Διάλογος ενός νέου μετά του π. Νεκταρίου το έτος 2007

Αντί επιλόγου επιλέξαμε να δημοσιεύσουμε ένα διάλογο που μαρτυρεί το γιατί σήμερα είμαστε κάποιοι κληρικοί και μοναχοί χωρίς αρετές. Αβίαστα ο αναγνώστης θα κατανοήσει μετά τον διάλογο που ακολουθεί γιατί και ο λαός μας στερείται αρετών με αποτέλεσμα ως εκκλησία να μην αρμενίζουμε σωστά.

– Νέος: Πατέρα Νεκτάριε ευλογείτε, Από μικρό παιδί μεγάλωσα κοντά στην Εκκλησία και διαπίστωσα ότι έχω έφεση στα θεία και διάθεση προσφοράς στο έργο του Χριστού. Τώρα είμαι 22 ετών και αποφάσισα ότι θέλω να γίνω ιερομόναχος στον κόσμο, στην επαρχιακή Μητρόπολη όπου ζω. Το έχω σκεφθεί πολύ καλά και ξέρω ότι θα έχω πειρασμούς, τόσο από το οικογενειακό περιβάλλον όσο και από τον κόσμο, αλλά δεν με πτοεί τίποτα. Τι θα με συμβουλεύατε εσείς γι’ αυτή μου την απόφαση;

 – π. Νεκτάριος: Αγαπητό μου παιδί, Χαίρομαι που επιθυμείς να υπηρετήσεις την Εκκλησία του Χριστού, καθώς μάλιστα φαίνεσαι να διαθέτεις ενθουσιασμό και αγωνιστικό φρόνημα. Προτού προχωρήσεις όμως, πρώτο σου μέλημα θα πρέπει να είναι να ανιχνεύσεις το θέλημα του Χριστού, για να πάρεις την κατάλληλη απόφαση.

Εάν επιθυμείς να γίνεις κληρικός στον κόσμο, υπάρχει ο δρόμος του εγγάμου κληρικού, όπου με την αρμόζουσα αφοσίωση στον Κύριό μας, μπορεί κανείς να γίνει τίμιος εργάτης στον αμπελώνα Του, ένα λαμπερό άστρο για το ποίμνιο του Χριστού μας.

Από την άλλη, άγαμος κληρικός στον κόσμο δεν νοείται στην παράδοση της εκκλησιαστικής ζωής της ορθοδόξου Εκκλησίας μας.  Ας μην παρασυρόμαστε από τα σύγχρονα εκκοσμικευμένα φαινόμενα. Ο ιερομόναχος στον κόσμο αποτελεί σχήμα οξύμωρο. Ο μοναχός είναι για την Μονή και αν θα χειροτονηθεί ιερέας, αυτό θα γίνει μόνο για τις ανάγκες της Μονής του και όχι για τον κόσμο. Αν ο οικείος Μητροπολίτης για τις ανάγκες της Μητροπόλεως, θέλει κάποιον ιερομόναχο, τότε ζητά από τον Ηγούμενο της Μονής και ο Ηγούμενος επιλέγει τον πλέον κατάλληλο και τον στέλνει να βοηθήσει στην έκτακτη ανάγκη της Μητροπόλεως.

Σε αυτές τις περιπτώσεις ο Μητροπολίτης διορίζει τον ιερομόναχο, ως έκτακτο κληρικό της Μητρόπολης και το έγγραφο του διορισμού του, αναφέρει ότι διορίζεται ο ιερομόναχος αυτός προσωρινώς ή εκτάκτως και για τις ανάγκες της Μητροπό-λεως.  Αυτό σημαίνει ότι ο Μητροπολίτης σε εύλογο χρόνο θα τον στείλει πίσω στην Ιερά Μονή του, γιατί αυτή η υπηρεσία του στον κόσμο αποτελεί μια έκτακτη αποστολή. Για του λόγου το αληθές, σου επισυνάπτω την σχετική απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, όπως δημοσιεύθηκε και στον ημερήσιο τύπο, μετά από προσφυγή ιερομονάχου που απελύθη από την ενοριακή του θέση:

Το Γ’ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας (1753/2008) έκρινε ότι: «οι ιερομόναχοι δεν μπορούν να διοριστούν ως τακτικοί εφημέριοι, τούτο δε διότι σύμφωνα με τις διατάξεις των Ιερών Κανόνων (βλ .ιδίως Δ’ Κανόνα της εν Χαλκιδώνι Δ’ Οικουμενικής Συνόδου) οι μοναχοί εγκαταβιώνουν υποχρεωτικά στην Ιερά Μονή της μετανοίας τους την οποία δεν πρέπει να εγκαταλείπουν παρά μόνον «δια χρείαν αναγκαίαν», κατά την κρίσιν αποκλειστικός του οικείου Μητροπολίτου (ΣτΕ565/1938)».

Ακόμη, η απόφαση του ΣτΕ αναφέρει ότι: «μόνο έγγαμοι κληρικοί διορίζονται σε θέσεις τακτικών εφημερίων και ότι η παύση ιερομονάχου από θέση προσωρινού εφημερίου και η επαναφορά του στη Μονή, όπου ανήκει, απόκειται στην απόλυτη διακριτική εξουσία του Μητροπολίτη, μη υποχρεουμένου να αιτιολογεί την σχετική πράξη». Και διερωτώμαι: Άραγε ο Θεός, σαν τότε που χρησιμοποίησε την γαϊδούρα του Βαλαάμ για να μιλήσει στον προφήτη, μήπως σήμερα χρησιμοποιεί τις δικαστικές αποφάσεις για να μας θυμίσει τους κανόνες αφού εμείς ούτε τους διαβάζουμε ούτε τους θυμόμαστε ούτε θέλουμε να τους εφαρμόσουμε; Μετά από όσα σου προανέφερα, σε παρακαλώ εξήγησέ μου το σκεπτικό σου, γιατί θέλεις να γίνεις ιερομόναχος στον κόσμο; Διότι αν δεν αποφύγεις ένα λανθασμένο ξεκίνημα, είναι πολύ πιθανόν να έχουμε τραγική κατάληξη...

