Ἕνα ἀκόμη χειρόγραφο τῆς πολύπαθης Μονῆς , τῆς Εἰκοσιφοινίσσης τοῦ Παγγαίου, ἐπιστρέφει στὸν χῶρο ἀπὸ τὸν ὁποῖο κλάπηκε ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους πρὶν ἀπὸ περισσότερα πιὰ ἀπὸ 100 χρόνια. Μὲ ἐνέργειες του Παναγιωτάτου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου μας κ.κ. Βαρθολομαίου, τοῦ πρωτοστάτου στὸν ἀγώνα δικαιώσεως τῆς Μονῆς, τὸ Μουσεῖο τῆς Βίβλου στὴν Νέα Ὑόρκη θὰ τοῦ παραδώσει τὸ χειρόγραφο κατὰ τὴν προσεχὴ ἐπίσκεψἠ του στις Ἡνωμένες Πολιτεῖες τὸν Φθινόπωρο του 2021. Πρόκειται γιὰ τὸ χειρόγραφο μὲ ἀρ. 220, πολύτιμο περγαμηνὸ Εὐαγγέλιο, γραμμένο στὸ τέλος τοῦ 10ου/ἀρχὲς τοῦ 11ου αἰώνα, ἀπὸ τὰ ἀρχαιότερα ἀνὰ τὸν κόσμο σωζόμενα ἑλληνικὰ χειρόγραφα. Τὸ Εὐαγγέλιο τὸ εἶχε δεῖ ὁ Ἀθ. Παπαδόπουλος-Κεραμεὺς στὴν Μονή μας, ὅταν καὶ τὴν ἐπισκέφθηκε κατὰ τὰ μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ 1880 (τὸν Ὀκτώβριο-Noέμβριο τοῦ 1885), στὸ πλαίσιο τῶν ἐρευνῶν του γιὰ τὴν Μαυρογορδάτειο Βιβλιοθήκη, σημειώνοντας ὅτι εἶναι μικρογραφημένο καὶ ὅτι ἔχει “λειογραφίες τῶν Εὐαγγελιστῶν”, ὅπως ἐπίσης καταγράφηκε καὶ ἀπὸ ξένους ἐρευνητὲς στὶς ἀρχὲς τοῦ περασμένου αἰώνα, λίγο πρὶν ἀπό τὴν κλοπή, οἱ ὁποῖοι κάνουν λόγο γιὰ μεμβράνινο Τετραευάγγελο κώδικα, γραμμένο σὲ δύο στῆλες, μὲ 27 γραμμένες σειρές σὲ κάθε στήλη, διαστάσεων 18,1 x14 ἑκ.. Ὣς πρόσφατα ἀνῆκε στὰ λανθάνοντα χειρόγραφα τῆς Mονῆς τοῦ Παγγαίου, δὲν εἶχε ἐμφανιστεῖ οὔτε στὴν Σόφια , ὅπου βρίσκεται τὸ σύνολο σχεδὸν τῶν κλαπέντων χειρογράφων, οὔτε μεταξὺ τῶν χειρογράφων τῆς Mονῆς ποὺ πουλήθηκαν ἀπό τοὺς Βουλγάρους, ἀπὸ τὸν Τσεχοβούλγαρο Σίς, καὶ πέρασαν σὲ Πανε-πιστημιακὲς κυρίως Βιβλιοθῆκες τῆς Εὐρώπης καὶ τῆς Ἀμερικής. Πιθανότατα εἶχε περάσει σὲ ἰδιωτικὴ συλλογὴ πουλημένο καὶ αὐτὸ ἀπὸ τὸν συντονιστὴ τῆς λεηλασίας Βλαδίμηρο Σὶς καὶ σὲ δεύτερη ἢ καὶ τρίτη μεταπώληση θὰ ἐμφανιστεῖ πρόσφατα στὸν Οἶκο Δημοπρασιῶν Christie᾽ς ἀπὸ ὅπου καὶ κατὰ τύχη ἀγαθὴ θὰ ἀγοραστεῖ τὸν Ἰούνιο τοῦ 2011 ἀπὸ τὸ Μουσεῖο τῆς Βίβλου τῆς Νέας Ὑόρκης.
