Της Ελένης Χριστοδουλοπούλου
Ο Μέγας Βασίλειος τον χαρακτήρισε ως τον «πάντων ελλογιμώτερο», ενώ το έργο που άφησε πίσω του θεωρείται σημαντικότατο για την επικράτηση του Χριστιανισμού. Ο όσιος Εφραίμ ο Σύρος, περί ου ο λόγος, έζησε την περίοδο 305-373 στη Νίσιβη της Μεσοποταμίας, γι’ αυτό και ονομάστηκε Σύρος. Από την Εκκλησία αλλά και όσους ασχολούνται με τη θεολογία θεωρείται ο σημαντικότερος Σύρος θεολόγος, ενώ ο Επίσκοπος Κύρου Θεοδώρητος τον αναφέρει ως τον εισηγητή του έμμετρου εκκλησιαστικού άσματος στη Συρία. Πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η ποίησή του επηρέασε τη μεταγενέστερη εκκλησιαστική ποίηση.
Ο Εφραίμ προερχόταν από φτωχή οικογένεια και για τον λόγο αυτόν από μικρός άρχισε να εργάζεται. Στην πορεία έγινε μοναχός και έτσι απέκτησε μεγάλη μόρφωση, γεγονός που τον έκανε να ξεχωρίζει. Χειροτονήθηκε διάκονος από τον Επίσκοπο Νίσιβης, Ιάκωβο, ο οποίος τον τοποθέτησε στη θέση του υπευθύνου της τοπικής θεολογικής σχολής. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Νίσιβης από τα περσικά στρατεύματα, συμμετείχε στην άμυνα της πόλης και μετά την παράδοσή της κατέφυγε μαζί με άλλους πρόσφυγες στην Έδεσσα της Μεσοποταμίας. Εκεί εγκαταστάθηκε σε μοναστήρι έξω από την πόλη και παράλληλα ίδρυσε θεολογική σχολή. Λίγα χρόνια πριν από την κοίμησή του φέρεται να ήρθε σε επαφή με τον Μέγα Βασίλειο, αλλά και ασκητές της Αιγύπτου. Από το σημαντικό έργο που άφησε πίσω του διασώθηκε μικρό μέρος. Θεωρήθηκε και θεωρείται σπουδαίος μελετητής της Αγίας Γραφής και πολέμιος των αιρέσεων της εποχής του. Η μνήμη του οσίου Εφραίμ εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 28 Ιανουαρίου.
Λόγοι του Οσίου
Μη θέλεις να ζεις άπρεπα και να έχεις κακή φήμη, ούτε να υπακούς στην αμαρτία, για να μη σε κάνει άνθρωπο σιχαμερό· απεναντίας, να υπακούς στη δικαιοσύνη, για να σε κάνει έναν από αυτούς που θα δοξαστούν. Μη θέλεις να είσαι σκάνδαλο για τις ψυχές, αλλά να προσέχεις τον εαυτόν σου, για να ωφελήσεις και άλλους. Ναι, εκλεκτέ του Θεού, πρόσεχε τον εαυτό σου, για να οικοδομήσεις και άλλους. Μη θέλεις να είσαι κακός, για να μην πονέσεις στα γηρατειά σου.
Δεν ακούς τι λέει η Γραφή, ότι «μωλωπίσματα στο πρόσωπο και σπασίματα οστών βρίσκουν τους κακούς στη ζωή τους» και δεν θα πάρουν μισθό για τους πόνους τους; Εσύ όμως να υπομένεις με γενναιότητα τους κόπους των αρετών, για να ευαρεστήσεις τον Κύριο, ώστε να πάρεις το στεφάνι. Ο Κύριος σε έχει καλέσει στους γάμους· μη γίνεις αχάριστος, αλλά φόρεσε ένδυμα γάμου, για να χαρείς στον νυμφώνα του και να μην ακούσεις, επειδή έδειξες καταφρόνηση: «Φίλε, πώς μπήκες εδώ μέσα χωρίς να έχεις ένδυμα γάμου;». Και τότε θα δεθείς χέρια και πόδια και θα ριχθείς στο σκότος το εξώτερο, όπου θα υπάρχει ο θρήνος και το τρίξιμο των δοντιών. Ακούοντας μάλιστα «ένδυμα γάμου», αγαπητέ, μη νομίζεις ότι γίνεται λόγος για ενδύματα, αλλά για καλές πράξεις.
