Του Ματθαίου Μελιανού
Πάτμος! Πάτμος, το Ιερό Νησί της Αποκαλύψεως! Πάτμος, η Ιερουσαλήμ του Αιγαίου! Πάτμος, Πάτμος… Με ποια λόγια να περιγράψει κανείς το μικρό αυτό νησί στο βόρειο σύμπλεγμα της Δωδεκανήσου; Θα τολμήσουμε μια σκιαγράφησή του, ώστε να πάρει ο αναγνώστης μια ελάχιστη γεύση από τη μακραίωνη και τόσο σημαντική ιστορία του. Έχουν κυκλοφορήσει άπειρα δημοσιεύματα· το Διαδίκτυο κατακλύζεται από σχόλια, φωτογραφίες, φιλμάκια· προβολή αξιόλογη από φορείς, επαγγελματίες κ.λπ. Την Πάτμο, όμως, δεν μπορείς να τη γνωρίσεις αν δεν αγγίξουν τα πόδια σου στα αγιασμένα χώματά της, αν δεν αναπνεύσεις το πνευματικό της οξυγόνο, αν δεν λουστείς με τη Θεϊκή Χάρη που εκπηγάζει από τον Ιερό Βράχο της Αποκαλύψεως και «αρδεύει» όλο το νησί. Πρέπει να υπερτονισθεί αυτό το σημείο, ώστε να αποφύγουμε να μιλάμε «για αύρα» και για κάθε άλλο άσχετο με τον Θεοβάδιστο και Αποστολοβάδιστο αυτόν τόπο.
Κατά την προ Χριστού εποχή οι μαρτυρίες για την Πάτμο δεν είναι ικανές για την ανάδειξη της ιστορίας της. Ασφαλώς, όμως, η γειτνίασή της με τις μικρασιατικές ακτές, ο κομβικός της ρόλος στο Αιγαίο, τα εναπομείναντα τείχη της Ακρόπολής της και άλλων, δυστυχώς ολίγων μέχρι σήμερα αρχαιολογικών ευρημάτων οδηγούν στο συμπέρασμα ότι είχε αναπτύξει μεγάλη εμπορική κίνηση, ακμαίο πολιτισμό και οι κάτοικοι διεκρίνοντο για τη λατρεία τους προς τη Θεά Άρτεμη.
Σταθμό και αφετηρία συνάμα στο ιστορικό «γίγνεσθαι» του νησιού απετέλεσε το γεγονός της εξορίας σε αυτό του Ιωάννη, του «Ηγαπημένου Μαθητού του Κυρίου». Η παρουσία του στην Πάτμο δεν συνετέλεσε μόνο ώστε να αλλάξει ριζικά η ιστορία της, η ζωή των κατοίκων της, ο πολιτισμός της, αλλά την καθαγίασε και την ανέδειξε ως παγκόσμιο Χριστιανικό προσκύνημα.
Δεύτερος μεγάλος σταθμός, η «αυτοεξορία» του Ασκητή Οσίου Χριστοδούλου, ο οποίος το 1088 έκτισε, κατόπιν αδείας (και δωρεάς) του Αυτοκράτορα Αλεξίου του Κομνηνού, το Ιερό του Καθίδρυμα προς τιμήν του Ευαγγελιστή Ιωάννη.
Ο Θεολόγος χειραγώγησε την Πάτμο στον Χριστό και έγινε ο παιδαγωγός και ο πνευματικός της πατέρας. Ο Ο Όσιος υπήρξε ο Μέγας οικιστής της κατά τον 11ο αιώνα. Και οι δυο τους εξώρμησαν στην Πάτμο από τη Μικρά Ασία, εμπνεόμενοι από το ίδιο πνευματικό ιδεώδες. Ο πρώτος «εγένετο εν τη νήσω τη καλουμένη Πάτμω, διά τον λόγον του Θεού και την μαρτυρίαν Ιησού Χριστού». Ο δεύτερος για τον έρωτά του προς τον Αρχηγό της Εκκλησίας μας.
Ο Θεολόγος μεταλαμπάδευσε στην Πάτμο το χριστιανικό φως
Ο Όσιος μεταφύτευσε στο νησί της Αποκάλυψης τον ασκητικό βίο, το μοναχικό φρόνημα. Ο Απόστολος καθαγίασε την Πάτμο με την παρουσία και την οπτασία που έλαβε από τον ίδιο τον Κύριο, ο οποίος «παρέστη ενώπιος ενωπίω» εντός του Ιερού Σπηλαίου. Ο Μέγας ασκητής αξιοποίησε την ιερότητα της Πάτμου με την ίδρυση της περίφημης Μονής του.
