπάρχει αγάπη. Χωρίς ταπείνωση ο άνθρωπος είναι ανίκανος να αγαπήσει. Γι’ αυτό συνήθως οι φορείς της εξουσίας νομίζουν πάντα ότι η ιστορία αρχίζει από αυτούς. Παριστάνουν τους δημοκράτες, αλλά είναι εγωτικοί και αυταρχικοί. Την αλήθεια την ξέρουν μόνο οι ίδιοι. Βλέπετε πόσο γελοίο πράγμα κατήντησε η λεγόμενη διαβούλευση: «Πες εσύ τη γνώμη σου, αλλά εγώ θα κάνω το δικό μου». Νομίζω ότι ο κόσμος σήμερα έχει ένα… προνόμιο: το προνόμιο να είναι απελπισμένος. Στην πατρίδα μας όλα τα ταμπού έπεσαν. Δεν μπορούμε να ελπίζουμε τίποτα, από κανέναν! Ίσως είναι η πιο κατάλληλη στιγμή να καταλάβουμε ότι η ελπίδα μας δεν είναι οι εξυπνάδες των ανθρώπων, αλλά η αγάπη του Θεού. Η πραγματική δύναμη βρίσκεται στην ένωσή μας κάτω από την αγάπη Του. Τα Χριστούγεννα, με όλο το οντολογικό περιεχόμενο του γεγονότος, είναι η ελπίδα. Αυτό έρχεται να προσφέρει η Ορθόδοξη Εκκλησία στον κόσμο σήμερα.
