Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ
Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Από τα τοπικά επιστημονικά συνέδρια σαμιακών σπουδών, που αναφέρθηκαν ήδη σε προηγούμενο άρθρο μας, αξίζει νομίζω να σημειωθούν το «Συμπόσιο Σαμιακής Λογοτεχνίας» (Σάμος 1988), το «Διήμερο “Τοπική ιστορία και αρχεία”» (Σάμος, 26-27 Απριλίου 1991), το «Συνέδριο “Η Σάμος από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι σήμερα”» (Σάμος, 27-30 Απριλίου 1995), το«Συνέδριο “Η Σάμος στα νεότερα χρόνια (17ος-20ός αι.)”» (Αθήνα, 20-21 Δεκεμβρίου 1999), στους τόμους των πρακτικών των οποίων μπορεί ο ερευνητής να βρει διάσπαρτες σημαντικές μελέτες για την επαναστατική περίοδο της ιστορίας της Σάμου.
Τα ίδιο ισχύει και για συλλογικούς επιστημονικούς τόμους της σαμιακής βιβλιογραφίας, αλλά και για τους τόμους των σαμιακών περιοδικών, αρχής γενομένης από το Αρχείον Σάμου (τ. 1-5), που εξέδιδε ο Νικόλαος Ζαφειρίου, τις Σαμιακές Μελέτες (τ. 1-10), που εξέδιδε το «Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου “Νικόλαος Δημητρίου”», το Δελτίο Σαμιακών Σπουδών (τ. 1-5, συνεχίζεται), που εκδίδει το «Κέντρο Εκκλησιαστικών, Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών» της Ιεράς Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας, ως και σποραδικά τον Απόπλου (τχ. 1-85/86, συνεχίζεται), όπου υπάρχουν αρκετές σημαντικές μελέτες για να αποδελτιωθούν από εκείνον που θα αναλάβει να συντάξει τη συστηματική βιβλιογραφία της επαναστατημένης Σάμου (1821-1834), ένα έργο που θα είναι ιδιαιτέρως χρήσιμο για την ανάπτυξη των τοπικών σαμιακών σπουδών.
Ειδικά πρέπει να αναφέρουμε το Συνέδριο «Ο Γεώργιος Κλεάνθης και η εποχή του» (Καρλόβασι Σάμου, 27-29 Απριλίου 1990), τα πρακτικά του οποίου εκδόθηκαν από τη Δημόσια Βιβλιοθήκη Σάμου. Στον τόμο αυτό δημοσιεύθηκαν τα κείμενα 16 ανακοινώσεων, από αντίστοιχος ερευνητές και συγγραφείς, που αναφέρονται όχι μόνο στον Κλεάνθη και στο έργο του, αλλά και στην εποχή του γενικότερα, μαζί με αναδημοσίευση στο τέλος της πρώτης έκδοσης της ποιημάτων του (1832) και το μοναδικού θεατρικού έργου του (1832). Ο τόμος είναι σημαντικός όχι μόνο για τον ίδιο τον Κλεάνθη, για το έργο του οποίου γίνεται εκτενέστερη αναφορά στη συνέχεια, αλλά και για την ιστορία, την εκπαίδευση και την κοινωνία της επαναστατημένης Σάμου του 1821, γενικότερα.
Ειδική αναφορά επίσης πρέπει να γίνει για το «Συνέδριο “1821, Σάμος και Επανάσταση. Ιστορικές προσεγγίσεις”» (Πυθαγόρειο Σάμου, 28-29 Μαΐου 2010), καθώς αναφέρεται ειδικά στο θέμα της επανάστασης του 1821 στη Σάμο. Το συνέδριο διοργανώθηκε από τα ΓΑΚ – Αρχεία Σάμου, που επιμελήθηκαν και την έκδοση του τόμου με τα πρακτικά. Στις 503 σελίδες του τόμου αυτού, που αποτέλεσε την αποκορύφωση των τάσεων που επικράτησαν στην σύγχρονη μελέτη της σαμιακής επανάστασης, όπως αυτές οριοθετήθηκαν και περιγράφτηκαν παραπάνω, περιλήφθηκαν 21 μελέτες από ισάριθμους ακαδημαϊκούς, καθηγητές πανεπιστημίων και ερευνητές, που κατατάχθηκαν στις ακόλουθες θεματικές, στις οποίες είχε στηριχθεί και το συνέδριο: Γενική θεώρηση-Λυκούργος – Κοινωνία-Πολιτική -Οικονομία –Μνημεία και πολεμικές επιχειρήσεις –Λαϊκή παράδοση-προφορική μνήμη –Αναγνώσεις της Επανάστασης. Όλες οι ανακοινώσεις, με εξαίρεση την τελευταία του καθηγητή Βασίλη Κρεμμυδά, η οποία κινήθηκε σε ένα γενικόλογο πλαίσιο διαπιστώσεων, επικεντρώθηκαν σε ζητήματα στρατηγικής, πολιτικής, διπλωματίας, μνημείων, προσωπικοτήτων, θεσμών, ιδεολογικών αντιπαραθέσεων, και αναπαραστάσεων της σαμιακής επανάστασης στην τέχνη, στα οικονομικά του αγώνα, ακόμη και στην επίδραση των προτύπων του 1821 στη νεώτερη και σύγχρονη ιστορία της Σάμου, που ανέδειξαν νέα στοιχεία, ώστε ο τόμος αυτός να αποτελεί του λοιπού απαραίτητο και βασικό βοήθημα, έργο αναφοράς στη σχετική βιβλιογραφία.