Επιβάλλεται να τονισθεί ότι το πνεύμα της Μονής, πνεύμα Ορθόδοξης άσκησης, αυταπάρνησης και αφοσίωσης, παραμένει πάντοτε το ίδιο, παρά τις όποιες αντιξοότητες.
Από την ίδρυσή της υπήρξε δύναμη μεγάλη με ευρεία και θεία αποστολή, όχι μόνο για την Εκκλησία, αλλά και για το Έθνος μας. Σέμνωμα της Εκκλησίας και μια από τις ιστορικές εστίες ευσέβειας του Γένους μας, από τις οποίες εξεπέμπετο μέχρι τις εσχατιές του Χριστιανικού κόσμου, το πρότυπον της κατά Χριστόν ζωής. Κατόρθωσε, χάρις στην αυτοθυσία και τον ηρωισμό των τέκνων της, να παρακάμψει διά μέσου των αιώνων πολλαπλές δυσχέρειες και να παραμείνει όρθια, εν μέσω δεινής λαίλαπας του βαρύτατου ξενικού ζυγού. Διατήρησε πάντα την υψηλή εθνική και θρησκευτική συνείδησή της, όχι μόνο των Πατέρων της, αλλά και της Πάτμου, και πολλών άλλων περιοχών του Ελληνισμού.
Η Μονή, αρχιτεκτονικό μνημείο η ίδια, διαφυλάττει ως κόρην οφθαλμού σε ειδικά διασκευασμένους, εντυπωσιακούς χώρους, πλήθος πολύτιμων κειμηλίων: εικόνες, ιερά άμφια, ιερά σκεύη, κώδικες, έντυπα (5.000 περίπου), χιλιάδες έγγραφα και πολλά άλλα.
Η Μονή είναι και έδρα της Πατριαρχικής Εξαρχίας Πάτμου. Το αξίωμα του Πατριαρχικού Εξάρχου φέρει ο Καθηγούμενος της Μονής, ο οποίος είναι ο πνευματικός και Εκκλησιαστικός Άρχων, όχι μόνο της Πάτμου, αλλά και των πέριξ νησιδίων (Λειψών, Αρκιών, Αγαθονησίου, Λεβέθων, Μαραθίου κ.λπ.).
Εκτός της «Μεγάλης Μονής του Θεολόγου», πλείστα όσα σεμνεία της πίστεως και εργαστήρια αγιότητας θεμελιώθηκαν σε αυτόν τον καθαγιασμένο βράχο του Αιγαίου. Ενδεικτικά αναγράφουμε το γυνακείο μοναστηράκι «Άγια των Αγίων» (έτος ίδρυσης 1579), το γυναικείο μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής (έτος ίδρυσης 1607), το γυναικείο μοναστήρι «Ευαγγελισμός Μητρός Ηγαπημένου» (έτος ίδρυσης 1937), ιερά καθίσματα, ησυχαστήρια και ερημητήρια, όπως, π.χ., της Παναγιάς του Γραβά, της Παναγιάς της Κουμάνας, των Καλογήρων, του Απολλώ, του Αγίου Ιωσήφ στο Κουβάρι, του Αγίου Νεκταρίου στα Λουκάκια, του Θεόκτιστου στο Γένουπα, των Ασωμάτων, των Αγίων Αναργύρων στους Κήπους, του Οσίου στις Αλυκές και τόσα άλλα.
