Της Ελένης Χριστοδουλοπούλου
Γεννήθηκε μέσα στη φυλακή, όπου οι γονείς του, Παγκράτιος και Θεοδώρα, κρατούνταν, επειδή, παρά τα βασανιστήρια που υφίσταντο, δεν θέλησαν να αρνηθούν τον Χριστό. Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν, ο Πολύκαρπος ήρθε στον κόσμο περί το 80 μ.Χ., μία ημέρα πριν οι γονείς του βρουν φρικτό θάνατο με εντολή του διοικητή της Εφέσου Μαρκίωνα.
Την ανατροφή του ανέλαβε μια πλούσια γυναίκα, η οποία δεν είχε παιδιά. Σε ηλικία 20 χρόνων μαζί με τον Άγιο Ιγνάτιο τον Θεοφόρο έγινε μαθητής του Ευαγγελιστή Ιωάννη. Τον ακολουθούσε παντού στις περιοδείες του στη Μικρά Ασία και όταν εκείνος εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Δομιτιανό στο νησί της Πάτμου, ο Άγιος Πολύκαρπος βρέθηκε κοντά στον Επίσκοπο Σμύρνης, Βουκόλο. Ο Άγιος Βουκόλος, εκτιμώντας τις αρετές του, τον χειροτόνησε ιερέα. Μετά την κοίμηση του Αγίου Βουκόλου, ο Πολύκαρπος αναδείχτηκε νέος Επίσκοπος Σμύρνης.
Η πιο μεγάλη του αρετή ήταν η αφοσίωση του στο κήρυγμα του Ευαγγελίου, ενώ ήταν πολέμιος των αιρετικών και των Ιουδαίων, οι οποίοι για τον λόγο αυτόν ξεσήκωσαν τον όχλο της περιοχής της Σμύρνης με διάφορες συκοφαντίες εναντίον των Χριστιανών και κυρίως κατά του Αγίου. Πολύ σύντομα έπεισαν και τον τοπικό άρχοντα, που στράφηκε κατά του Πολυκάρπου και έδωσε διαταγή να τον συλλάβουν.
Τελικά ο Άγιος συνελήφθη το 167 μ.Χ. και οδηγήθηκε ενώπιον του τοπικού διοικητή. Εκεί έγινε προσπάθεια να πεισθεί να εγκαταλείψει τον Χριστό και όταν εκείνος αρνήθηκε, ο διοικητής έδωσε διαταγή να ανάψουν μια μεγάλη φωτιά για να καεί ζωντανός. Τότε, σύμφωνα με την παράδοση, συνέβη ένα θαυμαστό γεγονός: Οι φλόγες σχημάτισαν ένα είδος καμάρας γύρω από το σώμα του και τον προστάτευαν. Στο τέλος, ο διοικητής, βλέποντας ότι η φωτιά δεν τον έβλαπτε καθόλου, διέταξε έναν στρατιώτη να τον αποκεφαλίσει. Τότε, ένα δεύτερο θαυμαστό γεγονός συνέβη: από το κορμί του επισκόπου έτρεξε τόσο αίμα ώστε έσβησε τη φωτιά. Με αυτό το μαρτύριο έλαβε τον στέφανο της αιώνιας ζωής.
Οι Ιουδαίοι όμως δεν ήθελαν να πάρουν οι Χριστιανοί το λείψανο του Αγίου και συμβούλευσαν τον διοικητή να κάψει το σώμα του. Εκείνος συμφώνησε και έδωσε τη σχετική διαταγή. Παρ’ όλα αυτά, αρκετά οστά δεν κάηκαν και τα περισυνέλεξαν με ευλάβεια οι Χριστιανοί της περιοχής. Ένα από αυτά τα λείψανα είναι το χέρι του Αγίου, που φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Αμπελακιωτίσσης (Κοζίτσης) Ναυπακτίας. Η Αγία Χείρα φυλάσσεται σε αργυρή λάρνακα και αποτελεί μεγάλη ευλογία για τη μονή.
