Είναι αλήθεια ακούμε για Ψυχοσάββατα αλλά τα προσπερνούμε και τα αντιμετωπίζουμε ως μια συνήθεια, λίγο λειτουργική, λίγο εθιμοτυπική, λίγο “ψυχολογική” και “αυτοσυνειδησιακή”, πως δήθεν εφαρμόζουμε κάτι από “τύψεις” ή από υποχρέωση προς τους κεκοιμημένους μας. Και, εάν και όποτε την εκπληρώσουμε αυτή την υποχρέωση, θεωρούμε ότι, μόνο και μόνο επειδή ετοιμάσαμε ένα πιάτο με βρασμένο σιτάρι, τα γνωστά σε όλους μας κόλλυβα, ο Θεός “υποχρεούται” να σώσει και να αναπαύσει τους ανθρώπους μας, το απαιτούμε, σχεδόν “δικαιωματικά” και ψυχαναγκαστικά.
Δύο είναι τα Ψυχοσάββατα που έχει καθιερώσει η Εκκλησία μας, κατά τη διάρκεια του εκκλησιαστικού έτους. Το πρώτο, το Σάββατο προ της Κυριακής της Απόκρεω, λίγο πριν τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, και το δεύτερο, το Σάββατο προ της Πεντηκοστής. Και αυτά τα δύο είναι αφιερωμένα σε όσους “έφυγαν” από τη ζωή σε αντίξοες συνθήκες, πνίγηκαν, χάθηκαν στην ξενιτειά, έμειναν παντέρημοι και αφού κοιμήθηκαν δεν υπήρχε ένας άνθρωπος να κάνει μια προσευχή για αυτούς. Έτσι, μέσα από τα Ψυχοσάββατα αλλά και απ᾿ όλη τη λειτουργική και προσευχητική της μέριμνα, η Εκκλησίας μάς προτρέπει να τους θυμόμαστε και να προνοούμε, κατά το δυνατόν, για τα θέματα της ψυχής τους. Ασφαλώς, η φροντίδα για αυτούς, από μέρους μας, δεν περιορίζεται μόνο σε αυτά τα δυο Σάββατα του έτους, αλλά επεκτείνεται σε κάθε Σάββατο, που εβδομαδιαία είναι λειτουργικά και εορτολογικά αφιερωμένο στους κεκοιμημένους, πολύ δε περισσότερο και στην καθημερινή προσευχή προς αυτούς και στην όλη προσπάθειά μας να αιτούμαστε “υπέρ αναπαύσεώς” τους (με ελεημοσύνες, με πρόσφορα, με προσευχή για αυτούς, με τρισάγια, με τακτικά μνημόσυνα κ.ἀ.)
Ειρωνικά και υποτιμητικά “κολλυβάδες” ονομάστηκαν και οι Πατέρες που αποτελούσαν ένα πνευματικό κίνημα στα μέσα του 18ου αιώνα, στο Άγιον Όρος, και οι οποίοι προσπάθησαν να αποτελέσουν ορθόδοξο ανάχωμα στην ευρωπαϊκή νεοτερικότητα του Διαφωτισμού και έναντι των θέσεων του Εγκυκλοπαιδισμού, που εισορμούσε την περίοδο εκείνη στον Άθωνα. Κύρια, μεταξύ πολλών άλλων, θέση των “Κολλυβάδων” Πατέρων ήταν τα μνημόσυνα να επιτελούνται όχι ημέρα Κυριακή που είναι ημέρα Αναστάσιμη, αλλά Σάββατο, ως είναι έθος και λειτουργική συνήθεια της Εκκλησίας μας. Όσοι πρέσβευαν ότι μπορούσαν να γίνονται Κυριακή, όσοι δηλαδή βρίσκονταν στη χορεία των νεοτεριστών, χαρακτήριζαν και αποκαλούσαν τους πρώτους “Κολλυβάδες”, και συνάμα παρωχημένους και οπισθοδρομικούς!
Μεταξύ των “Κολλυβάδων” Πατέρων και κύριοι πρωτεργάτες ήταν ο Νεόφυτος ο Καυσοκαλυβίτης, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο Άγιος Μακάριος Νοταράς, ο Όσιος Αθανάσιος ο Πάριος κ.ά.
Δημήτριος Λυκούδης, θεολόγος
