Ο χαρακτηρισμός ως «κόσμημα» του Αιγαίου πελάγους δεν αποδίδεται τυχαία. Αποτελεί δίχως αμφιβολία το σπουδαιότερο θρησκευτικό μνημείο του νησιού, και όχι μόνο. Κτίσθηκε τον ένατο αιώνα (812 – 813 μ. Χ.) και ανακαινίσθηκε το 1088 μ. Χ. από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α. Κομνηνό.
Δίνει την αίσθηση λαξευμένης, μέσα σε απόκρημνα βράχια, Ιεράς Μονής, ορατής μόνο δια του πελάγους. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Αμοργιανοί τη θεωρούν ως τη προστάτιδα του νησιού τους.
Έχει μήκος σαράντα και πλάτος πέντε μέτρα ενώ αποτελείται οκτώ επίπεδα – ορόφους. Στην είσοδο της, η σκάλα ενώνεται στη κυριολεξία με το βράχο και θα σας οδηγήσει στο τέταρτο όροφο. Τα κελιά της Ιεράς Μονής Χοζοβιώτισσας φτάνουν τα δεκαπέντε ενώ οι χώροι της αριθμούνται σε εβδομήντα δύο (72).
Καμάρες, τόξα, βυζαντινού τύπου ή οξυκόρυφα των χρόνων της Ενετοκρατίας (1296-1537), κτισμένα με πέτρες ή πωρόλιθο από την Μήλο, ξυλοδόκαρα και ξυλοδεσιές χαρακτηρίζουν τον περίπλοκο και συνάμα δαιδαλώδη εσωτερικό της χώρο. Τα κελιά των Μοναχών η τράπεζα, τα μαγειρεία, οι φούρνοι, οι αποθήκες, οι στέρνες και τα πηγάδια, όλα τοποθετούνται σφηνωμένα μέσα στον φυσικό βράχο που μεταμορφώνεται σε λειτουργικό οικοδόμημα και αποτελεί θαυμαστό δείγμα λειτουργικής λαϊκής αρχιτεκτονικής.
Σήμερα στην Ιερά Μονή Παναγίας Χοζοβιώτισσας βρίσκονται τρείς μοναχοί. Θα αισθανθείτε βέβαιο δέος στην είσοδο της Μονής μετά την ανάβαση μεταξύ γκρεμού και θαλάσσης που ενεπλέκεται, δίνοντας αίσθηση αγριάδας και ταυτόχρονα ομορφιάς.
Στο μικρό καμαροσκέπαστο εκκλησάκι βρίσκονται, μεταξύ άλλων και οι ζωντανές μαρτυρίες της τοπικής προφορικής παράδοσης για την καταγωγή της εικόνας από τα Χόζοβα (ή το Χόζοβο) της Παλαιστίνης: οι δύο ενεπίγραφες εικόνες της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας ή ΧΩΖΗΒΙΤΙCΑΣ, και η σιδερένια “σμίλη” του αρχιμάστορα, ζωντανό σημάδι της διήγησης “για την ακριβή θέση που όρισε η Παναγία να κτιστεί ο ναός της”.
Αλλά και για την ιστορία της ίδρυσης της Μονής, σημαντικό τεκμήριο αποτελεί το ασημένιο ενεπίγραφο εξαπτέρυγο, που αναφέρει ότι“ανεκαινίσθη παρ’ Αλεξίου βασιλέως του μεγάλου Κομνηνού”, του Αυτοκράτορος του Βυζαντίου Αλεξίου του Α’ Κομνηνού (1081-1118).
Σύμφωνα με τη παράδοση, δημιουργήθηκε από μετονομασία του “Χοζιβίτισσα” ή “Κοζιβίτισσα”, από το τοπωνύμιο Χοζιβά ή Κοζιβά στους Αγίους Τόπους, σήμερα στην περιοχή Wadi Qilt της Ιεριχούς. Εκεί, σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, υπήρχαν από τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους σημαντικά ορθόδοξα Μοναστήρια.
Στα χρόνια της Εικονομαχίας, τον 8ο και 9ο αιώνα η εικόνα μεταφέρθηκε με βάρκα από τους μοναχούς για να σωθεί, φθάνοντας μέσω της θάλασσας στον όρμο της παραλίας Αγ. Άννας Αμοργού.
Για τα επόμενα τριάντα με πενήντα χρόνια η εικόνα διαφυλάσσεται στο εκκλησάκι της κυρά – Λεούσας στις παρυφές του Κάστρου της Χώρας.
Τον 9ο αιώνα αποφασίζεται το κτίσιμο της Ιεράς Μονής, δίχως αρχικώς να ληφθούν υπόψιν οι δύσκολίες και αντιξοότητες που θα υπήρχαν τότε. Αυτές καθιστούσαν το συγκεκριμένο σημείο ιδιαίτερα δύσβατο, απότομο, βραχώδη και αρκετά επικίνδυνο στην αποτόλμηση κατασκευής ενός τέτοιου εγχειρήματος κτισίματος της Μονής Χοζοβιώτισσας. Το σημείο αυτό επιλέχθηκε εξαιτίας της ομοίωσής του με τον αντίστοιχο των μερών στα Χοζηβά της Παλαιστίνης, ενώ αρχικώς η ανέγερση της Ιεράς Μονής ξεκίνησε χαμηλότερα σε απόσταση περίπου 260 μέτρων απο τη σημερινή της θέση. Έτσι, οι ομολογουμένως κοπιώδεις και επίπονες εργασίες ξεκίνησαν άμεσα κατά τη διάρκεια της ημέρας, το βράδυ όμως, όλα γκρεμίζονταν.