Πώς να μνημονεύσει κανείς τις εκκλησιές και τα εξωκκλήσια (ξεπερνούν τα 400), που έκτισε η ευλάβεια και η πίστη των ευσεβών κατοίκων του νησιού αυτού;
Ένας τρίτος σταθμός, μεγάλης ιστορικής σημασίας και εμβέλειας, τόσο στον πνευματικό χώρο όσο και στον πολιτιστικό και εκπαιδευτικό, όχι μόνο στο μικρό νησί μας, αλλά και στο Έθνος μας και στην Ορθοδοξία μας, υπήρξε η ίδρυση, το έτος 1713, της Πατμιάδας του Γένους Εκκλησιαστικής Σχολής από τον Διάκονο Μακάριο τον Καλογερά, τον Πάτμιο. Η μεγάλη αυτή φυσιογνωμία των Γραμμάτων και της μοναστικής άσκησης θεμελίωσε «το Σπουδαστήριόν του, ένδον του Ιερού Σπηλαίου», το οποίο απέβη λίκνο της ευσέβειας και φυτώριο της παιδείας. Η φήμη του Μακαρίου έγινε παντού γνωστή, γι᾿ αυτό πλήθος μαθητών από διάφορα σημεία (νησιά του Αιγαίου, Αίγυπτο, Ρωσία, Μ. Ασία κ.α.) μαθήτευσαν στα έδρανα της σχολής του. Πολλοί μαθητές της συγκαταλέγονται στο αγιολόγιο της Εκκλησίας μας, όπως ο Άγιος Γεράσιμος ο Βυζάντιος, οι εθνομάρτυρες Άγιος Γρηγόριος ο Ε’, Άγιος Δωρόθεος ο Πρώιος Μητροπολίτης Αδριανουπόλεως, Άγιος Πλάτων Αϊβαζίδης και, βέβαια, ο ίδιος ο Άγιος Μακάριος ο Καλογεράς. Επίσης, στο πάνθεον των ηρώων της πατρίδας μας συναριθμούνται ο πρωτεργάτης της Φιλικής Εταιρείας Εμμανουήλ Ξάνθος, ο υπερασπιστής του Μεσολογγίου Δημήτριος Θέμελης, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος, ο Παγκώστας και πολλοί άλλοι Πάτμιοι Φιλικοί, αλλά και νεώτεροι, οι οποίοι αγωνίσθηκαν κατά της Ιταλοκρατίας.
Με απλά λόγια, η Πάτμος έχει να προβάλει, πέρα από τη θρησκευτικότητά της, και την πλούσια ιστορική, εθνική, πολιτιστική και κοινωνική πλευρά της. Οι κάτοικοί της ποτισμένοι όχι μόνο από την αλμύρα της θάλασσας, αλλά και από τα νάματα που πηγάζουν από τη Σπηλιά της Αποκάλυψης, κάτω από τη σκιά του Μοναστηριού της, και γαλακτοτροφούμενοι από την Πατμιάδα, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την πνευματική της και πολιτιστική της ανάπτυξη. Η πρόοδος στο εμπόριο και στη ναυτοσύνη έγιναν αφορμή πλουτισμού τους, με αποτέλεσμα να αναδείξουν τον τόπο τους σε ένα πραγματικά αξεπέραστο μνημείο, για το οποίο η UNESCO το έτος 1999, σε πανηγυρική συνεδρίασή της, το κατέταξε μεταξύ των Μνημείων Παγκοσμίου Κληρονομιάς.
Το νησί αυτό απέκτησε φήμη, αξία, γνώρισε μεγάλη δόξα. Με τις επιδρομές, όμως, των αλλοφύλων, άρχισε να υφίσταται τις συνέπειες της κατοχής και της αδυναμίας να συνεχίσει την οικονομική της ευρωστία. Οι Πάτμιοι, αδυνατώντας να επιζήσουν στο μικρό και πτωχο πλέον νησί τους, υποχρεώθηκαν να μεταναστεύσουν, αρχικά στη Ρωσία, μετέπειτα στην Αίγυπτο, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και στη δεκαετία του 1950 στην Αυστραλία και μεμονωμένα σε ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο κ.α.). Το σπουδαίο είναι ότι, όπου κι αν πήγαν, δημιούργησαν πρόοδο που αξίζει να την εξάρει κανείς, με αποτέλεσμα να αποβούν πηγή πλούτου και ευδαιμονίας για την πατρίδα τους. Έτσι, στο νησί και με τη σταδιακή ανάπτυξη του τουρισμού άρχισαν να δημιουργούνται θέσεις εργασίας, σταμάτησε σε μεγάλο βαθμό η αιμορραγία της μετανάστευσης, κυρίως της νεολαίας, και σήμερα επαναπατρίζονται κάποιοι και αρκετοί έρχονται από άλλα μέρη της πατρίδας μας, ακόμα και αλλοδαποί, για να αποκατασταθούν επαγγελματικά.
