Στην Έλενα Τσακίρη
«Είμαστε μια χούφτα άνθρωποι μέσα σε μια πόλη εκατομμυρίων μουσουλμάνων». Αυτή η χούφτα Ελλήνων όμως κατάφερε να συγκινήσει όλη την Ελλάδα και να κάνει τον τουρκικό Τύπο να μιλάει για μία «ημέρα αγάπης και ειρήνης» όταν στις 6 Ιανουαρίου τελέστηκαν τα Θεοφάνια στη Σμύρνη, έπειτα από σχεδόν έναν αιώνα. Ο Αρχιμανδρίτης Κύριλλος μιλάει στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας» για την προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία δύο χρόνια να οργανωθεί ο ελληνισμός της Σμύρνης, τον κομβικό ρόλο της Ορθοδοξίας σ’ αυτό, αλλά και για την εκκλησία της Αγ. Φωτεινής που ύστερα από πολλά χρόνια έχει πάλι ζωή, καθώς τα απογεύματα γίνεται σημείο συνάντησης για τους Έλληνες της Σμύρνης.
Τα Θεοφάνια στη Σμύρνη μονοπώλησαν το ενδιαφέρον σε όλα τα ελληνικά Μέσα, προκαλώντας συγκίνηση σε όλη την Ελλάδα. Όμως πριν μου μιλήσετε γι’ αυτό, θα ήθελα να μου πείτε την ιστορία των προηγούμενων χρόνων…
Από τη Συνθήκη της Λωζάννης δεν αναγνωρίζεται μειονοτική κοινότητα στη Σμύρνη. Από το 1922 μέχρι και το 2013 δεν είχαμε οργανωμένη κοινότητα στην πόλη. Το 1955 η Ελλάδα ενοικίασε τον ναό Μπουρνόβα για 100 χρόνια, με προοπτική να τον επισκευάσουν. Το 1981 έγινε αυτή η επισκευή και μετά κατά διαστήματα ερχόμασταν διάφοροι κληρικοί και εξυπηρετούσαμε τις θρησκευτικές ανάγκες για τις μεγάλες γιορτές: Χριστούγεννα, Πάσχα, της Παναγίας. Για το προξενείο, τους υπαλλήλους που μένουν εδώ και το στρατιωτικό κλιμάκιο του ΝΑΤΟ. Και βέβαια εξυπηρετούνταν και οι ελάχιστοι Ρωμιοί που υπήρχαν εδώ στη Σμύρνη, οι οποίοι δυστυχώς όλα αυτά τα χρόνια που έμειναν αποκομμένοι, είχαν χαθεί λιγάκι, είχαν αλλοτριωθεί μέσα στους φραγκολεβαντίνους, μέσα στους καθολικούς και λοιπά. Παλαιότερα επί Πατριάρχου Αθηναγόρου έγινε μια προσπάθεια να τοποθετηθεί ένας ιερέας, ο πατήρ Τιμόθεος, αλλά δυστυχώς τον απέλασαν. Κι έτσι έμειναν ο ναός και το προξενείο χωρίς ιερέα. Το 2013 ο Παναγιώτατος μπόρεσε και εξασφάλισε την ανοχή των Αρχών για να διορίσει μόνιμο εδώ στη Σμύρνη και σιγά σιγά να συσταθεί η ορθόδοξη κοινότητα.
Πόσα άτομα απαριθμούν την ελληνική κοινότητα της Σμύρνης;
Αυτή τη στιγμή είμαστε 250 άτομα οι ορθόδοξοι Ρωμιοί. Καμία δεκαριά από τους παλιούς, που είναι πλέον υπερήλικοι, τα παιδιά τους και οι νέες γενιές, οι υπάλληλοι του προξενείου του ΝΑΤΟ και κάποιοι Νεοέλληνες, φοιτητές και καθηγητές στα αγγλόφωνα πανεπιστήμια της πόλης. Μαζί με μας συγκαταλέγονται και όλοι οι ομόδοξοι ορθόδοξοι που είναι εργατικοί μετανάστες: Γεωργιανοί, Ρώσοι, Ουκρανοί, Σέρβοι, Ρουμάνοι και Βούλγαροι. Είμαστε περίπου 7.000 ορθόδοξοι στη Σμύρνη.