Στο θέαμα του γεγονότος αυτού και της απογοήτευσης στα πρόσωπα των ανθρώπων που συνέβαλλαν για τη περάτωση του εγχειρήματος της Ιεράς Μονής, ο αρχιμάστορας παρακάλεσε τη Παναγία να του δώσει ένα σημάδι για το που ήταν ενδεδειγμένο να χτιστεί η Ιερά Μονή. Την επόμενη μέρα βρέθηκαν όλα τα εργαλεία- και ανάμεσα σε αυτά, το σμίλι με το ψάθινο ζεμπίλι – καρφωμένα στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το καμπαναριό! (Σήμερα τα εργαλεία φυλάσσονται εντός του ιερού χώρου της Μονής).
Οι εργασίες ξεκινούν και πάλι από την αρχή με ιδιαίτερα αργούς ρυθμούς και η ανέγερση δεν ολοκληρώνεται.
Φθάνουμε στο έτος 1088 μ.Χ επί Αλεξίου Α. Κομνηνού, όπου με σχετική εντολή του θα κτισθεί η Ιερά Βασιλική Σταυροπηγιακή Μονή Αγ. Ιωάννη Θεολόγου στο νησί της Πάτμου. Είναι εκείνη η χρονική συγκυρία όπου αναφέρεται στον αυτοκράτορα η ανολοκλήρωτη προσπάθεια ανέγερσης της Ιεράς Μονής και στην Αμοργό! Έπειτα ο ίδιος εξέδωσε σχετική εντολή επιτυχούς ανακαίνησης και περάτωσης της Ιεράς Μονής με τη σημερινή της μορφή.
Μάλιστα ορίσθηκε οι Ιερές μονές Πάτμου και Αμοργού να θεωρηθούν από τότε ως αδελφές, κατοχυρώνοντας την υπόστασή τους.
Η Ιερά Μονή Χοζοβιώτισσας περιήλθε στην Ελλαδική εκκλησία και πιο συγκεκριμένα σε αυτήν της Ιεράς Μητροπόλεως Θήρας, Αμοργού και νήσων.
Η Παναγία της Αμοργού (απέχει μόλις 2 χιλιόμετρα από τη Χώρα της Αμοργού) γιορτάζει στης 21 Νοεμβρίου ανήμερα των Εισοδίων της Θεοτόκου, ετησίως. Πλήθος κόσμου την επισκέπτεται από τα γύρω νησιά εκείνη την περίοδο, ενώ όλο το χρόνο δέχεται επισκέπτες ανά την υφήλιο, με κορύφωση τους καλοκαιρινούς μήνες στη τουριστική σεζόν του νησιού.
(Το μετόχι της «Φωτοδότης» βρίσκεται στη Χώρα. Ενώ υπάρχουν και καλλιεργήσιμες εκτάσεις της).
Στην Ιερά Μονή μπορείτε να φτάσετε με τα πόδια κατηφορίζοντας (περί τα είκοσι λεπτά) το μονοπάτι που ξεκινάει από την άκρη της Χώρας στο Καλογερικό δεξιά. Όταν θα συναντήσετε το δρόμο θα δείτε τη σχετική σήμανση που οδηγεί στη Μονή και θα φτάσετε στην αυλόπορτα με το σταυρό.
Εναλλακτικά, στον προαύλιο χώρο, θα αφήσετε το αυτοκίνητο ή το μηχανάκι σας, και έπειτα θα ανηφορίσετε περί τα 300 λιθόστρωτα σκαλιά για να φτάσετε στην είσοδο της Μονής.
Η φανταστική θέα του απέραντου γαλάζιου κάτω από την Ιερά Μονή θα σας αποζημιώσει, κόβοντας την ανάσα κατά τη διάρκεια, αλλά και όταν προσεγγίσετε στην είσοδο της Μονής. Θα ανέβετε τα σκαλιά, θα εισέλθετε στη χαμηλή θύρα εισόδου (αντικρίζοντας το μεταβυζαντινό μαρμαρόγλυπτο περιθύρωμα που χρονολογείται από τον 15 αιώνα) και εκεί στο εσωτερικό της Μονής θα σας φιλέψουν λουκούμι, παραδοσιακή ψημένη Αμοργιανή ρακή, καθώς και ελληνικό καφέ. Λίγο πιο πάνω θα προσκυνήσετε την ιερά εικόνα της Παναγιάς
Ως επισκέπτης της Μονής μπορείτε να υπογράψετε στο βιβλίο επισκεπτών της, ενώ παράλληλα μπορείτε να προμηθευτείτε διάφορα αναμνηστικά όταν κατηφορίσετε στο προαύλιο χώρο του παρκινγκ προς την έξοδο. Πριν αποχαιρετήσετε την Ιερά Μονή, αξίζει να σταθείτε στο ανοικτό για το κοινό μπαλκόνι της, και να αγναντέψετε το θαλάσσιο ορίζοντα που απλώνεται ακριβώς μπροστά σας, και που χάνετε στα μάτια σας μέχρι το σημείο που ενώνεται με το μπλε του ουρανού! Ο φωτογραφικός φακός στο σημείο αυτό κρίνεται απαραίτητος τούτη την ώρα!
Το Μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας παραμένει ανοικτό από τις 8.00 έως τις 13.00 και από τις 17.00 – 19:00, καθώς τις μεσημβρινές ώρες παραμένει κλειστό (2 μ.μ. – 5 μ.μ.).
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 22850-71274.
