Η Εκκλησία τιμά σήμερα 21 Οκτωβρίου τη μνήμη του Οσίου Ιλαρίωνα του Μεγάλου, πνευματικού τέκνου του Μεγάλου Αντωνίου, αλλά και πνευματικού πατέρα του Αγίου Επιφανίου, Αρχιεπισκόπου Σαλαμίνος της Κύπρου. Τιμά επίσης τη μνήμη του Ιερομάρτυρος Σωκράτους επισκόπου Αγκύρας, καθώς και τη μνήμη των Οσίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος και πανηγυρίζει η κοινότητα Περιστερώνας Μόρφου, όπου βρίσκεται και ο περικαλλής βυζαντινός ναός του 11ου αιώνα, που φέρει το όνομά τους και στον οποίο βρίσκονται θησαυρισμένα ιερά λείψανά τους.
Οι δύο Όσιοι κατάγονταν από την Καππαδοκία και έζησαν τον 5ο αιώνα μ.Χ. Κοιμήθηκαν οσιακά στην πατρίδα τους, αφού προηγουμένως είχαν ευεργετήσει το λαό της με τη διδασκαλία, την ελεημοσύνη και τα χαρίσματα ιαμάτων με τα οποία τους είχε τιμήσει ο Θεός. Τα σεπτά τους λείψανα εμφανίστηκαν με θαυμαστό τρόπο στις εκβολές του ποταμού Σερράχη, στην περιοχή του Μόρφου, και μεταφέρθηκαν στη σημερινή τους θέση από κάποιον πιστό της περιοχής, που είχε πληροφορηθεί το γεγονός, από τους ίδιους τους Αγίους, σε επανειλημμένα οράματα.
Τιμούμε επίσης τη μνήμη του Οσίου Ιλαρίωνα του νέου ασκητή. Είναι ο τρίτος Άγιος Ιλαρίωνας που τιμάται στην πατρίδα μας. Ο εν λόγω Όσιος αποκαλείται από το Λεόντιο Μαχαιρά νεότερος, και είναι ο ασκητής που έζησε στην ομώνυμη κορυφή του Πενταδακτύλου: «εἰς τά μέρη τ(ῆς) Κερύνιας πλησί(ον) τοῦ Καζαπιφάνη ὁ ἅγιος Ἱλαρί(ων), ὄχι ὁ ἡγούμενος, ἀλλά ἕνας νέος».
Ο τρίτος άγιος, «ὁ νέος», προβάλλεται έντονα από τους Κύπριους χρονογράφους και ιστορικούς ως ένας από τους 300 Ασκητές αγίους της Κύπρου, χωρίς όμως πολλά διευκρινιστικά στοιχεία για το βίο του.
Σύμφωνα λοιπόν με τα πενιχρά στοιχεία, που έχουμε για το πρόσωπο του Αγίου, μιας και είναι άγνωστος εις τους συναξαριστές, ασκήτευσε σε μια από τις δύσβατες και απόκρημνες περιοχές της οφρύος του Πενταδάκτυλου στην επαρχία της κατεχόμενης σήμερα Κερύνειας. Εκεί σ’ ένα μικρό σπήλαιο έζησε μέχρι το θάνατό του. Οι κάτοικοι της περιοχής, οι οποίοι γνώριζαν τον Άγιο, ανήγειραν επ’ ονόματί του βυζαντινό ναό, του οποίου τα ερείπια σώζονται στο τουρκοκρατούμενο σήμερα φρούριο του Αγίου Ιλαρίωνα.
Τα τίμια λείψανα του οσίου Ιλαρίωνος, σώζονταν μέχρι το 14ο αιώνα, σύμφωνα με μαρτυρίες ξένων περιηγητών. Δυστυχώς μετά την καταστροφή του Κάστρου και του ναού του Οσίου από τους Ενετούς, στο τέλος του 15ου αιώνα, λησμονήθηκε η ημερομηνία της μνήμης του. Έκτοτε, δεν κτίζεται πουθενά στην Κύπρο ναός προς τιμήν του ούτε και απεικονίζεται σε τοιχογραφίες. Γι’ αυτό η Εκκλησία μας τον τιμά μαζί με τους άλλους ομώνυμους Αγίους σήμερα, 21η Οκτωβρίου.
Μέσα από το βίο των Αγίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος, όπως και των άλλων Αγίων που έζησαν και αγίασαν στην Κύπρο, προκύπτει για πολλοστή φορά η ευλογία με την οποία περιβάλλει ο Θεός την ιδιαίτερη πατρίδα μας. Δικό μας χρέος είναι, αγωνιζόμενοι και προσευχόμενοι, να ερμηνεύσουμε σωστά και να αξιοποιήσουμε πιστά αυτή την ευλογία, ώστε η Νήσος των Αγίων να εξακολουθήσει να δικαιολογεί αυτό τον τιμητικό τίτλο.