Κύριος σε έχει καλέσει στους γάμους· μη γίνεις αχάριστος, αλλά φόρεσε ένδυμα γάμου, για να χαρείς στον νυμφώνα του
Και συ λοιπόν, αγαπητέ, αξιώθηκες να προσκληθείς στην τάξη των μοναχών. Φρόντισε να παρουσιάσεις στους ανθρώπους την αρετή της εργασίας σου, για να μην καταντήσεις αξιοκαταφρόνητος. Μην είσαι λοιπόν σκληρός, μην είσαι φιλήδονος, μην είσαι θυμώδης, μην είσαι οργίλος, μην είσαι φιλόνικος, μην είσαι ακρατής, μην είσαι αδιάντροπος, αλλά, απεναντίας, να είσαι πράος, ευσεβής, ταπεινός, συγκρατημένος, συνετός, ήσυχος, ειρηνικός, φρόνιμος, άνθρωπος που προσέχει την αγνότητα του σώματός του, όπως συμφώνησες και υποσχέθηκες στον Χριστό· ώστε, αν μας πει εκείνη τη μέρα της κρίσεως: «Γιατί δεν επισκεφθήκατε τις χήρες και τα ορφανά στη θλίψη τους;», να μπορέσουμε να απολογηθούμε σ’ αυτόν λέγοντας· «Κύριε, για να σε υπηρετήσουμε, ως δούλοι σου, χωρίς περισπασμούς, μέσα στην ησυχία της μοναχικής ζωής». Κι αν μας πει: «Γιατί δεν φυλάξατε τους εαυτούς σας καθαρούς από τον κόσμο;». Τι θα απαντήσουμε σ’ αυτόν, αν ακριβώς σ’ αυτό το θέμα μολυνθούμε; Δεν είναι, άλλωστε, αρετή αυτό· να αποφεύγουν δηλαδή κάποιοι τις ακάθαρτες πράξεις, αλλά να παρουσιάζουν συμπεριφορά που παρακινεί τον άλλο στα πάθη. Διότι είναι γραμμένο: «Να αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου και τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου».
Απόφευγε τα ανώφελα λόγια, για να μην πέσεις σε αισχρούς λογισμούς. Διότι, όπως τα καλά λόγια ωφελούν την ψυχή, έτσι και τα λόγια που δεν είναι καλά τη διαφθείρουν, σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο· διότι λέει ο Απόστολος: «Διαφθείρουν οι κακές συναναστροφές τούς καλούς χαρακτήρες». Γι’ αυτό πάλι λέει: «Κανένας κακός λόγος να μη βγαίνει από το στόμα σας, αλλά μόνο καλός λόγος, για να οικοδομήσει εκεί που υπάρχει ανάγκη και να ωφελήσει εκείνους που τον ακούν. Και μη λυπείτε το Πνεύμα το Άγιο του Θεού, με το οποίο σφραγισθήκατε για την ημέρα της απολυτρώσεως».
Μην ονομασθείς ανυπάκουος, σκληρός, καυχησιάρης, συκοφάντης, δόλιος, κατάλαλος, άσπλαχνος, μισάδελφος, μισάρετος· αλλά, απεναντίας, να ονομασθείς υπάκουος, ειλικρινής, συνετός, άνθρωπος της σιωπής, εργατικός, εύσπλαχνος, προσεκτικός, φιλάδελφος, φιλόξενος, φιλάρετος, παρηγορητικός, ευσεβής. Αυτά είναι καλά και ωφέλιμα για τους ανθρώπους. Ας μην υπερηφανευθούμε λοιπόν, αλλά, απεναντίας, ας ταπεινώσουμε τον εαυτό μας.
Ποια είναι η δύναμή μας ώστε να υπερηφανευθούμε; Δεν βλέπουμε ότι ένας μικρός πόνος μάς κάνει την ταπείνωση, για να μας υψώσει ο Κύριος; Πρόσεχε λοιπόν τον εαυτό σου, να μην κατακυριευθείς από την οξυθυμία, από την οργή, από τη μνησικακία, για να μη ζήσεις ζωή ταραγμένη και ανήσυχη. Απεναντίας, να κάνεις κτήμα σου τη μακροθυμία, την πραότητα, την ακακία και όσα πρέπουν στους Χριστιανούς, για να ζήσεις ήρεμη και ήσυχη ζωή. Είναι ψηλά τα βουνά Αραράτ, ενώ οι πεδιάδες της ερήμου είναι πλατιές· κυριαρχεί το ψύχος στη χώρα του βορρά, ενώ ο καύσωνας του ήλιου στον νότο· το μεγαλύτερο ανάμεσα στα πουλιά του ουρανού είναι ο αετός και το μεγαλύτερο ανάμεσα στα θηρία της γης είναι το λιοντάρι, αλλά ο μεγαλύτερος ανάμεσα στους υιούς των ανθρώπων είναι ο φοβούμενος τον Κύριο.
Μέγας είναι ο Κύριος, ο Θεός μας, και άξιος να υμνείται πάρα πολύ, ο οποίος δημιούργησε τα πάντα και υψώνει αυτούς που τον φοβούνται. Σ’ αυτόν αρμόζει η δόξα στους αιώνες. Αμήν.
Η προφητεία: Εις την Β’ Παρουσίαν του Κυρίου
Ο των όλων Θεός έρχεται κρίναι ζώντας και νεκρούς… Και θα ανοιχθούν τα φοβερά εκείνα βιβλία, όπου είναι γραμμένα και τα έργα μας και οι λόγοι και οι πράξεις μας, τα οποία είπαμε και επράξαμε εις αυτήν την ζωήν, δηλαδή οι διαλογισμοί και τα ενθυμήματα, για τα οποία θα αποδώσουμε λόγον εις τον Κριτήν.
