Του Μ. Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Αποτελεί πάγια διαπίστωση της θρησκευτικής λαογραφίας ότι οι γιορτές του ετήσιου εορτολογικού κύκλου έχουν χαρακτήρα εποχικό. Αυτό σημαίνει ότι οι ιδιότητες που αποδίδονται από τον λαό στους αγίους, πέρα από τις πληροφορίες των συναξαρίων και των αγιολογικών κειμένων τους, σχετίζονται άμεσα με τις εποχικές ασχολίες και την ανάγκη του λαϊκού ανθρώπου να βρει σε αυτές υπερφυσική προστασία και βοήθεια. Και είναι αυτό το πλαίσιο μέσα στο οποίο οι γιορτές αυτές πρέπει να εξετάζονται, για να κατανοηθεί η σημασία τους από τον σύγχρονο αστικοποιημένο άνθρωπο.
Ο Άγιος Βλάσιος, που εορτάζει στις 11 Φεβρουαρίου, θεωρείται από τον ελληνικό λαό ως προστάτης έναντι της λοιμώδους νόσου της ευλογιάς και έναντι των ζημιών που επιφέρουν στα ποίμνια οι λύκοι και τα τσακάλια, αλλά και ως άγιος θεραπευτής του πονόλαιμου. Οι αποδιδόμενες σε αυτόν ιδιότητες προέρχονται από τα συναξαριακά του κείμενα, στα οποία αναφέρεται ότι ασκήτευε σε σπήλαιο, όπου είχε εξημερώσει άγρια ζώα, αλλά και ότι θεράπευε τους ασθενείς της περιοχής. Μάλιστα, λόγω του ονόματός του, αποδίδει ο λαός στον άγιο και αναβλαστικές ιδιότητες για τη σοδειά και την προκοπή των κοπαδιών.
Στις αγροτοκτηνοτροφικές περιοχές τιμούν την εορτή με τήρηση εθιμικής αργίας από τις εργασίες, καθώς όχι μόνο δεν τυροκομούν, αλλά ούτε και οικιακές εργασίες δεν επιτρέπονται στα σπίτια των κτηνοτρόφων. Ειδικότερα στην Αιτωλία, την ημέρα εκείνη δεν φορτώνουν τα ζώα, διότι θεωρούν τον άγιο προστάτη τους. Ακόμα και τα ξύλα για την εστία του σπιτιού τα μεταφέρουν στους ώμους τους, αποκαλούν δε τον άγιο «μουσκαροπνίχτη», επειδή πιστεύουν ότι θα πνίξει τα μοσχάρια τους στο ποτάμι, αν εργαστούν. Στην Πυλία, εκείνος που ήθελε οπωσδήποτε να εργαστεί έπρεπε να τελέσει το ακόλουθο προστατευτικό τελετουργικό δρώμενο: έπαιρνε ένα σακούλι και μια αμεταχείριστη μέχρι τότε βελόνα και τα έραβε στο πίσω μέρος του ενδύματός του. Κατά τη διάρκεια του ραψίματος, κάποιος από τους οικείους του ρωτούσε τελετουργικά τι ράβει, για να λάβει την επίσης τελετουργική απάντηση: “Ράφτω πέτρες και ακόνια / και του λύκου τα σαγόνια”, που πίστευαν ότι λειτουργούσε ως κατάδεσμος για τους λύκους, ώστε να μη βλάψουν το ποίμνιό τους. Σε πολλές περιοχές, μετά τη Θεία Λειτουργία, παρέθεταν οι εορτάζοντες κτηνοτρόφοι πανηγυρική τράπεζα στους συγχωριανούς τους.
Στις αγροτοκτηνοτροφικές περιοχές τιμούν την εορτή του Αγίου Βλασίου με τήρηση εθιμικής αργίας από τις εργασίες, καθώς όχι μόνο δεν τυροκομούν, αλλά ούτε και οικιακές εργασίες δεν επιτρέπονται στα σπίτια των κτηνοτρόφων
Στον Πόντο, για παράδειγμα, μοίραζαν χασούλ’, δηλαδή ένα τελετουργικό φαγητό από κομμένο σιτάρι, κρέας από πρόβατα ή κατσίκια που έσφαζαν πανηγυρικά στην αυλή του ναού, μέλι και βούτυρο. Στην Κέρκυρα πάλι μοίραζαν καρπούζι (χειμωνικό) στους εκκλησιαζομένους, το οποίο είχαν διατηρήσει από τις καλοκαιρινές συγκομιδές φρούτων. Συστηματική είναι η λατρεία του αγίου στους ναούς του στο Ξυλόκαστρο και στο Μενίδι, ενώ αρκετά είναι τα χωριά που φέρουν το όνομά του, στην Ήπειρο, τη Θράκη, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια, τη Θεσσαλία, την Πελοπόννησο και την Ιθάκη.
Στην Ανατολική Θράκη, τον άγιο τιμούσε ως προστάτη της η συντεχνία των αγγειοπλαστών, ενώ ο άγιος Βλάσιος -πιθανότατα, όμως, ο συνώνυμός του άγιος, Βλάσιος ο Βουκόλος από την Καππαδοκία- τιμάται και από τους Ρωμαιοκαθολικούς στις 3 Φεβρουαρίου, ως προστάτης της σποράς και των ζώων και ως ιαματικός του πονόλαιμου. Μάλιστα, έξω από το Παρίσι μαρτυρείται η ύπαρξη και αγιάσματός του, όπου οι μητέρες εμβάπτιζαν ένα κορδόνι και το έδεναν στον πονεμένο λαιμό των παιδιών τους, για να επιτύχουν τη θαυματουργική θεραπεία.
Ο ποιμενικός Άγιος Βλάσιος σήμερα έχει εν πολλοίς ξεχαστεί. Τιμάται μόνο σε κτηνοτροφικές περιοχές και όχι στα μικρά ή μεγάλα αστικά κέντρα μας. Συνδέεται, ωστόσο, με οριακές στιγμές της ζωής του Γένους, γι’ αυτό και αναφέρεται συχνά στις αφηγήσεις που διαθέτουμε από τη ζωή στις ελληνικές παραδοσιακές κοινότητες.