«Να είσαι ισχυρός και ανδρείος, διότι είμαι μαζί σου»
Όπως αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα της Μητρόπολης Νέας Σμύρνης, καθώς ο Πολύκαρπος εισερχόταν στο στάδιο όπου θα αποφάσιζε για την τύχη του ο ανθύπατος Σμύρνης ακούστηκε φωνή εξ ουρανού:
– Να είσαι ισχυρός και ανδρείος, Πολύκαρπε, διότι είμαι μαζί σου.
Και τον μεν ομιλήσαντα δεν είδε κανείς, τη δε φωνή άκουσαν οι παρόντες από τους δικούς του. Στη συνέχεια, όταν ο Άγιος προσήχθη, έγινε μέγας θόρυβος μόλις ακούστηκε ότι είχε συλληφθεί. Τον ρώτησε τότε ο ανθύπατος αν αυτός είναι ο Πολύκαρπος. Αφού, δε, το ομολόγησε, προσπαθούσε να τον πείσει να αρνηθεί τον Χριστό λέγων:
– Λυπήσου την ηλικία σου – και άλλα παρόμοια, όπως συνηθίζουν αυτοί να λέγουν.
– Ορκίσου στην τύχη του Καίσαρα, μετανόησε και πες «έξω οι άθεοι», συνέχισε ο ανθύπατος.
Ο Πολύκαρπος, κοιτάζοντας με σοβαρό πρόσωπο όλο το πλήθος των άνομων ειδωλολατρών που βρίσκονταν στο στάδιο και σηκώνοντας προς αυτούς το χέρι, στενάξας και παρατηρήσας τον ουρανό, είπε:
– Έξω οι άθεοι.
Όταν δε ο ανθύπατος επέμεινε λέγων:
– Ορκίσου και θα σε απολύσω, καταράσου τον Χριστόν, είπε ο Πολύκαρπος:
– Ογδόντα έξι χρόνια τον υπηρετώ και δεν με αδίκησε σε τίποτα. Πώς λοιπόν μπορώ να βλασφημήσω τον βασιλέα και σωτήρα μου;
Όταν, δε, πάλι ο ανθύπατος επέμενε, λέγων:
– Ορκίσου στην τύχη του Καίσαρα, ο Πολύκαρπος αποκρινόταν:
– Εάν αυταπατάσαι νομίζοντας ότι θα ορκισθώ στην τύχη του Καίσαρα, όπως λέγεις, και προσποιείσαι ότι αγνοείς ποιος είμαι, άκουσε τον θαρραλέο λόγο μου: «Είμαι Χριστιανός». Εάν, δε, θέλεις να μάθεις τη διδασκαλία του Χριστιανισμού, όρισε ημέρα συνεντεύξεως και θα ακούσεις.
Ο ανθύπατος είπε:
– Πείσε γι’ αυτά τον λαό.
Ο Πολύκαρπος είπε:
– Σε θεώρησα άξιο να σου απευθύνω τον λόγο, διότι έχουμε διδαχθεί να απονέμουμε στις Αρχές και τις εξουσίες, τις διορισμένες υπό του Θεού, την αρμόζουσα τιμή, εφ’ όσον δεν ζημιώνεται η πίστη μας. Εκείνους όμως δεν τους θεωρώ άξιους να ακούσουν την απολογία μου.
Ο δε ανθύπατος είπε:
– Θηρία έχω και θα σε ρίξω σε αυτά, εάν δεν μετανοήσεις.
Αυτός, δε, είπε:
– Κάλεσέ τα. Διότι για μας είναι αδιανόητη η μετάνοια από τα καλύτερα προς τα χειρότερα, καλό δε είναι η μετάνοια από τα άδικα προς τα δίκαια.