– Νέος: Εγώ είχα ξεκινήσει για το Μοναστήρι και είδα ότι δεν μπορώ να ζήσω εκεί. Το σκεπτικό μου είναι, ότι και ο κόσμος χρειάζεται διακονία. Δεν κάθομαι έξω για μια καλύτερη ζωή. Άλλωστε οι Πατέρες λένε ότι δεν αγιάζει ο τόπος αλλά ο τρόπος. Έχουμε τρανό παράδειγμα τον Γέροντα Πορφύριο, που έκανε το κέντρο της Αθήνας παράδεισο.  Συμφωνώ ότι η θέση του μοναχού είναι στα Μοναστήρια, όμως πολλές φορές ο Θεός αλλού μας οδηγεί, δεν νομίζετε;

– π. Νεκτάριος: Αγαπητό μου παιδί. Παρακολουθώντας το σκεπτικό σου, διακρίνω κάποιες λανθασμένες αφετηρίες και θα προσπαθήσω να σου εξηγήσω αναλυτικά. Σκοπός της ζωής του ανθρώπου είναι ο αγιασμός του, δηλαδή η σωτηρία του. Ο Θεός μας είναι Φως, άρα και εμείς καλούμεθα να γίνουμε φως, για να ενωθούμε μαζί Του. Όπως ξέρεις, μόνο τα όμοια ενοποιούνται, το φως ενώνεται με το φως, το σίδερο με το σίδερο... Αντιθέτως τα ανόμοια δεν μπορούν να ενωθούν. Λοιπόν, αν δενέχεις γίνει φως, πώς τότε θα γίνεις ένα με το Φως; Φυσικό αποτέλεσμα θα είναι να απομακρυνθείς από το Φως και να ζήσεις μετά στο αιώνιο σκοτάδι!  Πιστεύω να το καταλαβαίνεις αυτό.

Είναι σωστό αυτό που γράφεις, ότι δεν αγιάζει ο τόπος αλλά ο τρόπος. Δηλαδή, ο τρόπος ζωής μέσω του οποίου εξυπηρετείται ο στόχος, που είναι η αγιότητα. Αυτός ο τρόπος δεν είναι άλλος από το καμίνι της υπακοής και της ταπείνωσης, που παίρνει για τον πιστό την μορφή ή της συζυγίας στο Μυστήριο του Γάμου, ή της υποταγής σε Γέροντα, στο Μυστήριο του Μοναχισμού (η Δυτική, παπική θεολογία περιορίζει τα μυστήρια μόνο σε επτά, αντίθετα από την Ορθόδοξη Παράδοση). Και τα δύο αυτά μυστήρια λοιπόν, οδηγούν στην ένωσή μας με τον Θεό, δια της ταπεινώσεως. Το υπογραμμίζω, δια της ταπεινώσεως. «Η ταπείνωσις και χωρίς άλλων έργων συγχωρεί πολλά αμαρτήματα· τα έργα όμως άνευ της ταπεινώσεως όχι μόνον υπάρχουσιν ανωφελή αλλά και πολλών κακών πρόξενα». (Ισαάκ Σύρρου Ασκητικά Λόγος ΜΘ’ Περί αληθούς γνώσεως κλπ.).

Μέσα στον γάμο, αν το ζευγάρι δεν αποκτήσει ταπείνωση, τότε τα θέλω του ενός θα συγκρουστούν με τα θέλω του άλλου και έτσι προβάλλοντας δύο εγώ, το ζευγάρι χωρίζει... Σκέφτεσαι στην Αγία Τριάδα να ήθελε άλλα ο Πατήρ, άλλα ο Υιός και άλλα το Άγιο Πνεύμα; Δεν νοούνται ποτέ τρία διαφορετικά θελήματα στη θεία βούληση. Έτσι και στους ανθρώπους, όταν ο ένας θέλει το ένα και ο άλλος το άλλο, δεν υπάρχει ενότητα. Υπάρχει το θέλω και το εγώ. Γι’ αυτό το λόγο χωρίζουν τα ζευγάρια και για τον ίδιο λόγο τσακώνονται τα μέλη μιας οικογένειας, επειδή, δηλαδή όταν επιμείνουν σε διαφορετικά θελήματα, δημιουργείται διαφωνία και ένταση. Διαφωνία χωρίς υποχώρηση (ταπείνωση), σημαίνει διάλυση. Έτσι η ενότητα χάνεται, γιατί όσο λείπει η ταπείνωση, τόσο χωριζόμεθα από τον Θεό και γίνεται έτσι πιο επισφαλής η σωτηρία μας.

Έπειτα, ερχόμαστε στο θέμα του Μοναχισμού, που, όπως καταλαβαίνω σε ενδιαφέρει περισσότερο. Ο Μοναχισμός είναι η δεύτερη οδός σωτηρίας που κάνει τον άνθρωπο φως, διότι τον ωθεί να ενωθεί με τον Θεό δια της εκκοπής τους θελήματός του. Ο μοναχός δεν μπορεί να έχει θέλω και εγώ. Ας μην ξεχνάμε ότι, με την απόκτηση του ιδίου θελήματος, ο Εωσφόρος από φωτεινός Αρχάγγελος μετατράπηκε σε σκοτεινό δαίμονα, ενώ ο Αδάμ και η Εύα όταν απέκτησαν ίδιον θέλημα, έχασαν τον Παράδεισο. Το ίδιον θέλημα αποστασιοποιεί τον άνθρωπο από το θέλημα του Θεού και τον απομακρύνει από κοντά Του. Γι’ αυτό ο Χριστός, στο Πάτερ Ημών μας είπε να λέμε το «Γεννηθήτω το θέλημά Σου». Πρέπει να έχουμε ένα θέλημα, αυτό που θέλει ο Κύριός μας.

Ο Μοναχισμός ξεκινά από εκεί, κόβει το θέλω και το εγώ. Έτσι ταπεινώνεται ο άνθρωπος καθημερινά. «Ένεκα σου θανατούμεθα όλη την ημέρα…» Γι’ αυτό το λόγο οδηγείται κανείς να υποταχθεί σε έναν Γέροντα και μια αδελφότητα, για να αποκτήσει δια της ταπεινώσεως και της αποβολής του εγώ και του θέλω τη σωτηρία του. Εσύ πώς θα μπεις σε αυτήν την οδό της ταπεινώσεως, για να χαθεί εντελώς το θέλω σου και το εγώ σου; Έξω στον κόσμο, πολύ φοβάμαι ότι θα κάνεις ό,τι θέλεις. Γι’ αυτό οι Πατέρες δεν άφηναν εύκολα τους μοναχούς να πάνε μόνοι τους, ούτε για ασκητές. Έπρεπε να περάσουν πρώτα από το Κοινόβιο, το σχολείο της υπακοής. Και μετά, δύσκολα πάλι τους έστελναν μόνους «ουαί το ενί…» Ο μόνος κάνει το ίδιον θέλημα και υπάρχει φόβος να χαθεί η ταπείνωση και μαζί η σωτηρία του ανθρώπου, ακόμα και στον ασκητισμό, που προϋποθέτει πνευματικότητα τελείας ανιδιοτέλειας και απόλυτη προβολή του θελήματος του Θεού, αρετές που κατακτώνται μετά από χρόνια στην υπακοή.

