Toυ Σταύρου Γουλούλη
Στο Στόμιο, παλιό Τσάγεζι (εκβολή) του Πηνειού, υπάρχει το μεγαλύτερο μοναστήρι της Ανατολικής Θεσσαλίας, ο Αγιος Δημήτριος ή Κοίμηση Θεοτόκου. Παλιό καστρομονάστηρο. Το καθολικό της μονής ανήκει στον λεγόμενο Αθωνικό τύπο (o κλασικός σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με πλάγιες κόγχες), κτισμένο τον 14ο και 16ο αιώνα. Το γνωρίσαμε γκρεμισμένο, χωρίς θολωτές οροφές. Προ δεκαετίας όμως αναστηλώθηκε. Με το εργοτάξιο που εγκαταστάθηκε πριν καλυφθεί με νέους θόλους, έγινε ανασκαφή και διαπιστώθηκε αυτό που φαινόταν ήδη, η ύπαρξη παλαιότερης φάσεως του καθολικού (11ος-12ος αιώνας), δείχνοντας έναν ναό καθαρό σταυροειδή εγγεγραμμένο, χωρίς πλάγιες κόγχες. Πώς και γιατί κατεδαφίστηκε αυτό το καθολικό δύο φορές; Μάλλον ευθύνεται και το επισφαλές έδαφος λόγω των άφθονων πηγαίων υδάτων του.
Κάτω από ποιες ιστορικές συνθήκες κτίσθηκε τον 14ο αιώνα, μία δύσκολη εποχή, όταν η Ανατολική Θεσσαλία ερήμωνε, είναι άγνωστο. Η περιοχή των εκβολών του Πηνειού (Β.Α. Οσσα), συμβάλλοντας στην άμυνα του Θερμαϊκού, δεν σχετίζεται ακριβώς με τη Θεσσαλία, αλλά με τη Θεσσαλονίκη. Μετά το 1333 η Θεσσαλία εντάχθηκε πάλι άμεσα στην Κων/πολη μέχρι το 1348-1356, όταν την κατέλαβαν οι Σέρβοι, αλλά μετά από τρείς δεκαετίες, το 1386/87, κατέχεται οριστικά από τους Οθωμανούς. Είναι παρατηρημένο ότι η αρχιτεκτονική ναών της περιοχής έχει επιδράσεις από τη Μακεδονία. Το ίδιο το καθολικό της μονής είναι όμοιο με τον Προφήτη Ηλία Θεσσαλονίκης (δεκαετία 1360;), που ταυτιζόταν παλαιά με τη μεγάλη μονή Ακαπνίου (Θανάσης Παπαζώτος), τώρα με τη μονή Αγίων Αναργύρων (Αναστάσιος Τάντσης), αλλά και τις δύο έλεγχαν οι Παλαιολόγοι. Επομένως, μετά το 1333, όταν ο βυζαντινός στρατός κατέλαβε την περιοχή, οι Παλαιολόγοι, έχοντας προστάτη άγιο τον Δημήτριο, φαίνεται να αποφάσισαν να κτίσουν νέο καθολικό, αφού το παλαιό είχε υποστεί ζημιές στα 200-250 χρόνια της τότε λειτουργίας του. Δεν το ολοκλήρωσαν λόγω κόστους και περιορισμένου χρόνου κατά τον οποίο κατείχαν την περιοχή. Πάντως το 1492 είχε συντηρηθεί η πύλη με το τείχος και την υπερκείμενη πτέρυγα. Το 1573 το Πατριαρχείο ενέκρινε το καθεστώς της μονής ως ενοριακό, επαρχιακό, υπό τον τοπικό επίσκοπο (Λυκοστομίου).
Ο Γάλλος A. Mezieres (1851) και ο Ρώσος P. Uspenskij (1856) είδαν να κρατάει τη μονή ένας μοναχός μόνος του. Λίγο αργότερα, το 1868, κάηκε. Στη συνέχεια οι κάτοικοι της γειτονικής Καρίτσας ως κοινότητα καραβοκύρηδων, αναστήλωσαν το καθολικό με δίρριχτη στέγη, όμως πάλι μετά την καταστροφή του από τους Γερμανούς το 1943, αφού είχε γίνει καταφύγιο ανταρτών, έμεινε ερείπιο. Κτίσθηκε πάλι ένας μικρός μονόχωρος ναός κτισμένος μέσα στον τρίκογχο εσωτερικό χώρο του, αλλά έναν χειμώνα με μεγάλη χιονόπτωση κατέρρευσε. Στη δεκαετία του 2000 χάρη στο ενδιαφέρον των ίδιων των μοναχών, της τότε 7ης ΕΒΑ υπό τον έφορο αρχαιολόγο κ. Λάζαρο Δεριζιώτη και του Υπουργείου Πολιτισμού, αναστηλώθηκε με κοινοτικό πρόγραμμα που κάλυψε τα 2/3 των εξόδων. Ομως είναι και ο πιστός λαός που με την οικονομική συνδρομή του βοηθά δεκαετίες τώρα μία μοναστική αδελφότητα χωρίς κανένα άλλο έσοδο δικό της, αφού εγκαταστάθηκε στη αρχή της δεκαετίας 1970.