Τότε θα ζητηθή από τον καθένα μας η ομολογία της πίστεως και η συνταγή του βαπτίσματος, και την πίστι καθαρή από κάθε αίρεσι και την σφραγίδα άθραυστη και τον χιτώνα αμόλυντον…
Μετά την χάριν (του αγίου βαπτίσματος), ο ποιών τα πονηρά έργα εξέπεσε της χάριτος και ο Χριστός αυτόν εις τίποτε δεν θα ωφελήση, εάν επιμένη εις την αμαρτίαν. Διότι έχει γραφεί ότι όλοι θα παρασταθούμε εμπρός εις το βήμα του Χριστού, διά να προσκομίση κάθε ένας όσα έπραξε με το σώμα του, είτε καλόν είτε κακόν (Β’ Κορ. 5, 10).
Διότι όσοι έχουν τα καλά έργα και τους καλούς καρπούς χωρίζονται από τους ακάρπους και αμαρτωλούς, οι οποίοι και θα εκλάψουν σαν τον ήλιον. Αυτοί είναι όσοι εφύλαξαν τις εντολές του Κυρίου, οι ελεήμονες, οι φιλόπτωχοι, οι φιλόρφανοι, οι ξενοδοχούντες, οι αντιλήπτορες των καταπονουμένων, οι επισκέπται των ασθενών, οι πενθήσαντες τώρα, καθώς είπεν ο Κύριος, οι πτωχεύσαντες τώρα διά τον πλούτον που ευρίσκεται εις τους ορφανούς, οι συγχωρούντες τα παραπτώματα των αδελφών, οι φυλάξαντες την σφραγίδα της πίστεως άθραυστον και αμόλυντον από κάθε αίρεσιν.
*Οι ευρισκόμενοι πάλιν εξ αριστερών είναι οι άκαρποι, εκείνοι που έχουν παροξύνει τον Καλόν Ποιμένα, εκείνοι που τον καιρόν αυτόν της μετανοίας τον επέρασαν παίζοντες και τρυφώντες, οι οποίοι εδαπάνησαν σε ασωτία, μέθη και ασπλαχνία όλον τον χρόνον της ζωής των, σαν εκείνον τον πλούσιον, που ποτέ δεν ελέησε τον πτωχόν Λάζαρον, δι’ αυτό και κατεκρίθησαν, ως ανελεήμονες και άσπλαχνοι και μη έχοντες καρπούς μετανοίας, ούτε έλαιον εις τας λαμπάδας των.
*Επειδή δεν ελεήσατε, έτσι και τώρα δεν θα ελεηθείτε. Επειδή της φωνής μου δεν ακούσατε, έτσι ούτε εγώ τώρα θα ακούσω τους δικούς σας οδυρμούς. Διότι δεν διακονήσατε εμένα, ούτε με εθρέψατε πεινώντα, ούτε με εποτίσατε διψώντα, ούτε με εφιλοξενήσατε, ούτε γυμνητεύοντα με ενδύσατε, ούτε ασθενούντα με επισκεφθήκατε, ούτε όταν ήμουν εις την φυλακήν ήλθατε προς με. Άλλου Κυρίου εγίνατε εργάται και υπουργοί, δηλαδή του Διαβόλου…
*Τότε θα στενάζουν άρχοντες και πλούσιοι άσπλαχνοι και θα προσβλέπουν παντού στενοχωρούμενοι και κανείς δεν θα υπάρχει να μπορή να βοηθήση. Ούτε ο πλούτος φαίνεται, ούτε οι κόλακες παρευρίσκονται, ούτε θα εύρουν έλεος, διότι δεν ελέησαν, ούτε προαπέστειλαν, διά να εύρουν … η γαρ κρίσις ανίλεως τω μη πράξαντι έλεος.
*Ας μην απιστήση κανείς, ότι είναι μόνον λόγια που λέγονται για την κρίσι. Αλλά με ακρίβεια και με ασφάλεια όλοι να πιστεύσουμε εις τον Κύριον, ότι υπάρχει ανάστασις νεκρών και κρίσις και ανταπόδοσις και των καλών και των κακών, κατά τις θείες Γραφές. Και παραβλέποντες όλα τα πρόσκαιρα, περιφρονούντες αυτά, να φροντίσουμε διά τα όσα αφορούν εις την απολογίαν και παράστασίν μας εις το φοβερό βήμα και την φρικτήν εκείνην ημέρα και φοβερήν ώραν…, η οποία θα δοκιμάση όλην την ζωήν.
Η τοιχογραφία της Κοιμήσεως του Οσίου Εφραίμ του Σύρου που βρίσκεται στη βόρεια κεραία της σταυρόσχημης τράπεζας της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου Αγίου Όρους. Η νεόχτιστη τράπεζα διακοσμήθηκε, σύμφωνα με την επιγραφή ιστορήσεώς της, από τον μοναχό Μακάριο Γαλατσιάνο στα 1786.
