Διονύσιος Β΄Αθηνών
Ο Διονύσιος Β΄ ήταν επίσκοπος Αθηνών (1820-1823), Φιλικός, που συμμετείχε και ως αγωνιστής στη Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Ο Διονύσιος καταγόταν από τη Δημητσάνα και ήταν ανεψιός του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄. Φέρεται να είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία. Ανέλαβε επίσκοπος Αθηνών το 1820. Στη 1 Απριλίου του 1821 μαζί με τον επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα και Ταλαντίου Νεόφυτο, ευλόγησε τα όπλα των επαναστατών Ελλήνων στον ναό της Αγίας Παρασκευής κοντά στη Λιβαδειά. Περί το τέλος του Απριλίου, μετά τον απαγχονισμό του θείου του, στη προσπάθεια των Ελλήνων να καταλάβουν την Ακρόπολη συμμετείχε ενεργά.
Βλέποντας όμως τις φιλονικίες που είχαν ξεσπάσει μεταξύ των οπλαρχηγών της Στερεάς εισηγήθηκε την ανάληψη της αρχηγίας από ξένο της περιοχής, κλίνοντας περισσότερο υπέρ του Νικηταρά.
Την εποχή εκείνη η κατοικία του Μητροπολίτη της Αθήνας ήταν το μεγάλο οικόπεδο στο οποίο σήμερα βρίσκεται ο Μητροπολιτικός ναός Αθηνών μαζί με την γύρω πλατεία προς την Ακρόπολη. Εκεί επί Διονυσίου Β΄ μεταφέρθηκε όλη η βιβλιοθήκη της Μονής Καισαριανής. Οταν δε κατελήφθη η Ακρόπολη μετά την παράδοσή της από τους Τούρκους στις 10 Ιουνίου 1822, στην οικία του Μητροπολίτη μεταφέρθηκαν και οι βιβλιοθήκες της Μονής Πεντέλης καθώς και της Σχολής Ντέκα. Δυστυχώς όμως με την επιστροφή των Τούρκων η υπέροχη εκείνη βιβλιοθήκη της Μητρόπολης Αθηνών καταστράφηκε.
Ο Διονύσιος Β΄ πέθανε στην Τήνο στις 23 Μαΐου του 1823 από λοιμό.
Αμβρόσιος Φραντζής
Ο Αμβρόσιος Φραντζής (κατά κόσμον Ανδρόνικος Φρατζής, Μεσορρούγι Αχαΐας 1778 – Αθήνα 1851) ήταν Ελληνας κληρικός, ιστορικός, πολιτικός και αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Γεννήθηκε στο Μεσορρούγι της πρώην επαρχίας Καλαβρύτων το 1778. Εγινε μοναχός σε μικρή ηλικία στη μονή του Μεγάλου Σπηλαίου, όπου έμαθε και γράμματα στη σχολή που λειτουργούσε εκεί. Στις 20 Φεβρουαρίου 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον ξάδελφό του Γερμανό Ζαφειρόπουλο, επίσκοπο της Ιεράς Μητρόπολης Χριστιανουπόλεως και ανέπτυξε μεγάλη δράση στην Πελοπόννησο. Μύησε στη Φιλική Εταιρεία όλους τους μοναχούς του Μεγάλου Σπηλαίου, ενώ πήρε μέρος σε πολλές πολεμικές επιχειρήσεις. Χρημάτισε μέλος της Πελοποννησιακής Γερουσίας και το 1827 ήταν πληρεξούσιος Αρκαδίας στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας.
Τον Ιανουάριο του 1821 μαζί με τον επίσκοπο Γερμανό μετέβησαν από την Κυπαρισσία στη Βοστίτσα (το σημερινό Αίγιο) και πήραν μέρος στην εκεί εθνοσυνέλευση. Μαζί με τον Γερμανό θεωρούνται από τους πρωτεργάτες της επανάστασης στην Αρκαδία.