Ο Πατριάρχης μας επανίδρυσε την ορθόδοξη κοινότητα με συμβούλιο. Πρόεδρος είναι η Θεοδώρα Χατζούδη και γραμματεύς η Αθηνά Σάμογλου. Προσπαθούμε, λοιπόν, σιγά σιγά να οργανωθούμε. Είμαστε μια χούφτα άνθρωποι μέσα σε μια πόλη εκατομμυρίων μουσουλμάνων. Δοξάζουμε τον Θεό γιατί βρήκαμε καλή αποδοχή και από τις Αρχές και από την κοινωνία των ανθρώπων. Έχουμε βέβαια πρακτικά προβλήματα, αλλά ευτυχώς έχουμε αγάπη, φιλότιμο και την Εκκλησία ώστε να αγωνιζόμαστε όλοι μαζί.
Είμαστε μια χούφτα άνθρωποι μέσα σε μια πόλη εκατομμυρίων μουσουλμάνων. Δοξάζουμε τον Θεό γιατί βρήκαμε καλή αποδοχή και από τις Αρχές και από την κοινωνία των ανθρώπων
Πείτε μου λίγα πράγματα για την εκκλησία της Αγ. Φωτεινής
Έχουμε επτά ορθόδοξους ναούς στη Σμύρνη και τα γύρω χωριά που εξυπηρετούμε. Ο ναός της Αγ. Φωτεινής όμως έχει γίνει σημείο αναφοράς για όλους τους Ρωμιούς. Ειδικά όταν ανοίγει ο καιρός, καθόμαστε στην αυλή μέχρι αργά το βράδυ. Έρχονται όλοι οι ομογενείς. Πίνουμε καφέ, συζητάμε, κάνουμε τον εσπερινό, τις ακολουθίες, προσπαθούμε να οργανωνόμαστε ώστε να τρώμε όλοι μαζί Χριστούγεννα, Πάσχα, Πρωτοχρονιά, της Παναγίας. Κάνουμε διάφορες επετειακές, εορταστικές εκδηλώσεις, έχουμε μια συντροφιά για τα νέα παιδιά, που είναι καμιά δεκαριά. Κάθε Κυριακή μετά τη Θεία Λειτουργία κάνουμε δίωρη ορθόδοξη κατήχηση. Κάνουμε προσκυνήματα και εκδρομές στα κοντινά νησιά εδώ στην Ελλάδα.
Διοργανώνουμε επιστημονικά συνέδρια που τα φιλοξενεί το εμπορικό επιμελητήριο της Σμύρνης, το οποίο μας έχει διευκολύνει πάρα πολύ. Στις εκδηλώσεις και τις εορτές παρίστανται πάντα δήμαρχοι και εκπρόσωποι των τοπικών Αρχών. Σιγά σιγά έχει αναπτυχθεί ένας πυρήνας. Ταυτόχρονα, επειδή η Σμύρνη είναι και το κέντρο της Μικράς Ασίας, εξυπηρετούμε και τις γύρω περιοχές.
Το έχουν χαρεί πάρα πολύ οι Ρωμιοί οι δικοί μας γιατί ξαφνικά αισθάνθηκαν ότι κάποιος ενδιαφέρεται γι’ αυτούς. Ότι ανήκουν κάπου, ότι έχουν ένα σημείο αναφοράς. Και τους έχει χαροποιήσει και τους έχει δέσει με την Εκκλησία και με το προξενείο. Προσπαθούμε να έχουμε μια έντονη λειτουργική και κοινωνική ζωή. Ο ναός είναι καθημερινά ανοιχτός πρωί και βράδυ. Κάνουμε τις ακολουθίες μας. Χτυπάμε την καμπάνα μας. Καταφέραμε να κάνουμε κάποια πράγματα που δεν ήταν εύκολα, όπως λιτανεία Επιταφίου στον δρόμο ή, όπως είδατε, να ρίξουμε τον σταυρό στη θάλασσα. Όλα αυτά έγιναν με την άδεια της τουρκικής κυβέρνησης.