Εκείνος είπε πάλι προς αυτόν:
– Εάν περιφρονείς τα θηρία, θα ορίσω να φαγωθείς από πυρ, εφ’ όσον δεν μετανοήσεις.
Ο δε Πολύκαρπος είπε:
– Με απειλείς με πυρ, το οποίο καίεται πρόσκαιρα και μετ’ ολίγον σβήνεται. Διότι αγνοείς το πυρ της μελλούσης κρίσεως και αιωνίου κολάσεως, το οποίο επιφυλάσσεται για τους ασεβείς. Αλλά γιατί βραδύνεις; Φέρε ό,τι θέλεις.
Λέγοντας, δε, αυτά και άλλα πολλά, ήταν γεμάτος θάρρος και χαρά και το πρόσωπό του ήταν πλήρες χάριτος, σε σημείο ώστε όχι μόνο να μην καταρρεύσει ταραγμένος από τα λεχθέντα προς αυτόν, αλλά, αντιθέτως, ο ανθύπατος να εκπλαγεί και να στείλει τον κήρυκά του στο μέσον του σταδίου για να κηρύξει τρεις φορές: «Ο Πολύκαρπος ομολόγησε ότι είναι Χριστιανός».
Όταν ειπώθηκε αυτό από τον κήρυκα, όλο το πλήθος των εθνικών και των Ιουδαίων, των κατοικούντων στη Σμύρνη, κραύγασε με μεγάλη φωνή και ασυγκράτητο θυμό:
– Αυτός είναι ο διδάσκαλος της Ασίας, ο πατήρ των Χριστιανών, ο καθαιρέτης των θεών μας, ο διδάσκων τα πλήθη να μη θυσιάζουν και να μην προσκυνούν.
Λέγοντας αυτά, ζητούσαν με κραυγές από τον ασιάρχη Φίλιππο να απολύσει τον λέοντα κατά του Πολυκάρπου. Αυτός όμως είπε ότι δεν του επιτρέπεται τούτο, γιατί οι θηριομαχίες είχαν τελειώσει. Τότε αποφάσισαν να κραυγάσουν μαζικώς: «Να καεί ζωντανός ο Πολύκαρπος». Διότι έπρεπε να εκπληρωθεί το προαγγελθέν με την οπτασία που του είχε φανερωθεί σχετικώς με το προσκεφάλαιο, όταν, προσευχόμενος, το είδε να καίεται και στραφείς προς τους πλησίον του πιστούς είπε προφητικώς:
– Πρόκειται να καώ ζωντανός.
Συνέβησαν δε αυτά με εξαιρετική ταχύτητα, γρηγορότερα από όσο ελέγοντο. Τα πλήθη συνέλεγαν αυτοστιγμεί ξύλα και φρύγανα από τα εργαστήρια και τα λουτρά, ενώ οι Ιουδαίοι, κατά τη συνήθειά τους, τους βοηθούσαν πρόθυμα. Όταν, δε, ετοιμάστηκε η φωτιά, ο Πολύκαρπος, αφού απέθεσε δίπλα του όλα τα ενδύματα και έλυσε τη ζώνη του, προσπάθησε να λύσει και τα υποδήματα, ενώ προηγουμένως δεν το έκανε ποτέ, διότι πάντοτε όλοι οι πιστοί έσπευδαν να αγγίξουν το δέρμα του. Διότι και προ του μαρτυρίου ήταν στολισμένος με κάθε χάρη, λόγω της αγαθής του διαγωγής. Στη συνέχεια του έβαλαν αμέσως τα κατάλληλα για τη φωτιά όργανα. Όταν, δε, επρόκειτο να τον καρφώσουν, είπε:
– Αφήστε με έτσι. Διότι Αυτός ο οποίος μου έδωσε τη δύναμη να υποφέρω το πυρ θα μου δώσει τη δύναμη να μείνω ατάραχος στη φωτιά και χωρίς την ασφάλεια από τα καρφιά σας.