Το 1833, με υποκίνηση του Αγγλου Εδουάρδου Μάνσον, συνελήφθη μαζί με τον Κολοκοτρώνη ως ρωσόφιλος και φυλακίστηκε στο Ναύπλιο. Αργότερα μετά την απελευθέρωσή του, επί βασιλείας Οθωνα, έχοντας ζήσει τα γεγονότα όλου του Αγώνα, έγραψε το πεντάτομο έργο Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, καθιστάμενος έτσι ο πρώτος ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Ομως είναι πιο πολύ απομνημονεύματα παρά ιστορία, ενώ κυρίαρχος είναι κάποιος τοπικισμός του. Η δημοσίευση όμως αυτού του έργου του, σήκωσε θύελλα διαμαρτυριών από μέρους των περισσοτέρων από τους συγχρόνους του, εκτός των Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, του Τζαλαφατινού αλλά και του Σακελλαριάδη, που το έκριναν ως ιδιαίτερα αντικειμενικό και αμερόληπτο.
Ο Αμβρόσιος Φραντζής πέθανε στην Αθήνα το 1851. Μετά από 85 χρόνια από τον θάνατό του, το 1936, επί Ιωάννη Μεταξά, στήθηκε μνημείο με την προτομή του στην Κάτω Κυπαρισσία. Τη βιογραφία του Α. Φραντζή έγραψε ο Κ. Καλαντζής υπό τον τίτλο “Ο Ιστορικός Αμβρόσιος Φραντζής – Ο Κληρικός, ο Πολεμιστής και ο Διπλωμάτης 1771-1851”, Αθήνα. χ.χ.
Αμβρόσιος Ψηλογαλάνης
Ο Πρωτοσύγκελλος Αμβρόσιος Ψηλογαλάνης ήταν κληρικός και αγωνιστής του 1821.
Η καταγωγή του ήταν από την Τριφυλία. Υπηρέτησε την πατρίδα από την αρχή της επανάστασης παρακινώντας και τους άπορους Ελληνες και τους ενίσχυε οικονομικά με δικά του χρήματα για να πηγαίνουν στον πόλεμο. Οπως και το σύνολο των απλών αγωνιστών έτσι και αυτός αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα επιβίωσης. Για να εξασφαλίζει κάποια σύνταξη απέστειλε επιστολή στην Ιερά Σύνοδο στην οποία αναφέρει:
Αρχιδιάκονος Φιλικός, Αμβρόσιος Ψηλογαλάνης εκ Κυπαρισσίας, υπό τον Επίσκοπον Μεσσήνης Ιωσήφ.
Αγωνιστής της Επαναστάσεως 1821
Εν Κυπαρισσία την 28 Ιανουαρίου 1842
Προς την Ι. Σύνοδον του Βασιλείου της Ελλάδος
Ο ταπεινώς υπογεγραμμένος, καταγόμενος από οικογένειαν εκ των πρωτίστων της πόλεως Κυπαρισσίας της επαρχίας Τριφυλίας, ευρεθείς προ της Επαναστάσεως μετά του συγγενούς μου αειμνήστου Επισκόπου Μεθώνης κ. Γρηγορίου εις την Εταιρείαν, υπηρέτησα την πατρίδα με τον απαιτούμενον ζήλον και ενθουσιασμόν μέχρι της αφίξεως της Α.Μ. του Βασιλέως εις την Ελλάδα, και εκ πληροφοριών της Ι. Συνόδου επισυνάπτοντας αποδεικτικόν γενόμενον παρά των Δημάρχων της επαρχίας Τριφυλίας, οίτινες θεωρούντες την οικτράν κατάστασιν εις την οποίαν ευρίσκομαι σήμερον και επιθυμούντες εν ταυτώ ν’ ανταμειφθώ, αναλόγως των υπέρ πατρίδος ανεξαρτησίας αγώνων μου, το επρόσφερον προ πολλού οικειοθελώς, χωρίς να το ζητήσω.
Μετά δε την άφιξιν της Α.Μ. εδιορίσθην αρχιδιάκονος εις την Επισκοπήν Μεσσήνης, όπου υπηρέτησα, ως αποδεικνύεται τούτο εκ του επισυνημμένου αποδεικτικού του Σεβ. Επισκόπου Αγίου Μεσσήνης Ιωσήφ μέχρι της παύσεως διά Β. Διατάγματος των κατά Νομών Πρωτοσυγκέλλων και Αρχιδιακόνων.