Επομένως σκοπός που γίνεται κάποιος μοναχός και ιερομόναχος, δεν είναι η διακονία της Εκκλησίας και του κόσμου! Αυτή είναι μια πλανεμένη θεώρηση της Δυτικής θεολογίας που τείνει να εισέλθει και εις την δική μας. Στην Πατερική παράδοση δεν υπάρχει πουθενά, ενώ αντίθετα προβάλλεται το ησυχαστικό και κοινοβιακό πνεύμα του μοναχισμού, η κατάλληλη πνευματική ατμόσφαιρα που αναπτύσσει τον έρωτα του μοναχού για τον Θεό και το θέλημά Του, μέσα από το οποίο καταλήγει να αγαπήσει με αληθινή αγάπη και όλο τον κόσμο.

Αγαπητό μου παιδί. Το να πιστεύεις ότι από το ξεκίνημά σου έχεις την εμπειρία και ότι κατέχεις την οδό της σωτηρίας και μπορείς να οδηγήσεις και άλλους ανθρώπους σε αυτήν την οδό, τι άλλο μπορεί να είναι εκτός από πλάνη; Εάν ο τυφλός οδηγεί τυφλό, καταλαβαίνεις πού θα καταλήξουν... Μπορείς λοιπόν εσύ να πάρεις, παιδί μου, επί τον τράχηλό σου τόσες ψυχές; Πώς θα τις οδηγήσεις, αφού ο ίδιος δεν βάδισες σ’ αυτήν την οδό, αφού δεν την γνώρισες εμπειρικά; Οι Απόστολοι έζησαν και διδάχθηκαν πρώτα από τον Χριστό... Ο Παύλος πάλι, οδηγήθηκε κατά θαυμαστό τρόπο από τον ίδιο τον Χριστό, όπως και ο Γέροντας Πορφύριος, που λαμβάνοντας ιδιαίτερη χάρη από τον Κύριο, είναι μια εξαιρετική, ιδιάζουσα περίπτωση. Εσύ; Εσύ πού γνώρισες την οδό της σωτηρίας;

Αυτά γίνονται δυστυχώς μέσα στην Εκκλησία παιδί μου... Κάποιοι βιάζονται να χειροτονηθούν αλλά και κάποιοι βιάζονται να χειροτονήσουν ιερομονάχους αλλά και εγγάμους κληρικούς, χωρίς να υπάρχουν οι προϋποθέσεις αλλά και οι εγγυήσεις που απαιτούνται για ένα τόσο υψηλό λειτούργημα. Έτσι οι με αυτόν τον τρόπο γενόμενοι κληρικοί τυφλοί όντες, αναλαμβάνουν να οδηγήσουν το ποίμνιο. Παίρνουν ενορίες και γίνονται ιεροκήρυκες... Αποτέλεσμα; Αυτό που βλέπουμε σήμερα μέσα στην Εκκλησία. Κοιτάζουν τι Σταυρό θα βάλουν, τι στολή κτλ. κι αυτή είναι η βασική μέριμνα κάποιων κληρικών. Έτσι τελικά επειδή οι ίδιοι δεν απέβαλαν ποτέ το θέλω τους, αλλά ούτε και το εγώ τους για χάρη του Χριστού, αδυνατούν τώρα να βοηθήσουν τον σύγχρονο άνθρωπο στα προβλήματά του, αλλά είναι και οι ίδιοι δυστυχείς και κάποιες φορές τραγικοί άνθρωποι. Γι’ αυτό και λένε σε όλους γενικές και αόριστες συμβουλές του τύπου, «νήστεψε, προσευχήσου». Δεν μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά και κατάλληλα τον κάθε συγκεκριμένο άνθρωπο με τις ιδιαίτερες ανάγκες του, διότι δεν έχουν οι ίδιοι καθαρθεί και φωτισθεί. Όπως αν δεν πας στο σχολείο, δεν μαθαίνεις γράμματα, έτσι και αν δεν φοιτήσεις στο πνευματικό σχολείο, πώς θα μπορέσεις μετά να γίνεις δάσκαλος και να διακονήσεις τους μαθητές του Ιησού, χωρίς τα απαραίτητα εφόδια;

Παιδί μου, η Εκκλησία παρουσιάζει σήμερα αυτήν την άσχημη εικόνα και αδυνατεί να σταθεί κοντά στον άνθρωπο, διότι επικρατεί η άποψη ότι οι «παπάδες» είναι για να καλύπτουν τα κενά των εφημεριακών θέσεων. Δεν τους ενδιαφέρει κάτι άλλο. Όπου υπάρχει επίσκοπος που πέρασε από Μοναστήρι και έμαθε την οδό της σωτηρίας, αυτός δεν χειροτονεί μοναχούς μέσα στον κόσμο. Πολύ περισσότερο, δεν τους αναθέτει ενορία. Αλλά αφού πρώτα μάθουν, αφού οι μοναχοί του γίνουν πρώτα φως, τότε ο επίσκοπος, τους ζητά από τον ηγούμενό τους. Εσύ που θέλεις να διακονήσεις στον κόσμο, ποια οδό ταπείνωσης ακολούθησες; Αυτή την οδό ταπείνωσης προς την σωτηρία εξυπηρετούν ο έγγαμος βίος αλλά και ο μοναχικός βίος. Ο πρώτος νοείται ως συζυγία και ο δεύτερος ως υπακοή. Οι Πατέρες δεν προβάλλουν ως ασφαλή, άλλη οδό για την σωτηρία και την αγιότητα.