Εκείνοι λοιπόν δεν τον κάρφωσαν, αλλά τον έδεσαν. Αφού έβαλε πίσω τα χέρια του και προσδέθηκε σαν ευγενής κριός, διαλεγμένος από μεγάλο ποίμνιο για θυσία, ολοκαύτωμα ετοιμασμένο και δεκτό από τον Θεό, κοίταξε προς τον ουρανό και είπε:
– Κύριε, ο παντοκράτωρ Θεός, ο πατήρ του αγαπητού και ευλογητού παιδός σου, Ιησού Χριστού, διά του οποίου δεχθήκαμε την επίγνωση περί Σου, ο Θεός των αγγέλων και των δυνάμεων, όλης της κτίσεως και όλου του γένους των δικαίων, οι οποίοι ζουν ενώπιόν Σου, Σε ευλογώ διότι με αξίωσες αυτής της ημέρας και ώρας, να λάβω μέρος στον αριθμό των μαρτύρων εντός του ποτηρίου του Χριστού Σου, για ανάσταση σε αιώνια ζωή ψυχής και σώματος, σε αφθαρσία Αγίου Πνεύματος. Είθε σήμερα να γίνω σε αυτούς δεκτός ενώπιόν σου, ως θυσία πλουσία και ευπρόσδεκτος, καθώς προετοίμασες και προφανέρωσες και εξεπλήρωσες Συ, ο αψευδής και αληθινός Θεός. Διά τούτο και δι’ όλα τα άλλα Σε αινώ, Σε ευλογώ, Σε δοξάζω διά του αιωνίου και επουρανίου αρχιερέως Ιησού Χριστού, αγαπητού παιδός σου, διά του οποίου σε Σένα μαζί με Αυτόν και το Άγιο Πνεύμα αρμόζει δόξα τώρα και στους μέλλοντες αιώνες. Αμήν.
Αφού, δε, ανέπεμψε το «αμήν» και τελείωσε την ευχή, οι αρμόδιοι άνθρωποι διά το πυρ άναψαν τη φωτιά. Καθώς έλαμψε μεγάλη φλόγα, είδαμε θαύμα εμείς στους οποίους δόθηκε να δούμε, οι οποίοι και διασωθήκαμε, για να απαγγείλουμε τα συμβάντα στους άλλους. Δηλαδή, το πυρ σχημάτισε είδος καμάρας, σαν ιστίο πλοίου, φουσκωμένο από τον άνεμο, κύκλωσε το σώμα του μάρτυρος και τούτο ήταν εκεί, στο μέσον, όχι ως σάρκα καιομένη, αλλά ως άρτος ψημένος ή σαν χρυσός και άργυρος καθαριζόμενος σε κάμινο. Και η ευωδία την οποία αισθανόμασταν ήταν δυνατή, σαν να κάπνιζε λιβανωτό ή άλλο πολύτιμο άρωμα.
Τέλος, ιδόντες οι άνομοι ότι το σώμα του Πολύκαρπου δεν ήταν δυνατόν να φαγωθεί από το πυρ, διέταξαν να τον πλησιάσει εκτελεστής και να βυθίσει στο σώμα του ξιφίδιο. Όταν δε έπραξε τούτο, εξήλθε άφθονο αίμα γύρω από το στήθος, τόσο ώστε να σβήσει τη φωτιά και να θαυμάσει όλος ο όχλος ότι τόση διαφορά υπάρχει μεταξύ των απίστων και των εκλεκτών. Ένας από εκείνους ήταν και αυτός, ο θαυμασιότατος Πολύκαρπος, ο οποίος ανεδείχθη κατά τους χρόνους μας αποστολικός και προφητικός διδάσκαλος και επίσκοπος της καθολικής Εκκλησίας στη Σμύρνη. Διότι κάθε λόγος από το στόμα του εκπληρώθηκε και θα εκπληρωθεί.