Εκτοτε ευρίσκομαι, έως την σήμερον, υπό Βασιλικήν σύνταξιν ανά 60 δραχ. τον μήνα, αλλά μη εξαρκούμενος τα αναγκαία μου έξοδα διά της μικράς ταύτης συντάξεως, υπέπεσα εις χρέος υπέρ των τριών χιλιάδων δραχ., καθότι συγκατοικώ μετά της οικογενείας του αυταδέλφου του αοιδίμου Μεθώνης, συνισταμένης από οκτώ ψυχάς, ήτις εδυστύχησε και ορφάνευσεν υπέρ της πατρίδος, δεν δύναμαι ν’ αποφύγω ή να παραβλέψω τα αναπόφευκτα αυτά έξοδα, μετά της οποίας ως είρηται συγκατοικώ.
Οθεν, προστρέχω εις το έλεος της Ι. ημών Συνόδου, ήτις κηδεμονούσα τα δίκαια των κληρικών, ν’ απαιτήση, όθεν ανήκει αναλόγως των θυσιών μου, επαύξησιν της συντάξεώς μου, η οποία ει δυνατόν να μου παραχωρηθή από τον καιρόν της Αρχιδιακονικής μου παύσεως και τότε ίσως οικονομήσω εν μέρος από το χρέος μου και βάλω εις τάξιν τα αναπόφευκτα καθημερινά μου έξοδα, άλλως πως δεν είναι δυνατόν να οικονομήσω εμαυτόν και τοιαύτην οικογένειαν μήτε με βαθμόν Πρωτοσυγκέλλου, αλλ’ ούτε με οποιονδήποτε διορισμόν.
Επειδή, ως εκ των παρελθουσών αγώνων μου και αιχμαλωσίας μου, έφθασα εις ανικανότητα υπηρεσίας, υποφέρω δεινώς από ρευματογενή κ.λ.π.[…].
Υποσημειούμαι με βαθύτατον σέβας
Ευπειθέστατος
Αμβρόσιος Ψηλογαλάνης
Παπά Σταθούλας
Ο Παπά Σταθούλας ήταν αγωνιστής του αγώνα του 1821. Ξεχώρισε για τον τρόπο που έμπαινε στη μάχη, για τον δυναμισμό του και την περιφρόνηση προς τον θάνατο.
Η καταγωγή του ήταν από τα Λαγκάδια Αρκαδίας της επαρχίας Καρύταινας. Εγινε γνωστός για τα στρατιωτικά του κατορθώματα, διότι όπου και αν έπαιρνε μέρος στη μάχη ανδραγαθούσε και διακρινόταν για την παλικαριά του. Πέρασε στο Μεσολόγγι μαζί με τον στρατηγό Κανέλλο Δεληγιάννη και άφησε και εκεί σημεία παλικαριάς. Επεσε μαχόμενος κατά την ατυχή μάχη των Τρικόρφων επί Ιμπραήμ Πασά.
Συμεών Βαρσών
Ο ηγούμενος της Μονής Βαρσών Συμεών ήταν κληρικός και αγωνιστής του 1821 με σημαντική δράση.
Είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία από τον Παναγιώτη Σέκερη, ο οποίος τον είχε πιστό και δικό του και τον έστειλε σε αποστολές υπέρ της Εταιρείας. Πήγαινε και στην Κωνσταντινούπολη και έφερνε τις οδηγίες από τους εκεί αδελφούς.
Βρέθηκε σε όλες τις μάχες, ενώ τη μονή του την έκανε σταθμό για τους στρατιώτες που πολεμούσαν στην πολιορκία της Τρίπολης και εναντίον των Αράβων.
Η Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Βαρσών είναι ανδρική μονή που βρίσκεται στο όρος Κτενιάς, 11 χιλιόμετρα από την Τρίπολη. Είναι σταυροπηγιακή μονή, αφιερωμένη στον Αγιο Νικόλαο.
Μέχρι και σήμερα στη Μονή εργάζονται μοναχοί κατά τα ορθόδοξα πρότυπα άσκησης. Στο Καθολικό της Ι. Μονής αποθησαυρίζεται το σκήνωμα του Νεομάρτυρα Δημητρίου, τμήμα λειψάνου του Νεομάρτυρα Παύλου καθώς και τεμάχιο λειψάνου του Παιδομάρτυρος Αγίου Κηρύκου. Πρόκειται για τους πολιούχους της Τρίπολης που μαρτύρησαν λίγο πριν από την έναρξη της επανάστασης.
