Η Αγία Λαύρα είναι από εκείνα τα μοναστήρια που συνδέονται άρηκτα με την Ορθοδοξία αλλά και τους αγώνες του έθνους.Για πολλούς ιστορικούς αποτελεί το λίκνο της εθνικής μας παλιγγενεσίας, πανελλήνιο εθνικοθρησκευτικό προσκύνημα και μία από τις αρχαιότερες Μονές του ελληνικού και κυρίως του πελοποννησιακού χώρου. Συνδεδεμένη αρχικά με τη Μεγίστη Λαύρα του Άθω, διαγράφει μια σπάνια ιστορική διαδρομή.
Αν και πλέον δεν θεωρείται πιθανό να ξεκίνησε από εδώ η επανάσταση κατά των Τούρκων ,η μονή έχει συνδεθεί άμεσα με τον αγώνα των Ελλήνων.
Πρώτη μαρτυρία ωστόσο έχουμε την αποτέφρωσή της από τους Τούρκους στα 1585. Ξανακτίζεται περί το 1600, ενώ οι τοιχογραφίες της (χείρ Ανθίμου) τελειώνουν το 1645. Οι πληροφορίες αυτές αφορούν στο Παλαιομονάστηρο, σε απόσταση 300μ. πιο πάνω από τη σημερινή Μονή, με δίκλιτο σταυρεπίστεγο ναό στο στόμιο σπηλιάς πού σώζει δύο σειρές τοιχογραφιών.
Στη σημερινή θέση η ιστορική Μονή κτίστηκε πιθανώς περί το 1689: τρίκογχο, αγιορείτικου τύπου, κτίσμα (μονόκλιτο με τρούλο χωρίς στηρίγματα) πού διασώζει τοιχογραφίες, ενώ σχετική εικόνα μας δίνει το σχέδιο του Ρώσσου μοναχού Β .Γ. Μπάρσκη (1745).
Η Μονή δοκιμάζεται στα 1715 και κυρίως στα Ορλωφικά. Το 1826 «έκαψε ο Ιμπραίμης το μοναστήρι και οί καλόγεροι εγύρισαν όλα τά όρη και ησυχίαν δεν εύρισκον και τις να περιγράψει τάθλα και την κακοπάθειαν οπού επέρασαν». Ανοικοδομείται στα 1828, με την ίδρυση του νέου Καθολικού στον τύπο της βασιλικής με τρούλο, ερειπώνεται από το σεισμό της 24.7.1844, για να χτιστεί και πάλι το 1850.
Την 14ην Δεκεμβρίου του 1943 πυρπολείται ή Μονή και εκτελούνται από τους Ναζί οί μοναχοί της. Τέλος το 1950 αναστηλώνεται στην σημερινή της μορφή.
Η Μονή νωρίτερα είχε γίνει πατριαρχική, σταυροπηγιακή, «βασιλική» και απέκτησε μεγάλη ακίνητη και κινητή περιουσία, ενώ κατά καιρούς προσκολλήθηκαν σ αυτή μικρότερες Μονές (Αγία Τριάς Ακράτας, Φιλοκάλη κ.ά.). Εκείνο, εντούτοις, πού ανέδειξε την Αγία Λαύρα είναι το γεγονός ότι υπήρξε το θέατρο πολεμικών γεγονότων της μεγάλης Εξέγερσης του 1821 και διεκδικεί την πρωτοπορία του Αγώνα .
Στη μονή υπάρχουν σπάνια κειμήλια όπως : το Λάβαρο του 1821, τά όπλα των αγωνιστών, τά άμφια του Αρχιεπισκόπου Παλαιών Πατρών Γερμανού, πρωτοστάτη του Αγώνα, έγγραφα, χειρόγραφα, έντυπα, εικόνες, πολύτιμα Ευαγγέλια (όπως της Αικατερίνης Β της Ρωσίας) τα ιερά σκεύη και άμφια (σταυρός, λειψανοθήκες, Άγια Ποτήρια κ. λ. π.) ανυπολόγιστης καλλιτεχνικής και εθνικής αξίας.Η Αγία Λαύρα προσέφερε στον Αγώνα σε έμψυχο και άψυχο υλικό όσο καμία άλλη.
