Γράφει ο Μ. Γ. Βαρβούνης
Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Η μνήμη των αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης εορτάζεται στις 15 Ιουλίου. Η αγία Ιουλίττη εορτάζεται μαζί με το νηπιομάρτυρα γιό της άγιο Κήρυκο. Μεγάλος ενοριακός ναός των δύο αγίων υπάρχει στην πρωτεύουσα της Ικαρίας, τον Αγιο Κήρυκο, της οποίας θεωρούνται προστάτες και όπου τελείται μεγάλο πανηγύρι. Μονή της υπάρχει επίσης στο Σιδηρόκαστρο, κτίσμα του Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου κυρού Ιωάννη Παπάλη, που πριν εκλεγεί και χειροτονηθεί επίσκοπος ήταν ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας και μετέφερε από την Ικαρία τη λατρεία της αγίας στη Μητρόπολή του.
Στην Κάρπαθο η εορτή χρησιμεύει ως ορόσημο για την ευλόγηση των σύκων στο ναό και την έναρξη της κατανάλωσής τους. Ο άγιος Κήρυκος πάλι, επειδή είναι νηπιομάρτυρας, τιμάται ως προστάτης των παιδιών που τα προφυλάσσει και τα θεραπεύει θαυματουργικά από τους τραυματισμούς. Στην Καππαδοκία μάλιστα, από το όνομά του έλεγαν όλο τον μήνα Ιούλιο «άι Κήρκο», ενώ στην Κάρπαθο, λόγω των «απαρχών» σύκων που φέρνουν στο ναό για να ευλογηθούν, τον αποκαλούν «Συκαλά». Στην κοινή εορτή των δύο αγίων τηρείται εθιμική αργία σε διάφορες ελληνικές περιοχές.
Η αγία Μαρίνα εορτάζει στις 17 Ιουλίου με εκδρομές σε αμπέλια και λαχανόκηπους, ενώ συχνά προσφέρονται στο ναό για να ευλογηθούν «απαρχές» σύκων και σταφυλιών, ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες κάθε περιοχής. Στη Μεσημβρία της Θράκης μάλιστα, τότε έκοβαν και τα πρώτα καρπούζια. Στην πανήγυρη πρόσφεραν και ζωοθυσίες μοιράζοντας το κρέας στους πιστούς, για ευλογία.
Σε πολλές μάλιστα περιοχές επιζεί ο θρύλος για το οικειοθελώς προσερχόμενο ελάφι, ώστε να θυσιαστεί στην εορτή, κάτι που τελείωσε όταν μία χρονιά έσφαξαν το ζώο, χωρίς να το αφήσουν πριν να ξεκουραστεί. Στο Δεμάτι της Ηπείρου πάλι μοίραζαν το θυσιαζόμενο βόδι σε απογόνους ορισμένων οικογενειών του χωριού, ενώ η θυσία συνήθως τελούνταν για την αποτροπή των ασθενειών ή για την πρόκληση της επιθυμητής και γονιμοποιητικής βροχής.
Στην Αιτωλία ράντιζαν με τον αγιασμό της εορτής τα σπαρτά, πιστεύοντας ότι αποδιώκουν τα βλαπτικά έντομα και ζωύφια. Γενική είναι η εθιμική αργία, από τον φόβο ότι η αγία τιμωρεί όσους αλωνίζουν, με καταποντισμό των αλωνιών και των ίδιων. Αλλού η αγία τιμάται ως προστάτης των μικρών παιδιών και των βρεφών από κάθε είδους λοιμώδεις και μολυσματικές ασθένειες.
Η μητέρα της Παναγίας, η αγία θεοπρομήτωρ Αννα, εορτάζεται από τον λαό δύο φορές, στις 9 Δεκεμβρίου και στις 25 Ιουλίου. Η πρώτη χειμωνιάτικη εορτή τιμάται και από τους Καθολικούς, οι οποίοι στις 8 Δεκεμβρίου εορτάζουν την άμωμη σύλληψη της αγίας. Πολλοί είναι οι ναοί της αγίας σε όλο τον ελληνικό χώρο (Εύβοια, Ηλεία, Αίγιο, Καστοριά κ.λπ.), αλλά και οι μονές ή οι σκήτες που της έχουν αφιερωθεί (Αγιον Ορος, Κρανίδι, Μαρκόπουλο, Λαμία κ.λπ.).
Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες γυναίκες που φέρουν το όνομα της αγίας εορτάζουν τη χειμωνιάτικη εορτή, τα πιο μεγάλα πανηγύρια της τελούνται στην καλοκαιρινή εορτή, καθώς οι μετεωρολογικές και οι επαγγελματικές συνθήκες βοηθούν σχετικά. Από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της καλοκαιρινής εορτής είναι εκείνα στη Βαμβακού Λακωνίας, στην Καστανίτσα Κυνουρίας και στη Λακήθρα της Κεφαλονιάς. Την αγία Αννα τιμούν ιδιαιτέρως οι άτεκνες γυναίκες, που περιμένουν υπερφυσική βοήθεια για την επίτευξη τεκνογονίας.
Η μνήμη της οσιοπαρθενομάρτυρος αγίας Παρασκευής τιμάται στις 26 Ιουλίου με πανηγύρεις, ζωοθυσίες και παραθέσεις κοινών εορταστικών γευμάτων, κάποτε στα προαύλια ναών και μονών που εορτάζουν. Τιμάται ιδιαιτέρως στην Ηπειρο και στα νησιά, θεωρείται δε πολιούχος της Κομοτηνής. Στο Βαθύ της Κυζίκου μαρτυρείται μία μοναδική περίπτωση οργιαστικής λατρείας της αγίας, κατά τη διάρκεια της οποίας οι γυναίκες τις οποίες «έπιανε η αγία», χτυπούσαν το κεφάλι τους στο τέμπλο του ναού, έπαιρναν τις εικόνες στην αγκαλιά τους και τριγύριζαν στο χωριό και στα γειτονικά χωριά ξεμαλλιασμένες και επικαλούμενες φωναχτά τη βοήθεια της αγίας, ενώ χτυπιούνταν ρυθμικά.
Πολλά είναι τα θαυματουργά αγιάσματα της αγίας η οποία θεωρείται προστάτης και ιαματική των παθήσεων των ματιών, αφού στο συναξάρι της μαρτυρείται ότι κατά το μαρτύριό της τής έβγαλαν τα μάτια, τα οποία εικονίζεται να τα κρατά μέσα σε δίσκο. Στην Αλικαριά της Αγχιάλου έβαζαν τον άρρωστο τυλιγμένο με πάπλωμα σε λάκκο κοντά στο αγίασμα, τον οποίο προηγουμένως είχαν ζεστάνει ώστε να ιδρώσει, πιστεύοντας ότι με τον ιδρώτα απέβαλλε και την ασθένεια, ενώ ταυτοχρόνως έσφαζαν πετεινό προς τιμήν της αγίας.
Τέλος ο άγιος Παντελεήμων στις 27 Ιουλίου, ως ο κυρίως ιαματικός άγιος της ελληνικής λαϊκής λατρευτικής παράδοσης και ως προστάτης των αναπήρων. Πολλά είναι τα τάματα που προσφέρονται στα εικονίσματα και στους ναούς του και πολλές οι πανηγύρεις που διοργανώνονται σε όλο τον ελληνικό πολιτισμικό χώρο, με ανάλογες πανηγυρικές ζωοθυσίες‧ από το κρέας δε των σφαγίων συχνά παρατίθενται κοινά πανηγυρικά γεύματα στους πιστούς. Στην Κίο μάλιστα κρατούσαν το τάμα στο εικονοστάσι και το πρόσφεραν στο ναό μετά την ολοκλήρωση της ίασης. Από τα πανηγύρια ξεχωρίζει εκείνο της μονής του αγίου, στην Τήλο της Δωδεκανήσου.