Ὅπως πιὰ εἶναι γνωστό, κατὰ τὴν τακτοποίηση τῶν νέων ἀποκτημάτων τοῦ Μουσείου ὁ ἐπιμελητὴς τοῦ Μουσείου Brian Hyland διαπίστωσε ὅτι στὸ χειρόγραφο ὑπῆρχαν σημειώσεις ποὺ βεβαιώνουν ὅτι ἀνῆκε στὰ κλεμμένα ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους τὸ 1917 καὶ ὅτι πρόκειται γιὰ χειρόγραφο ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν Mονή μας. Ἦταν τότε ποὺ ἐπικοινώνησε τὸ Μουσεῖο τῆς Βίβλου μὲ τὸ Οικουμενικό Πατριαρχεῖο μὲ πρόθεση νὰ συντονίσει τὴν ἐπιστροφή του. Ἀντιπροσωπεία τοῦ Μουσείου στὶς ἀρχὲς τοῦ τρέχοντος ἔτους επισκέφθηκε τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ἐγκαινιάστηκε μία περίοδος συνεργασίας μὲ τὸν Οἰκουμενικὸ Θρόνο. Ὅπως ἀναφέρεται σὲ Δελτίο Τύπο τοῦ Μουσείου τῆς Βίβλου, ὁ Πατριάρχης εὐχαρίστησε τὸ Μουσεῖο γιὰ τὴν ὑποσχόμενη ἐπιστροφὴ καὶ προσφέρθηκε νὰ ἐπιτρέψει στὸ Μουσεῖο νὰ ἐμφανίζει τὸ χειρόγραφο στὶς προθῆκες του μέχρι τὴν ἐπίσκεψή του στὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 2021, ὅταν καὶ θὰ δοθεῖ ἐπίσημα στὸν Οἰκουμενικό μας Πατριάρχη, ἐνῶ ὁ Πατριάρχης ἐπιβραβεύοντας τὴν κίνηση τοῦ Μουσείου τῆς Βίβλου ὑποσχέθηκε πὼς θὰ δανείσει τρία ἱερὰ κειμήλια στὸ Μουσεῖο γιὰ νὰ τὰ ἐκθέσει.
Τρέφουμε ἀγαθὲς ἐλπίδες ὅτι δὲν θὰ εἶναι τὸ τελευταῖο χειρόγραφο ποὺ ἐπιστρέφει, ὅπως χαρακτηριστικὰ σημειώνει ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης, στὸ σπίτι του, ἀρκετὰ ἀκόμη κλεμμένα χειρόγραφα ἀναμένεται νὰ ἐπιστρέψουν στὴν Mονὴ τοὺς προσεχεῖς μῆνες ἀπὸ Ἱδρύματα τῆς Ἀμερικῆς, εὐελπιστοῦμε δὲ πὼς τὸ ἴδιο θὰ συμβεῖ κάποια στιγμὴ καὶ μὲ τὸν κύριο κορμὸ τῶν κλεμμένων χειρογράφων καὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν κειμηλίων ποὺ κατέχουν σὲ Ἱδρύματά τους οἱ βόρειοι γείτονές μας.
Ἡ Ἱερὰ Μητρόπολις Δράμας εὐχαριστεῖ τὴν Α.Θ. Π. τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη μας κ.κ. Βαρθολομαῖο γιὰ τὴν ἀνύστακτη φροντίδα του γιὰ τὴν κληρουχία αὐτὴ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου.
«ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ»
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος δέχθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2020 σε ακρόαση Αντιπροσωπεία του Μουσείου της Βίβλου, που εδρεύει στην Πρωτεύουσα των ΗΠΑ, Ουάσινγκτον, με αφορμή την υπογραφή συμφώνου συνεργασίας μεταξύ του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του σημαντικού αμερικανικού Ίδρύματος.