Είναι λάθος λοιπόν και αυθαιρεσία των πνευματικών, να δίνουν συμμαρτυρίες, για να χειροτονούνται ιερομόναχοι στον κόσμο, κύριοι του εαυτού τους και ανεξάρτητοι της υπακοής. Αυτό γίνεται, διότι ούτε οι ίδιοι οι πνευματικοί ακολούθησαν αυτή την οδό, με αποτέλεσμα να υπάρχει κι αυτή η ακαταστασία και πνευματική πενία στο χώρο της Εκκλησίας. Λένε, «καλός νέος είναι, ας δώσω συμμαρτυρία»…Μα δεν βλέπουν ότι ο νέος είναι μεν καλός αλλά είναι τυφλός; Πώς θα οδηγήσει μετά ένας τυφλός την ενορία; Και το κακό αυτό διαιωνίζεται. Αυξάνονται οι τυφλοί, που τελικά οδηγούν το ποίμνιο της ενορίας τους στην οδό της κολάσεως. Κάνουν τυπικούς χριστιανούς, ηθικιστές μόνο. Αυτό μας ήλθε από τη χριστιανική Δύση και μεταδόθηκε στην καθ’ ημάς Ανατολή με αποτέλεσμα σήμερα οι νέοι, να αναζητούν την πνευματικότητα στους διάφορους γκουρού της αλλόθρησκης Ανατολής. Όλα τα φαινόμενα, παιδί μου, έχουν την ερμηνεία τους... Ο άνθρωπος σήμερα ψάχνει το γνήσιο, την ουσία. Αναζητά το φως... Τι από όλα αυτά έχεις εσύ για να προσφέρεις; Ελπίζω να με καταλαβαίνεις...

Ιερομόναχος ή Μοναχός γίνεται κάποιος, όχι για να διακονήσει τον κόσμο, αλλά για να κτίσει την οικοδομή της σωτηρίας του. Η διακονία μπορεί να έλθει αργότερα, αλλά δεν είναι αυτοσκοπός. Όταν εσύ γίνεσαι ιερομόναχος πιστεύοντας ότι μπορείς να διακονήσεις, ξεκινάς με το εγωιστικό σφάλμα της υπέρμετρης αυτοπεποίθησης. Όταν θα είσαι έτοιμος πνευματικά, κάτι που αναγνωρίζει και βεβαιώνει μόνο ο ηγούμενος της Μονής που εγκαταβιώνεις, τότε θα έχεις όλα τα εφόδια και την ευλογία να διακονήσεις. Αυτό είναι πιθανό να συμβεί στο μέλλον. Δεν είναι όμως του παρόντος. Πόσο λυπάμαι κάθε φορά που γίνονται μοναχοί, νέοι άνθρωποι και νομίζουν ότι γίνονται για να υπηρετήσουν τον κόσμο και την εκκλησία! Πόσο εγωιστικό είναι αυτό! Αλλά ταυτόχρονα κάνουν και το ίδιον θέλημα, αυτό θέλουν – αυτό κάνουν και από την άλλη στην προσευχή τους λένε καθημερινά, «Γεννηθήτω το θέλημά Σου Κύριε»! Ποιο είναι το θέλημα του Θεού; Το λένε φυσικά οι Πατέρες στα κείμενά τους, το λένε οι Άγιοι στα γραπτά τους. Πώς εμείς κάνουμε το αντίθετο; Καλά δεν βλέπουμε ότι ξεκινάμε λάθος; Ή καλυπτόμαστε πίσω από την δήθεν υπακοή στον πνευματικό μας; Φυσικά κάποιοι πνευματικοί, με δάκρυα στα μάτια στο λέω, έχουν χάσει τον πνευματικό τους προσδιορισμό, ξεχνούν τον σκοπό της αποστολής τους και γι’ αυτό συμβαίνουν όσα συμβαίνουν…στο χώρο της Εκκλησίας μας.

Εσύ, παιδί μου ξεκίνα σωστά, για να γίνεις δοχείο της χάριτος του Θεού, να γίνεις φως, να ενωθείς με το Φως και να ζήσεις για πάντα μαζί Του. Αυτός είναι ο μοναχός, αυτός είναι και ο σκοπός που γίνεται κάποιος μοναχός. Ο άνθρωπος αγαπά πρώτα τον Κύριό του, που είναι Φως και γίνεται κι ο ίδιος φως, κατά την δωρεάν του Χριστού και ενώνεται έτσι μαζί. Όπως ο άνδρας αγαπά την γυναίκα και οδηγούνται σε Γάμο και ενώνονται σε ένα, έτσι και ο άνθρωπος που αγαπά τον Χριστό και τον αναζητά, οδηγείται στους γάμους του μετά του Κυρίου του (Μοναχισμός). Για να γίνει όμως η ένωση του Ιησού με τον μοναχό, πρέπει πρώτα να γίνει φως ο μοναχός και αυτή η διαδικασία διδάσκεται μόνο στις Μονές και όχι στο σπίτι του μοναχού. Κινδυνεύεις, παιδί μου να χαθείς και εσύ, αλλά σίγουρα εάν γίνεις και ιερομόναχος, θα πάρεις στο λαιμό σου πολλές ψυχές και θα είσαι εσύ υπεύθυνος για τον χαμό τους. Αυτό συμβολίζει εξάλλου και το πετραχήλι με τα κρόσσια που έχει στο κάτω μέρος. Παίρνεις, το λαό του Θεού, στον τράχηλό σου και τα κρόσσια είναι οι ψυχές τους, για τις οποίες θα δώσεις λόγο, αν τις οδηγήσεις ως άλλος Μωυσής στη γη της επαγγελίας ή στην Αίγυπτο.

Αλλά αν δεν έζησες πρακτικά την οδό της σωτηρίας, που διδάσκεται ή μέσα στο μυστήριο του Γάμου ή στο Μοναστήρι, πώς πας να γίνεις Μωυσής! Δύσκολο, πολύ δύσκολο! Χωρίς να έχεις σπουδάσει καπετάνιος, πού πας να πιάσεις το τιμόνι του πλοίου; Οι Άγιοι, λέγουν ότι η σωτηρία του ανθρώπου μέσα στον κόσμο είναι δύσκολη. Γι’ αυτό και ναυαγούν και τα νέα ζευγάρια. Γέμισε ο τόπος από διαζύγια, διότι δεν υπάρχουν καπετάνιοι καλοί. Κινδυνεύει το καράβι της οικογένειας και ο πνευματικός – καπετάνιος, αδυνατεί να τους βοηθήσει ουσιαστικά. Δεν μπορεί ο έρημος αφού ο ίδιος δεν τροφοδοτείται και δεν συνδέεται βαθειά και έντονα με τον αρχηγό της ζωής. Αποτέλεσμα, να χτυπά το καράβι στα βράχια και να χάνεται…Γι’ αυτό, πολλοί άνθρωποι αναζητούν τη σωτηρία τους στη δεύτερη οδό, του Μοναχισμού. Εδώ, έχοντας καλό οδηγό και κάνοντας υπακοή, το καράβι φτάνει αισίως στο λιμάνι του Χριστού. Αν όμως ο μοναχός και μέσα στη Μονή, κάνει το δικό του το θέλημα, τότε αφού δεν ακούει τον οδηγό του, πάλι στα βράχια θα καταλήξει.