Η μονή Στομίου συνδέεται με μία σημαντική προσπάθεια στη νεότερη εκκλησιαστική ιστορία, εφόσον υπήρξε η αφετηρία και ο τόπος που οργανωνόταν επί δεκαετίες ένας συστηματικός θεολογικός λόγος από τον μακαριστό π. Αθανάσιο Μυτιληναίο (+23 Μαΐου 2006), καταγόμενο από την Κηφισιά Αθηνών. Πέρα από την ποιμαντική δράση, ο μακαριστός λόγιος πνευματικός φρόντιζε πάντα να εκφωνεί ομιλίες με βάση γραπτό κείμενο, το οποίο εμπλούτιζε διά ζώσης. Εγραψε χιλιάδες ομιλίες με σχόλια στα βιβλία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, από τη Γένεση έως την Αποκάλυψη. Ανωτάτου επιπέδου είναι όσες εκφωνούνταν μετά τη Θεία λειτουργία, με θέμα σχετικό (αποστολικό-ευαγγελικό ανάγνωσμα). Εχει σχηματιστεί ένα πολύ μεγάλο γραπτό και οπτικοακουστικό αρχείο με ομιλίες, πολλές από τις οποίες πέρασαν ήδη στο YouΤube. Ωστόσο δεν μπορεί κανείς ούτε μια ζωή ολόκληρη να τις παρακολουθεί, πόσο μάλλον να τις αξιοποιεί, όπως θα είχαν δυνατότητα οι νεότεροι ομιλητές και ιεροκήρυκες της ελλαδικής Εκκλησίας. Θα μπορούσε επομένως να υπάρξει προσπάθεια, συνεργασία, κ.λπ. για να αξιοποιηθεί κυρίως από τους κληρικούς, οι οποίοι θα βρίσκουν ένα μοναδικό σύνολο, π.χ. ένα υπερ-Κυριακοδρόμιο. Αυτό που υστερούμε στην Ελλάδα είναι ότι το έργο “Ενός” που ανεβάζει το επίπεδο πολιτισμού ή πνευματικών αναζητήσεων, μένει αναξιοποίητο και δεν το βρίσκουν οι πολλοί, να ωφεληθούν. Ετσι αρχίζουν πάλι από την αρχή. Η σύγχρονη τεχνολογία προσφέρει δυνατότητα να έχει κανείς πρόσβαση σε ιστότοπο από παντού στον κόσμο.
Ο μακαριστός γέρων Αθανάσιος ανανέωσε μοναστήρι, αλλά και σχολή κηρύγματος. Είχε άποψη, όπως υπάρχουν κι άλλες, αλλά γενικώς τηρούσε την κλασική βιβλική-πατερική ερμηνεία, συνδυασμό ακαδημαϊκής και ποιμαντικής. Στην εποχή μας όλα τίθενται στο προσκήνιο, συγκρίνονται, δοκιμάζονται. Οι νεότερες γενιές Ελλήνων έδωσαν μεγάλη έμφαση σε διορατικούς πνευματικούς, έχοντες χάρισμα επικοινωνίας με την ιδιαιτερότητα του καθενός. Το μεγαλύτερο όμως χάρισμα είναι της θεολογίας, αφού ένας λόγος διέπει όλους τους ανθρώπους. Τόνιζε μάλιστα όσο ζούσε ότι από τον λόγο του Θεού δεν ήθελε να αποζημιώνεται οικονομικά, δηλαδή να εμπορεύεται το ζωντανό κήρυγμα, το διατιθέμενο αρχειακό υλικό. Αυτό σημαίνει ότι μεταθέτει σε άλλους την αξιοποίηση του τεράστιου αρχείου που δημιούργησε.
Σταύρος Γουλούλης