Το καθολικό της Μονής ανήκει στον σύνθετο τετρακιόνιο τύπο των εγγεγραμμένων σταυροειδών τρουλλαίων ναών. Ο εξωτερικός περίβολος έχει διαμορφωθεί με το πέρασμα του χρόνου και με τους κόπους των μοναχών. Η αρχική μονή εδραιώθηκε περί τον 11ο μ.Χ. αιώνα, αλλά άκμασε τον 14ο αιώνα. Υπέστη όμως πολλές φορές το μένος των κατακτητών του Μοριά, χωρίς ωστόσο ποτέ να αφανιστεί.
Στον αγώνα του 1821 η Mονή έδωσε το παρών με κάθε τρόπο, καθώς ο Hγούμενος Συμεών ως Φιλικός προσέφερε πάρα πολλά. Κατά την πολιορκία της Τρίπολης ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είχε τοποθετήσει στις Βάρσες τους άνδρες του Αθ. Δεληγιάννη, αλλά και κατά τις επιδρομές του Ιμπραήμ το 1825 είχε στηθεί εκεί στρατόπεδο για άμυνα. Η Μονή διαθέτει πλούσιο αρχείο και πλήθος κειμηλίων, καθώς και σημαντική βιβλιοθήκη. Το σημερινό αρχιτεκτόνημα έχει με σεβασμό χρησιμοποιήσει μέλη από όλες τις προηγούμενες ιστορικές περιόδους.
Στους αδελφούς της Μονής συγκαταλέγονται οι Μητροπολίτες Καρυστίας και Σκύρου Σεραφείμ, Μαντινείας και Κυνουρίας Αλέξανδρος, Πατρών Χρυσόστομος, Ιερισσού, Αγίου Ορους και Αδραμερίου Θεόκλητος, καθώς και ο Επίσκοπος Τεγέας Θεόκλητος.
Ανθιμος Σκαλιστήρης
Ο Ανθιμος Σκαλιστήρης ήταν Ελληνας ιερέας, επίσκοπος Ελους Λακωνίας και αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Η καταγωγή του Ανθιμου Σκαλιστήρη ήταν από το Στενό Αρκαδίας. Κατά την επανάσταση του 1821 έδειξε πολύ ζήλο. Εκανε κήρυγμα στους Ελληνες να είναι τολμηροί και να μη φοβούνται τον θάνατο, εξαγιάζοντας τον αγώνα και τον θάνατο υπέρ της πατρίδας. Πήρε τα όπλα και έτρεξε στα στρατόπεδα των Ελλήνων και τους παρακινούσε για τον πόλεμο. Πήγαινε και στα ταμπούρια, κλεινόταν και πολεμούσε μαζί με τους απλούς στρατιώτες. Οταν στάλθηκε στην Υδρα, παρακίνησε τους νησιώτες να βγάλουν τα καράβια τους στον αγώνα. Βρέθηκε και στη σύσταση στρατοπέδου στα Βέρβενα Αρκαδίας και στα Τρίκορφα, καθώς και στον Αγιο Βλάσιο Αρκαδίας. Λειτουργούσε και μεταλάμβανε τους στρατιώτες.
Φραγκοπηδήματος Κυπριανός
Ο ηγούμενος της μονής του Φραγκοπηδήματος Ηλείας Κυπριανός ήταν κληρικός και αγωνιστής του 1821.
Ηταν στρατηγός και οδηγούσε τους στρατιώτες στις μάχες όλων των χωριών που βρίσκονταν γύρω από τη Μονή του, και πάντοτε με αυτούς εξεστράτευε.
Η μονή Φραγκοπηδήματος είναι Ορθόδοξο Ελληνικό μοναστήρι αφιερωμένο στον Αγιο Νικόλαο και βρίσκεται στον Νομό Ηλείας, στην Τοπική Κοινότητα Κορυφής, στα 16,69 χλμ. έξω από την πόλη του Πύργου και σε υψόμετρο 219 μέτρων. Υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Ηλείας και Ωλένης.
Η Μονή για πολλά χρόνια ήταν μετόχι της Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής της Παναγίας Χρυσοπηγής της Δίβρης και της Μονής Σκαφιδιάς. Γνώρισε μεγάλη ακμή τις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας και ιδιαίτερα κατά τον 17ο αιώνα, καθώς διέθετε αξιόλογη περιουσία και πλούσια βιβλιοθήκη με σπάνιες εκδόσεις, πολλές από τις οποίες ανάγονταν στον 16ο αιώνα.