Κατά τη διάρκεια της συναντήσεώς τους με τον Παναγιώτατο οι Δρ. Jeff Kloha, επί κεφαλής Επιμελητής (Chief Curator), και Δρ. Andy Νiggemann, συνεργάτης Επιμελητής (Associate Curator) του Μουσείου, καθώς και η Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Tufts Ελισάβετ Προδρόμου, Μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του Μουσείου, είχαν την ευκαιρία να τον ενημερώσουν για τις δράσεις και τις συνεργασίες του αμερικανικού Ιδρύματος, που δέχεται περί το ένα εκατομμύριο επισκέπτες τον χρόνο.
Στη συνάντηση παρέστη και ο Αρχιμανδρίτης Αγαθάγγελος Σίσκος, Αρχειοφύλαξ του Πατριαρχείου, ο οποίος έχει οριστεί από τον Οικουμενικό Πατριάρχη ως υπεύθυνος της συνεργασίας με το Μουσείο της Βίβλου. Αμέσως μετά στην Αίθουσα Ακροάσεων ο Αρχιμ. Αγαθάγγελος, από την πλευρά του Οικουμενικού Πατριαρχείου, και ο Δρ. Jeff Kloha, εκ μέρους του Μουσείου της Βίβλου, υπέγραψαν το σχετικό σύμφωνο συνεργασίας, σκοπός της οποίας είναι η διαχρονική προβολή της ιστορίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Τώρα βλέπουμε ότι σύντομα αυτή η συνεργασία αποδίδει καρπούς. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με ανταπόκριση από την Ουάσινγκτον:
Το μουσείο της Βίβλου που διεξήγαγε έρευνα ρουτίνας προέλευσης σε ένα ελληνικό λειτουργικό χειρόγραφο των τεσσάρων Ευαγγελίων στα τέλη του 10ου έως τις αρχές του 11ου αιώνα ανακάλυψε ότι ήταν ένα από τα πολλά αντικείμενα που λεηλατήθηκαν από την Ιερά Μονή Θεοτόκου Εικοσιφοινίσσης (επίσης γνωστή ως Kosinitza) Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή στη Βόρεια Ελλάδα από Βούλγαρους στρατιώτες κατά τη διάρκεια του Α ‘Παγκοσμίου Πολέμου.
Μετά από αυτήν την ανακάλυψη, το μουσείο επικοινώνησε με τον Αρχιεπίσκοπο της Κωνσταντινούπολης – Νέα Ρώμη και τον Οικουμενικό Πατριάρχη, για να συντονίσει την επιστροφή του.
Ο Πατριάρχης ευχαρίστησε το μουσείο για την επιστροφή και προσφέρθηκε να επιτρέψει στο μουσείο να εμφανίσει το αντικείμενο μέχρι την επίσκεψή του στις Ηνωμένες Πολιτείες τον Οκτώβριο του 2021. Επιπλέον, η εκκλησία θα δανείσει τρία επιπλέον ιερά αντικείμενα στο μουσείο για έκθεση.