Μόνο όποιος μοναχός υπακούει, όπως λένε οι Άγιοι, αυτός γρήγορα κερδίζει το ποθούμενο και γίνεται φως. Γίνε φως και τότε το φως που θα εκπέμπεις, επειδή είναι του Χριστού, θα οδηγήσει στη σωτηρία χιλιάδες ανθρώπους. Ξεκίνα σωστά και θα με θυμάσαι για πάντα στην ζωή σου.

– Νέος: Διαβάζοντας Γέροντα τα γραφόμενά σας, ήθελα να επισημάνω τα εξής: Καταρχήν υπακοή μπορείς να κάνεις και στον Γέροντά σου, που βρίσκεται στον κόσμο ή εντός μοναστηριού. Όπως και να το κάνουμε, οι πνευματικοί που διαλέξαμε έχουν εμπειρία χρόνων. Αφού το επιτρέπει ο δικός μου πνευματικός, να γίνω ιερομόναχος στον κόσμο, ο οποίος έχει βγάλει πλειάδα μοναχών σε μοναστήρια, αυτό δεν είναι αρκετό για μένα; Διαφορετικά, υποθέτω ότι δεν θα μου έδινε ευλογία.

Δεν σκέφτομαι ότι θα είμαι το φως και θα οδηγήσω τον κόσμο στην σωτηρία. Ούτε ότι, από την πρώτη στιγμή της ιερωσύνης μου θα βγω να κηρύττω. Περνούν αρκετά χρόνια και ύστερα αναλαμβάνεις ταινία, εφόσον σε κρίνει κατάλληλο ο επίσκοπός σου. Προσωπικά, ποτέ δεν με ενθουσίασαν ούτε οι σταυροί, αλλά ούτε και τα κουκούλια. Έπειτα κι εσείς, δώσατε στα καλογέρια σας επιγονάτια και σταυρούς. Θα ξέρετε, ότι στις μονές όμως μόνο ο ηγούμενος τα φοράει αυτά.

Ακόμα, ποιος μου εγγυάται ότι πηγαίνοντας σε μοναστήρι θα έρθει το αναμενόμενο αποτέλεσμα και ότι θα μείνω για όλη μου τη ζωή; Εσείς πατέρα Νεκτάριε από πού ξεκινήσατε; Από τον κόσμο; Και πώς πήρατε τότε επάνω σας τόσες ψυχές, αφού δεν εγκαταβιώσατε πρώτα για πολλά χρόνια σε μοναστήρι;

– π. Νεκτάριος: Αγαπητό μου παιδί. Αρχικά, για το θέμα της υπακοής έχω να σου πω τα εξής: Υπακοή όταν είσαι έξω στον κόσμο πρέπει να το καταλάβεις, δεν μπορείς να κάνεις. Κάποτε πίστευα κι εγώ, όταν ήμουν ως ιερομόναχος στον κόσμο, ότι έκανα υπακοή! Συνειδητοποίησα όμως κι ευτυχώς γρήγορα, ότι αυτό είναι μια απάτη του εαυτού μας, από την οποία πέρασα. Άλλη είναι η μοναχική υπακοή μέσα στο μοναστήρι και άλλη στον κόσμο. Το πρώτο είναι η ημέρα, το δεύτερο είναι η νύχτα. Έχει τεράστια διαφορά η ζωή στο κοινόβιο μοναστήρι από τη ζωή του διαμερίσματος, όπου η υπακοή είναι ανύπαρκτη έως υποτυπώδης. Απατηλή και όχι ουσιαστική υπακοή κατά τα Πατερικά πρότυπα.

Κάποτε, όταν ήμουν νέος, ξεγελούσα κι εγώ τον εαυτό μου, λέγοντας τα ίδια με σένα κι εγώ. Δεν ξεχνώ, ότι και ο δικός μου πνευματικός, που μου έδωσε και τη συμμαρτυρία, ήταν πολύ αυστηρός και άγιος άνθρωπος, αλλά ζούσε κι αυτός στον κόσμο. Δεν λέει κάτι η ευλογία του πνευματικού σε αυτές τις περιπτώσεις, που σε αφήνει έκθετο σε μια ζωή χωρίς υπακοή, γεμάτη κινδύνους... Το είδα, το έζησα πρώτος εγώ, αλλά και άλλοι ιερομόναχοι και Αρχιμανδρίτες που συνεχίζουν να ζουν στον κόσμο. Αντίθετα στο κοινόβιο μοναστήρι η υπακοή έχει σταθερή συνέχεια, διαρκή έλεγχο, ζωντανό παράδειγμα, και συνδυάζεται με τον ησυχαστικό χαρακτήρα της ζωής και την προστασία από τις προκλήσεις του κόσμου. Γι’ αυτό το λόγο προσλαμβάνει μοναδική αξία και από τη φύση της, αποτελεί τη βάση για την πνευματική πρόοδο.

Στο δεύτερο θέμα που θέτεις, έχω να σου πω τα εξής: Όταν αναλαμβάνεις μια ενορία, είναι σαν να σε βάζουν στο πηδάλιο ενός αεροπλάνου, όπου πρέπει να ξέρεις να πιλοτάρεις, διαφορετικά αν δεν ξέρεις, δεν αναλαμβάνεις. Δεν είσαι παιδί μου, πλέον επιβάτης του αεροπλάνου, αλλά είσαι οδηγός ή συνοδηγός στο πιλοτήριο και πρέπει υποχρεωτικά να ξέρεις να οδηγείς, έστω και αν είναι άλλος ο πιλότος. Αντιλαμβάνεσαι πιστεύω, ότι το ιερό είναι το πιλοτήριο. Για τους ενορίτες σου θα είσαι εσύ οδηγός, έστω κι αν υπάρχει κι άλλος που οδηγεί... Σου θέτω δε και το εξής ερώτημα: Ο άλλος που λέει ότι είναι πιλότος, πού έμαθε κι αυτός να πιλοτάρει; Πιθανότατα, πουθενά κι εκείνος... Γι’ αυτό το λόγο το σκάφος έχει συνεχώς κλονισμούς και δείχνει να καταποντίζεται... Αν ξέραμε να οδηγούμε, η εκκλησία θα ήταν γεμάτη από αγίους όπως ήταν και παλαιότερα, ενώ τώρα; Δυστυχώς πόσο σπάνιο είναι στις ημέρες μας το παράδειγμα της αγιότητας. Κι αν παρουσιασθεί κάποιος άγιος, μέσα από Ιερά Μονή θα είναι...