Ποια είναι η σχέση σας με τους υπόλοιπους Χριστιανούς της Σμύρνης;
Έχουμε επικοινωνία με τα άλλα δόγματα, τους Ρωμαιοκαθολικούς ειδικότερα. Εδώ, όπως καταλαβαίνετε, πρέπει να φαίνεται ο Χριστιανισμός ενωμένος. Εμείς βέβαια κρατάμε την πίστη μας και την παράδοσή μας. Έχουμε όμως μια συνεργασία μαζί τους. Κι εκείνοι το επιζητούν κι εμάς μας ωφελεί. Αυτοί άλλωστε ήταν πάντα εδώ. Ποτέ δεν έφυγαν και δεν αντιμετώπισαν προβλήματα. Έχουν δικό τους αρχιεπίσκοπο, 15 ενορίες και δύο μοναστήρια. Εμείς είμαστε ένας παπάς και μία εκκλησούλα. Αλλά το παλεύουμε.
Εξυπηρετούμε μερικές φορές και τους Αρμένιους οι οποίοι δεν έχουν εκκλησία εδώ και ιερείς. Τις περισσότερες φορές κάνουμε καμιά νεκρώσιμη ακολουθία και διαβάζουμε αυτή, εγκεκριμένη από την Εκκλησία μας για όλους αυτούς που είναι Χριστιανοί, αλλά όχι Ορθόδοξοι. Τους Γεωργιανούς που μένουν στις γύρω περιοχές. Κι επειδή, όπως ξέρετε, αυτοί ακολουθούν το Παλιό Ημερολόγιο, τελούμε τις εορτές διπλά για τους Ρώσους και Γεωργιανούς. Όλα αυτά γίνονται βέβαια με την υπόδειξη και την καθοδήγηση του Οικουμενικού μας Πατριάρχη και του προξενείου. Με προσοχή και με διάκριση.
Πώς καταλήξατε στη Σμύρνη;
Εγώ 25 χρόνια ήμουν στη Μητρόπολη Μυτιλήνης. Ο Πατριάρχης μας όμως με είχε βάλει υπεύθυνο για τη Μικρά Ασία, έτσι από το 1990 και μετά ερχόμουν πολύ τακτικά εδώ και είχα πλέον δεθεί με τον τόπο και με τους ανθρώπους. Όταν το 2013 έφυγα, με διόρισε εδώ στη Σμύρνη ως τον πρώτο μόνιμο εφημέριο της πόλης και πλέον μένω μόνιμα εδώ.
Θα ήθελα να μου σχολιάσετε τα Θεοφάνια που τελέστηκαν πριν από μερικές μέρες στη Σμύρνη.
Τα Θεοφάνια ήταν ένα γεγονός ιστορικό. Αν σκεφτεί κανείς ότι πέρασε σχεδόν ένας αιώνας. Οι Αρχές μάς δίνουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουμε κάτι που έκαναν οι πρόγονοί μας. Οπότε καταλαβαίνετε ότι ζωντάνεψαν και μνήμες και νοσταλγίες και χίλια δυο πράγματα. Εκείνο όμως που έχει σημασία είναι ότι μας έδωσαν άδεια για να το κάνουμε. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Κι άλλη φορά είχαμε ρίξει τον σταυρό, πριν από 10 χρόνια, όμως τότε είχε γίνει πραξικοπηματικά, δεν είχε την απήχηση που έπρεπε, υπήρχαν προβλήματα και δεν είχαμε πάρει και την άδεια. Έγινε λιγάκι με το «έτσι θέλω».
Όμως αυτή τη φορά ήταν με την άδεια, αλλά και τη συνεργασία των Αρχών. Εκείνοι έστησαν τις εξέδρες, ανέλαβαν την ασφάλεια, τα προγράμματα. Αυτή η «άνεση» μας έδωσε τη δυνατότητα αυτής της αμεσότητας με το παρελθόν. Ζήσαμε στιγμές που έζησαν οι πρόγονοί μας. Να βγαίνει τώρα ολόκληρη πομπή στον παραλιακό δρόμο και να τελείται όλη αυτή η ακολουθία, να την παρακολουθούν δεκάδες ντόπιοι από δω, να την απαθανατίζουν, να είναι εδώ όλοι οι δημοσιογράφοι. Στον τουρκικό Τύπο έγραψαν: «Δεν ήταν μια γιορτή των Ρωμιών, αλλά μια γιορτή ειρήνης και αγάπης για τη Σμύρνη».