“Θα θέλαμε να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας για τις επιμελείς προσπάθειές σας για την αποκατάσταση της νόμιμης κληρονομιάς της Ιεράς Μονής Θεοτόκου Εικοσιφοινίσσης “, δήλωσε σε μια επιστολή προς τον επικεφαλής επιμελητή του Μουσείου της Βίβλου, Δρ. Τζέφρι Κλόχα. Είναι λοιπόν μια αληθινή ευλογία για τη μοναστική κοινότητα και για τον χριστιανικό κόσμο να δούμε τους θρησκευτικούς θησαυρούς που αφαιρέθηκαν από το μοναστήρι, να επιστρέφουν επισήμως και τελετουργικά στη νόμιμη θέση τους και να χρησιμοποιηθούν για άλλη μια φορά για την πνευματική οικοδόμηση των πιστών που κατοικούν σ ‘αυτήν, αλλά και για τους μελετητές της ιστορίας και της τέχνης .“
Τον Μάρτιο του 1917, Βούλγαροι στρατιώτες λεηλάτησαν το μοναστήρι, που βρίσκεται κοντά στην πόλη της Δράμας στη βόρεια Ελλάδα. Οι Βούλγαροι στρατιώτες αφαίρεσαν ολόκληρη τη μοναστική βιβλιοθήκη, η οποία περιελάμβανε πάνω από 430 χειρόγραφα και 470 άλλα θρησκευτικά αντικείμενα. Πολλά πουλήθηκαν τη δεκαετία του 1920 και μπήκαν σε συλλογές στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Αυτό το χειρόγραφο Eikosiphoinissa πωλήθηκε προηγουμένως στη Νέα Υόρκη το 1958. Το Μουσείο της Βίβλου το απέκτησε από τον Christie’s τον Ιούνιο του 2011. Κατά την έρευνα σχετικά με το αντικείμενο, ο επιμελητής του μουσείου Brian Hyland εντόπισε σημειώσεις στο χειρόγραφο που επιβεβαίωσαν ότι ανήκε σε εκείνους που λεηλατήθηκαν από το μοναστήρι το 1917. Μεταγενέστερη έρευνα επιβεβαίωσε την ταυτότητά της ως Χειρόγραφο Eikosiphoinissa 220. Το μουσείο άρχισε αμέσως προσπάθειες για να επιστρέψει το χειρόγραφο στο μοναστήρι.
«Εμείς, λοιπόν, θα επαινέσουμε αυτήν την εύστοχη και έντιμη απόφαση του Μουσείου της Βίβλου, η οποία ελήφθη στο πλαίσιο του υπογεγραμμένου Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του προαναφερθέντος θεσμού, για τον επαναπατρισμό άλλων ορφανών χειρογράφων και εκκλησιαστικών λειψάνων. στο φυσικό τους σπίτι, δηλαδή στην Ιερά Μονή», είπε ο Παναγιώτατος Βαρθολομαίος Α’, ο Πνευματικός Ηγέτης 300 εκατομμυρίων Ορθόδοξων Χριστιανών.
«Θεωρούμε ότι είναι απολύτως επιτρεπτό για το χειρόγραφο να εκτίθεται στο μουσείο σας μέχρι την Επίσημη Πατριαρχική Επίσκεψη στις Ηνωμένες Πολιτείες το φθινόπωρο του 2021», έγραψε επίσης. «Με αυτόν τον τρόπο, οι ρίζες και η ιστορία του χειρόγραφου τόσο του όσο και των άλλων κλεμμένων αντικειμένων της Μονής Εικοσιφοινίσσης μπορούν να γνωστοποιηθούν σε όσο το δυνατόν περισσότερο».
Στο πλαίσιο μιας συμφωνίας συνεργασίας, για να συμπεριληφθεί η έκθεση της ιστορίας της Ελληνικής Βίβλου και του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το μουσείο θα δανειστεί τα ακόλουθα αντικείμενα από το Πατριαρχείο Ζαβόρδα και τη Σταυροπηγιακή Μονή του Αγίου Νικανόρ στη βορειοδυτική Ελλάδα: ένα 11ο- Psalter αιώνα, χειρόγραφο των τεσσάρων Ευαγγελίων του 12ου αιώνα και χειρόγραφο σε περγαμηνή του 12ου αιώνα των Πράξεων και των Επιστολών
«Η αποκάλυψη της ιστορίας αυτού του χειρογράφου δεν ήταν εύκολη. Απαίτησε μια έντονη έρευνα εκ μέρους του επιμελητή μας, κ. Hyland, για να εντοπίσει το θλιβερό του παρελθόν, να επιβεβαιώσει την ταυτότητά του και να προσδιορίσει το πού βρίσκεται πριν από το 1958 », δήλωσε ο Kloha. «Είμαστε ευγνώμονες για την ευλογία του να εκθέσει αυτό το χειρόγραφο μαζί με άλλα ιερά κείμενα από το θησαυροφυλάκιο της εκκλησίας και ανυπομονούμε για περαιτέρω συνεργασία τις επόμενες μέρες».
Πηγή: Ι.Μ.Δράμας