Το επετειακό έτος 2021 εκδόθηκε και το 87ο τεύχος του περιοδικού Απόπλους. Σαμιακών γραμμάτων και τεχνών περιήγηση, το οποίο περιλαμβάνει αφιέρωμα στην Επανάσταση του 1821 στη Σάμο, όπως φαίνεται από τον χαρακτηριστικό τίτλο του «Η Σάμος στην Επανάσταση». Σε αυτό δημοσιεύονται τόσο κείμενα σχετικά με την σαμιακή επανάσταση, όσο και άλλα που αναφέρονται στο 1821 γενικότερα. Θα ασχοληθούμε εδώ μόνο με τα πρώτα: ο Κων. Μπέλσης αναφέρεται στην κήρυξη της επανάστασης στη Σάμο το 1821 (σ. 191-197), ο Χρ. Λάνδρος στην ιδεολογία της σαμιακής επανάστασης (σ. 198-205), ο Βαγγ. Δημητριάδης σε έκνομες πράξεις και στο δικαστικό σύστημα στη Σάμο της Επανάστασης (σ. 206-214), η Αγγ. Χατζημιχάλη στην μετάδοση ειδήσεων των νικηφόρων ναυμαχιών της Σάμου στις εφημερίδες της επαναστατημένης Ελλάδας (σ. 215-224), ο Μαν. Βουρλιώτης στα καράβια και τους ναυπηγούς της Σάμου κατά την περίοδο 1821-1830 (σ. 225-231), η Ελπ. Κατσικογιάννη στους ιατρούς και την άσκηση της ιατρικής κατά τη διάρκεια της σαμιακής επανάστασης (σ. 232-241), η Αλεξ. Σφοίνη στις μεταφράσεις έργων του Βολταίρου και του Μιραμπώ από τους Καρμανιόλους στην περίοδο της Σαμιακής Πολιτείας, το 1832 (σ. 242-247), ο Μιχ. Σακελλαρίου στο αρχείο των Λυκούργων, δηλαδή του Λογοθέτη Λυκούργου και του γιού του Αλέξανδρου Λυκούργου (σ. 248-255), που αποτελεί πολύτιμη πηγή για την ιστορία της σαμιακής επανάστασης και ο Στ. Μάρκου στην έννοια του πατριωτισμού στο θεατρικό έργο Χαρίδημος ο Σάμιος του Γεωργίου Κλεάνθη (σ. 256-258).
Στη συνέχεια η Μαρ. Βλασσοπούλου αναφέρεται στους εορτασμούς της 25ης Μαρτίου στη Σάμο κατά τη δεκαετία του 1920 (σ. 306-313), ο Μιχ. Φύλλας για τους ανάλογους εορτασμούς στη Σάμο κατά την διάρκεια της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (σ. 314-319) και ο Δημ. Θρασυβούλου στους εορτασμούς της εθνικής επετείου από τους Σάμιους πρόσφυγες στο στρατόπεδο του Νουσεϊράτ, στη Μέση Ανατολή (σ. 320-330). Από πρόσωπα και γεγονότα της σαμιακής επανάστασης εμπνέονται επίσης τα λογοτεχνικά κείμενα που στον τόμο αυτό δημοσιεύουν η Έρη Ρίτσου (σ. 344-346) και η Έλσα Χίου (σ. 348-353). Πρόκειται λοιπόν για ένα αφιέρωμα με σημαντικά κείμενα, που προσφέρουν νέο υλικό και εμπλουτίζουν τη σχετική βιβλιογραφία.