«Ξαναβρήκαμε τη γλώσσα μας»
Η Αθηνά Σάμογλου, γραμματέας της Ορθόδοξης Κοινότητας της Σμύρνης, αναφέρει στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας» ότι όλη αυτή η προσπάθεια αυτών των χρόνων είναι κάτι πρωτόγνωρο για τους Έλληνες της Σμύρνης. Ερωτώμενη για το αν είναι δεύτερης γενιάς Σμυρνιά, το αρνείται σημειώνοντας: «Αισθάνομαι τον εαυτό μου 5-6 γενιές Σμυρνιά. Έχω όλες τις μνήμες των γονέων μου και των προγόνων μου. Κι όποιος δεν το λέει αυτό, δεν είναι πραγματικός Σμυρνιός».
Η τηλεόραση και αργότερα το ίντερνετ ήταν αυτά που κράτησαν την ελληνική γλώσσα ζωντανή στους Έλληνες της Σμύρνης, μέχρι να συσταθεί η Ορθόδοξη Κοινότητα. «Τώρα αισθανόμαστε ότι έχουμε τη γλώσσα μας πίσω! Μίλαγα ελληνικά με τους γονείς μου, αργότερα όμως μεγάλωσα, σπούδασα και η τουρκική γλώσσα ήταν πολύ πιο οικεία. Όμως τώρα ακούμε και μιλάμε τα ελληνικά συνέχεια. Παράλληλα, ζούμε πράγματα για τα οποία μόνο είχαμε ακούσει. Υπήρχαν χριστιανικές εορτές που δεν γνωρίζαμε καν, αλλά πλέον έχουμε μάθει τις λειτουργίες, τα μυστήρια και όλες τις εορτές της Ορθοδοξίας», επισημαίνει η κ. Σάμογλου. «Θυμάμαι, βλέπαμε παλιά ΕΡΤ με μία απλή κεραία για να ακούμε τη γλώσσα μας. Η μητέρα μου είχε ένα παλιό αλφαβητάρι και μου διάβαζε. Όταν όμως έφυγαν οι γονείς μας, όλοι δυσκολευτήκαμε να κρατήσουμε τα ήθη και τα έθιμά μας. Νύφες και γαμπροί ήταν από Τουρκία, όμως τελικά καταφέραμε μέσω του διαδικτύου να διαβάζουμε ελληνικά».
Η ανάπτυξη της ελληνικής κοινότητας συμβαδίζει με τις προσπάθειες της ορθόδοξης Εκκλησίας. Ένας επιπλέον λόγος να χαίρονται οι Έλληνες της Σμύρνης είναι και η δυνατότητα που δόθηκε πρόσφατα να λειτουργεί δύο φορές μέσα στον χρόνο στον Άγιο Βουκόλο ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Παλαιότερα, η παρουσία του ήταν μία φορά τον χρόνο, κάθε Μάιο, με τους πιστούς να προσμένουν κάθε φορά την άφιξή του.
Όλο τον υπόλοιπο χρόνο η Ορθόδοξη Κοινότητα παραμένει πολύ ενεργή, διοργανώνοντας επιστημονικά συνέδρια, εκδρομές, ξεναγήσεις. Αν και ακόμα η οργάνωση της κοινότητας βρίσκεται σε βρεφικό στάδιο, μετρώντας λίγο παραπάνω από έναν χρόνο, ένα από τα όνειρα των Ελλήνων είναι να χτιστεί κάποια στιγμή ένα ελληνικό σχολείο. «Γιατί όχι; Έχουμε γάμους, γεννήσεις, η κοινότητά μας μεγαλώνει. Παρά τις ελλείψεις και τα προβλήματα, εμείς προσπαθούμε. Σε λίγο δεν θα μας χωράει ούτε η εκκλησία της Αγ. Φωτεινής», σημειώνει η κ. Σάμογλου.