Το νησάκι μας έχει έκταση 34 τετρ.χλμ., μήκος περίπου 12 χλμ. και πλάτος 5 χλμ. Διαθέτει ένα καλό οδικό δίκτυο, το οποίο συνδέει τη μια άκρη του με την άλλη. Πρωτεύουσα είναι η Χώρα, όπου βρίσκεται πρωτοκάθεδρο το Μοναστήρι, το δημαρχιακό μέγαρο, η Μονή της Ζωοδόχου Πηγής και η Μονή «Άγια των Αγίων», πολλές-πολλές εκκλησίες, το Μουσείο Νικολαΐδη, οι ανακαινισμένοι ανεμόμυλοι της Μονής και ένα σωρό αρχοντικά, μάρτυρες εποχών δόξας και μεγαλείου.
Ο δεύτερος οικισμός, η Σκάλα, το λιμάνι του νησιού, συγκεντρώνει τον περισσότερο κόσμο και είναι ο τόπος που φιλοξενεί τον κύριο όγκο των ξενοδοχείων, ενοικιαζομένων δωματίων, εστιατορίων, κέντρων διασκέδασης, εμπορικών καταστημάτων, τραπεζών και δημόσιων υπηρεσιών. Το λιμάνι αυτό χαρακτηρίζεται ως διεθνές, γιατί δέχεται πλήθος επισκεπτών από όλα τα μέρη του κόσμου με τα κρουαζιερόπλοια και με παντός είδους τουριστικά σκάφη.
Ο τρίτος οικισμός, ο Κάμπος, βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νησιού και, επειδή διαθέτει περισσότερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αρκετοί κάτοικοί του ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Μια που βρισκόμαστε στο βόρειο μέρος της Πάτμου, θα πρέπει νά αναφέρουμε την ύπαρξη εξοχικών περιοχών, όπως της Λάμπης, με τα υπέροχα χρωματιστά χοχλιά (βότσαλα), το Λιβάδι των Καλογήρων, τον Αϊ-Νικόλα τον Άβδελο, την Παναγιά του Γερανού, το Λιβάδι του Γερανού, τη Βαγιά, το Αγριολίβαδο, τις Λεύκες, τον Μέρικα και το Μελόι. Ακολουθώντας τον παραλιακό δρόμο από Σκάλα προς το νότιο μέρος, συναντούμε την Αγιά Λεφανού (Αγία Θεοφανώ), τα Σάψιλα, τα Λουκάκια και φθάνουμε στου Γροίκου, με το καταπληκτικό λιμανάκι, που το προστετεύει από τους νοτιάδες το Τραουνήσι (Τραγονήσι). Συνεχίζοντας την πορεία, βρισκόμαστε στην Πέτρα και στην Καλικατσού, στον μυθώδη αυτό βράχο, με την τόση ιστορία του. Οδοιπορώντας (νιώθουμε απόλυτα το μεγαλείο της φύσης), φθάνουμε στο Διακόφτι, αντικρίζουμε την Εληά, το Κουβάρι, το Γένουπα, τον Προφήτη Ηλία και, αν έχουμε κουράγιο, μας περιμένει το γιδόστρατο για την ξακουστή «Ψιλή Άμμο». Η περιπλάνηση δεν τελείωνει· οι Κήποι, η Αγία Παρασκευή και τόσες άλλες τοποθεσίες δεν θα πρέπει να λείψουν από το πρόγραμμά μας.
Η Πάτμος είναι όμορφη· είναι ανθρώπινη· καθαρή· ευωδιάζει παντού. Φιλόξενοι οι κάτοικοι και καλοσυνάτοι. Δεν φοβούνται να καλοχαιρετίσουν τον οποιοδήποτε άγνωστό τους. Το νοικοκυριό τους, φημισμένο από τα παλιά τα χρόνια. Η Πάτμος ξεκουράζει τον άνθρωπο και σωματικά και πνευματικά. Επαναλαμβάνουμε· η Πάτμος έχει κάτι δικό της· κάτι μοναδικό· τη Χάρη του Σπηλαίου, τις προσευχές και τα δάκρυα των αγίων της και των ασκουμένων στα Ιερά της Σκηνώματα.
Κοινή ομολογία: Όποιος έρχεται δεν φεύγει εύκολα κι αν φύγει θέλει να ξαναπατήσει τα αγιασμένα της χώματα.