Επίσης για το θέμα που μου γράφεις, ότι με την ευλογία του επισκόπου θα κάνεις ό,τι κάνεις και όταν εκείνος το επιτρέψει, θα επαναλάβω αυτά που είπα και προηγουμένως. Σέβομαι και τιμώ την αρχιεροσύνη και τους επισκόπους μας και πολύ τους ευλαβούμαι, όμως πρόσεξε αυτό που θα ρωτήσω: Νομίζεις ότι ξέρουν όλοι οι αρχιερείς να οδηγήσουν το σκάφος; Αν το οδηγούσαν σωστά, δεν θα ολισθαίναμε πνευματικά όπως συμβαίνει σήμερα. Θα είχε η Εκκλησία μας αγίους κληρικούς και πλήθος από αγίους λαϊκούς. Δε βλέπεις πόσο σπάνια ανακηρύσσονται πλέον άγιοι; Όσοι ανακηρύσσονται, ως προείπα, είναι μοναχοί από μονές... Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει σήμερα η εκκλησία μας αγίους. Βεβαίως κι έχει, αλλά είναι πλέον ελάχιστοι, σε αντίθεση με τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Στο τρίτο θέμα σου αναφέρεσαι στους σταυρούς και τα κουκούλια. Δεν υποστηρίζω ότι δεν πρέπει να παίρνουν οι ιερομόναχοι μας οφίκια. Πρέπει όμως να προσέχουμε τα κίνητρα και τις διαθέσεις μας. Θα έχεις προσέξει λοιπόν ότι συχνά ασχολούμεθα μόνο με αυτά, διότι δεν έχουμε κάτι πνευματικότερο να κάνουμε... Έτσι, μιλούμε, ως γνωρίζεις, για πολλά επουσιώδη, ανώφελα, ακόμα και ψυχοφθόρα που συζητούνται εντός του ιερού, ξεχνώντας αυτό το οποίο υπηρετούμε, δηλαδή τον Χριστό μας και όσα μας ανυψώνουν πνευματικά.

Έπειτα με ρωτάς, ποιος σου εγγυάται ότι πηγαίνοντας σε κάποια ιερά μονή θα κατακτήσεις την αγιότητα και ότι θα γίνεις φως; Μα παιδί μου καλό, γιατί τότε γίνεσαι μοναχός; Για να γίνεις δαίμονας; Φαντάζομαι όχι. Ποθείς το Φως, αγαπάς το Φως και θέλεις να γίνεις φως. Γι’ αυτό πας στη μονή. Την εγγύηση αυτή, αν τηρήσεις την υπακοή και όλες τις υποσχέσεις σου, στη δίνει η Εκκλησία μας. Όλοι οι άγιοι Πατέρες ξεκάθαρα στο υπογράφουν. Τα εκατομμύρια των αγίων μοναχών που στολίζουν το πνευματικό στερέωμα της Εκκλησίας μας, όλοι αυτοί στο υπογράφουν. Ποιος άγιος ή Πατέρας της Εκκλησίας συμβουλεύει ότι ο ιερομόναχος μέσα στον κόσμο σώζεται; Ποιά ορθόδοξη παράδοση προβάλλει ως πρότυπο μια τέτοια μορφή μοναχισμού; Άνοιξε όλα τα ιερά κείμενα και δεν θα βρεις πουθενά τέτοια προτροπή ή συμβουλή!

Βέβαια θα σου πω ότι και στον κόσμο αγίασαν κάποιοι ιερομόναχοι, αλλά ριψοκινδύνευσαν από μόνοι τους, διότι ουδείς άγιος τους το εγγυάτο. Και πάλι, αν εξετάσουμε, θα δούμε ότι είχαν αγαθό κίνητρο και σίγουρα αυτό δεν ήταν ότι δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να ζήσουν σε μονή. Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, μετά από δεκαετίες στην υπακοή του μοναχικού βίου, πήρε ευλογία για να ξεκινήσει το σωτήριο έργο του στον κόσμο, θέτοντας σε κίνδυνο, όπως μαρτυρά ο ίδιος, την ψυχή του, για να βγάλει απ’ το  σκοτάδι χιλιάδες ψυχές. Εγγύηση για την αγιότητα είναι η μοναχική υπακοή και όχι η άρνησή της.

Οι εξαιρετικές περιπτώσεις δεν μπορούν να προβληθούν ως κανόνας και παράδειγμα για έναν αρχάριο που αφιερώνεται στον Κύριο. Αν ξέρεις ότι έπαθες έμφραγμα καρδιάς, σε ποιο νοσοκομείο θα πας; Φυσικά θα πας εκεί που θα σου εγγυηθούν ότι θα πετύχει η εγχείρησή σου. Δεν θα πας κάπου που οι πιθανότητες είναι 5%, έτσι δεν είναι; Πώς φροντίζουμε όμως για την σωτηρία του σώματός μας και για την ψυχή μας ψάχνουμε να βρούμε δικαιολογίες; Το ίδιο έκανα δυστυχώς κι εγώ ως νέος. Δοξάζω τον Κύριό μου, που δεν με εγκατέλειψε και βρήκα το δρόμο και πάλι της μονής.