Το 1798 αποσπάσθηκε από τη Μονή Σκαφιδιάς και λειτούργησε ως ανεξάρτητη Σταυροπηγιακή Μονή. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε κατά την επανάσταση του 1821 καθώς συνεργάσθηκε με οπλαρχηγούς της περιοχής, και η παράδοση επίσης αναφέρει ότι ο ηγούμενός της οργάνωνε εκστρατείες έως και την Πάτρα. Στα χρόνια μετά την απελευθέρωση της χώρας παρήκμασε και επανιδρύθηκε ως γυναικεία με Βασιλικό διάταγμα του 1929.
Τα νεότερα χρόνια η Μονή έγινε γνωστή για τα εργόχειρα (βραβεύτηκαν στην Εκθεση Θεσσαλονίκης) που ύφαιναν οι μοναχές της στον αργαλειό.
Το συγκρότημα της Μονής περικλείεται από μεγάλα διώροφα κτήρια που στεγάζουν κελιά και βοηθητικούς χώρους. Στο κέντρο βρίσκεται το καθολικό της μονής που αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο της Βασιλικής. Μετά τις σοβαρές ζημιές που υπέστη κατά τους σεισμούς στην περιοχή το έτος 1993, η Μονή ανοικοδομήθηκε και απέκτησε ναό χτισμένο σύμφωνα με τον Βυζαντινό ρυθμό.
Πανάρετος Δημαρέσης
Ο Πανάρετος Δημαρέσης ήταν ιερομόναχος και αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης που πήρε μέρος σε δεκάδες μάχες κατά των Τούρκων.
Γεννήθηκε το 1798 στον Ανεμόμυλο Καλαμάτας. Νεότατος εκάρη μοναχός στη Μονή Βουλκάνου. Εντάχθηκε στο σώμα του Παπαφλέσσα και συμμετείχε στην άλωση της Τριπολιτσάς και στη Μάχη στα Δερβενάκια. Στο τέλος της Επανάστασης επανήλθε στη Μονή της μετανοίας του. Εκεί χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Το 1836 εστάλη ως έξαρχος στο μετόχιο της μονής στον Φασουλά της Σμύρνης. Εκεί παρέμεινε για 28 χρόνια.
Ιωσήφ Δημακόπουλος
Ο Ιωσήφ Δημακόπουλος ήταν ιερομόναχος και αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης που είχε ενεργή συμμετοχή στην Αλωση της Τριπολιτσάς και τη Νικηφόρα μάχη στο Βαλτέτσι. Ηταν ιερομόναχος της Μονής Βουλκάνου της Μεσσηνίας. Στην Ελληνική Επανάσταση συμμετείχε σε διάφορες μάχες, όπως στην Αλωση της Τριπολιτσάς, στη Μάχη του Βαλτετσίου και στη Μάχη στα Τρίκορφα. Μετά το τέλος της Επανάστασης επανήλθε στη μονή της μετανοίας του, είτε ως μέλος του ηγουμενοσυμβουλίου είτε ως ηγούμενος. Ασχολήθηκε με την ανασυγκρότηση του μοναστηριού μετά την καταστροφή του από την απόβαση του Ιμπραήμ. Πέθανε το 1861.
Ησαΐας Μιχαλόπουλος
Ο ιερέας Ησαΐας Μιχαλόπουλος ήταν κληρικός και αγωνιστής του 1821, που ξεσήκωνε τους Ελληνες όταν ο Ιμπραήμ προέλαυνε στην Πελοπόννησο. Η καταγωγή του ήταν από τα Μαγούλιανα και μαθήτευσε στη σχολή της Βυτίνας. Πριν την επανάσταση δίδασκε τα Ελληνικά γράμματα στον Αγιο Πέτρο, στη Ζάτουνα, στην Κυπαρισσία και σε διάφορα άλλα μέρη. Μετά την επανάσταση χειροτονήθηκε ιερέας και συνέχισε τη διδασκαλία. Χρημάτισε και δημογέροντας. Κατά την εισβολή του Ιμπραήμ ωφέλησε πολύ τον τόπο, επειδή πήγαινε στις σπηλιές και στα βουνά και παρακινούσε τους κατοίκους να μην προσκυνήσουν.