Στο τελευταίο θέμα σου ήδη κάνεις τον δάσκαλο. Μου γράφεις τι θα έπρεπε να έκανα, τι θα πρέπει να κάνω κτλ. Δεν σε παρεξηγώ, γιατί στην ηλικία σου και λίγο μεγαλύτερος ακόμη κι εγώ το ίδιο έκανα. Αλλά ήταν και είναι λάθος μου. Κάποτε τα λάθη μας, αδελφέ μου, πρέπει να τα αναγνωρίζουμε και να τα λέμε, για να προλαβαίνουμε τους νεότερους, αν αγαπάμε την Εκκλησία μας και την θέλουμε ψηλά. Θέλουμε μια Εκκλησία ζώσα, ή μια Εκκλησία που να γίνεται εξαιτίας μας περίγελος του κόσμου; Σου γράφω με αυτό το σκεπτικό και αυτό το πνεύμα, για να μην επαναλαμβάνονται τα λάθη που κάναμε εμείς οι παλαιότεροι. Αν και δεν είμαι πολύ παλαιός, αφού είμαι 51 ετών σήμερα, πιστεύω ότι πρέπει να βοηθήσουμε εσάς που θέλετε να γίνετε μοναχοί, να τα μάθετε σωστά, για να μπορέσει η Εκκλησία μας να στέκει ψηλά στα μάτια του λαού μας. Αυτό θα γίνει όμως μόνο αν πρώτα εμείς γίνουμε άγιοι· έπειτα, έχοντας αγίους μοναχούς, αγίους κληρικούς και αγίους επισκόπους, ο λαός θα γίνει περιούσιος λαός του Χριστού μας. Θα αποκτήσουμε και πάλι τότε νέφη αγίων.

Λοιπόν, τα λάθη που έκανα εγώ, πιστεύεις ότι πρέπει να τα κάνεις κι εσύ; Αν αρνούμαστε να τα παραδεχθούμε, τότε τα λάθη μας δεν μας διδάσκουν, δεν μας βοηθούν... Ειλικρινά, λυπάμαι για τα λάθη μου. Αν γνώριζα τότε την αξία του κοινοβίου μοναστηριού και το σκοπό για τον οποίο γίνεται κάποιος μοναχός, σε βεβαιώνω ότι από την αρχή θα πήγαινα και θα έμενα για πάντα σε μονή. Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι πήγα, αλλά δυστυχώς με έβγαλαν έξω η τότε ανωριμότητά μου και το νεανικό σκεπτικό μου, που μου έλεγε ότι μπορώ να διακονήσω την Εκκλησία καλύτερα μέσα από μια ενορία. Αλλά και να προσφέρω έργο στην κοινωνία! Αυτά δυστυχώς με συμβούλευαν τότε διάφοροι, καλοί κατά τα άλλα και εργατικοί ιερομόναχοι. Έτσι, στην ηλικία σου απέκτησα το ίδιο σκεπτικό που έχεις κι εσύ και πολλοί από τους ποθούντες σήμερα το αγγελικό σχήμα... Αυτά δυστυχώς όμως συμβαίνουν όταν τυφλοί οδηγούν τυφλούς, όπως έχω προαναφέρει. Έτσι δημιουργήθηκε το σύγχρονο μόρφωμα του ιερομόναχου στον κόσμο ή του “άγαμου κληρικού”, παρόμοιο με το πρότυπο των παπικών, που εμφανίζει τόσα προβληματικά φαινόμενα και έχει συχνά τραγικές καταλήξεις.

Τέλος, αν και δεν νομίζω ότι πρέπει να αναφερθώ σε μοναχούς που δεν τήρησαν τις υποσχέσεις τους και εγκατέλειψαν την ιερά μονή τους, θα το κάνω, διότι ελπίζω ότι θα σε βοηθήσουν κι εδώ τα λόγια μου. Το πρώτο κοινόβιο “μοναστήρι” το συναντούμε στον Ιησού Χριστό με τους δώδεκα μαθητές του. Πρώτος Ηγούμενος ο Χριστός μας, πρώτοι μοναχοί οι δώδεκα Απόστολοι. Μήπως όμως φταίει ο Χριστός που ο Ιούδας “πέταξε τα ράσα” του και πρόδωσε το διδάσκαλό του; Μήπως φταίει ο Χριστός για τον Πέτρο που αρνήθηκε τον Κύριό του και μαζί το αποστολικό του αξίωμα; Άπαγε της βλασφημίας! Αν ο Ιούδας και ο Πέτρος τηρούσαν υπακοή και έκαναν ό,τι τους έλεγε ο Κύριος, τότε θα παρέμεναν συνεχώς κοντά στον Κύριό τους. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και σε όλες τις μετέπειτα ιδρυθείσες ιερές μονές. Παιδί μου, όταν οι μοναχοί υπακούουν και κάνουν ό,τι τους λέει ο γέροντάς τους, τότε προοδεύουν πνευματικά. Όταν όμως δεν ακούν και κάνουν το ίδιο θέλημα και το εγώ τους, τότε χάνονται όπως και ο Ιούδας. Σκέφτηκες ποτέ, γιατί σε μια μονή άλλοι προχωρούν πνευματικά και άλλοι πέφτουν; Απλά, οι μεν είναι υπάκουοι και ακολουθούν τη φωνή του γέροντά τους και οι άλλοι κάνουν το ίδιον θέλημα. Κάνουν κάποια στιγμή το ίδιο λάθος που έκαναν και ο Αδάμ με την Εύα και βρέθηκαν εκτός παραδείσου.

Το ίδιο όμως συμβαίνει και στις ενορίες. Γιατί άλλοι ενορίτες προοδεύουν πνευματικά και άλλοι χάνουν την ψυχή τους; Τον ίδιο ιερέα δεν έχουν; Απλά, οι μεν προσέχουν και υπακούουν στα λόγια του ιερέα τους, στα λόγια του Ευαγγελίου, οι δε κάνουν το δικό τους. Κάνουν το ίδιον θέλημα, που μας απομακρύνει από το θέλημα του Θεού. Αυτό συμβαίνει όμως λόγω του εγωισμού μας, ο οποίος δημιουργεί το θέλω, την αυτοπεποίθηση, την εμπιστοσύνη στην προσωπική άποψη, στην γνώμη και άλλα πολλά μη ωφέλιμα...

Ακούμε καθημερινά κληρικούς και λαϊκούς από τα Μ.Μ.Ε. να επικαλούνται την “γνώμη τους” σε πνευματικά θέματα. Από πού προέρχονται όλα αυτά; Από το ίδιον θέλημα, από τον εγωισμό μας. Πώς θα απαλλαγούμε απ’ όλα αυτά, για να είμαστε ξανά με τον Ιησού; Υπάρχει στον Επίσκοπο, ή τον ιερομόναχο, στον μοναχό, στον κληρικό, στον χριστιανό προσωπική άποψη και γνώμη; Δεν έχουν την ίδια γνώμη με τον Χριστό και τους αγίους; Είναι δυνατόν να έχουν προσωπική άποψη; Τι μαρτυρεί αυτό; Εγωισμό και ίδιον θέλημα...

Παιδί μου. Οι άγιοι, μας δείχνουν δύο δρόμους, τον Μοναχισμό σε μοναστήρι, (διότι μοναχισμός εκτός μονής δεν υπάρχει) και το μέγα Μυστήριο του Γάμου. Αυτή είναι η Πατερική παράδοση της Εκκλησίας. Δεν είναι γνώμη δική μου, γιατί αν ήταν δική μου ποιος της έδινε σημασία; Λοιπόν, ή ακολουθούμε τη γνώμη των αγίων και πράττουμε σωστά, ή πράττουμε λάθος, κάνοντας το ίδιον θέλημα και μετανοούμε μετά! Όπως, ευτυχώς, πρόλαβα κι εγώ και αντελήφθην το λάθος μου. Αρκεί ο Κύριος να μας δώσει καιρό μετάνοιας, διότι αν στο ενδιάμεσο φύγουμε από αυτή την ζωή, δεν θέλω τότε να σκέφτομαι τι μπορεί να συμβεί στον μοναχό ή στον ιερομόναχο που ζούσε μέσα στον κόσμο! Δες ότι και ο όσιος Γέροντας Πορφύριος, ξεκίνησε κι αυτός από παιδί σε μοναστήρι και τελικά έφτιαξε δικό του μοναστήρι και τότε έφυγε πάλι από τον κόσμο. Μάλιστα, πριν φύγει κι από την ζωή αυτή, ζήτησε να τον πάνε να ζήσει ξανά μέσα στο Άγιον Όρος, εκεί απ’ όπου ξεκίνησε κι έζησε στα πρώτα του χρόνια. Αυτό, δεν πρέπει κάτι να πει στην ψυχή μας; Σε διαβεβαιώνω ότι επειδή τον γνώρισα προσωπικά και γεύτηκα την χριστομίμητο αγάπη της καρδιά Του όπως και τόσες χιλιάδες άνθρωποι που τον γνώρισαν, οι κινήσεις του αυτές μου είπαν πάρα πολλά. Μακάρι να με καταλάβεις. Προσωπικά, ευχαριστώ και δοξάζω τον Θεό, που δεν με πήρε από τη ζωή όταν ήμουν μέσα στον κόσμο. Μέγα κι άγιο το όνομά Του και μεγάλη Του η αγάπη, που την είδα και την βλέπω καθημερινά στο αμαρτωλό πρόσωπό μου.

Εύχομαι και προσεύχομαι να μην κλάψει κανείς ιερομόναχος του κόσμου όπως έκλαψε πικρώς έξωθεν του παραδείσου ο Αδάμ. Μακάρι να καταλάβεις τα όσα οι θεόπτες άγιοι είπαν και έκαναν για εμάς τους μοναχούς. Μακάρι να τους ακούσεις, για να βάλεις σωστά θεμέλια και να προχωρήσεις στο βίωμα του θείου έρωτα, μέσα από την υπακοή που γεννά την ταπείνωση και οδηγεί προς την αγιότητα. Κτίζοντας το οικοδόμημα της ειρήνης του Θεού στην καρδιά σου με την Χάρη Του, εύχομαι να γίνεις αιτία σωτηρίας για πολλές ψυχές, αλλά πρωτίστως να μορφωθεί στην δική σου καρδιά ο Χριστός.

- Νέος: π. Νεκτάριε, τι θα γίνει με όλους τους Αρχιμανδρίτες που ζουν σήμερα έξω στον κόσμο και έχουν αναλάβει ποιμαντικό έργο σε διάφορες ενορίες; Μπορούν αυτοί να ζήσουν τώρα μέσα σε μοναστήρι;

- π. Νεκτάριος: Αγαπητό μου παιδί. Ενός κακού μύρια έπονται. Όπως είναι η σημερινή κατάσταση δύσκολα οι ιερομόναχοι πού έχουν μάθει να ζουν στον κόσμο και εντός διαμερισμάτων, μπορούν να επιστρέψουν στις ιερές μονές τους.

Η συνήθεια είναι δεύτερη φύση του ανθρώπου και δύσκολα αποβάλλεται, αλλά υπάρχουν και άλλα προβλήματα πού καλούμεθα να αντιμεπωπίσουμε. Διότι οι ιερομόναχοι έχουν συνηθίσει πλέον σε έναν άλλο τρόπο καθημερινής ζωής, πού θέλει μεγάλες προσπάθειες για να επανενταχθούν σε ένα ιερό κοινόβιο. Δοξάζω τον Θεό διότι προσωπικά έζησα εκτός κοινοβίου 6 χρόνια, με αποτέλεσμα η επανένταξή μου εντός κοινοβίου να μην με δυσκολέψει.

Υπάρχουν όμως αρχιμανδρίτες έξω στον κόσμο που ζουν πολλές δεκαετίες και έχουν δημιουργήσει υποχρεώσεις. Άλλοι εξ αυτών έχουν αγοράσει κάποιο σπίτι ή αυτοκίνητο με δάνειο, άλλοι ανέλαβαν τους γέροντες γονείς τους. Άλλοι διέρχονται ήδη την 3η ηλικία με προβλήματα υγείας, ποιος θα θελήσει τώρα να τους γηροκομήσει, όταν μάλιστα με την απόλυση από την εφημεριακή θέση πού κατέχουν τώρα θα χάσουν μισθό, εφάπαξ και σύνταξη; Πολλά τα προβλήματα, πού πρέπει όμως ν’ αντιμετωπιστούν. Υπάρχει όμως λύση. Όσοι αρχιμανδρίτες - ιερομόναχοι είναι 40 ετών και κάτω, έχουν την δυνατότητα και τον χρόνο να επανενταχθούν στις ιερές μονές τους. Όσοι είναι πάνω από 40 ετών, αυτοί θα πρέπει να παραμείνουν, κακώς μεν, στις θέσεις τους λόγω όλων των προαναφερθέντων προβλημάτων. Από εδώ και στο εξής, όσοι θέλουν να ακολουθήσουν την άγαμη και αφιερωμένη ζωή στον Κύριο ως μοναχοί ή ιερομόναχοι, να γνωρίζουν ότι θα εγκαταβιώνουν μόνο εντός των ιερών μονών τους αφού επέλεξαν το μοναχικό βίο για να κατακτήσουν το Φως που είναι ο Χριστός.

Αγαπητό μου παιδί είναι ανάγκη να γίνει επιτέλους μια σωστή αρχή, αν θέλουμε αγίους κληρικούς.