Του Χρήστου Γ. Κτενά
Είμαστε θρήσκοι ή όχι και σε τι βαθμό; Και δεν μιλάμε ειδικά για την Ελλάδα, ή για την Ορθοδοξία, αλλά συνολικά, για όλο τον κόσμο και την σχέση του με την πίστη στο Θεό. Το ερώτημα είναι κρίσιμο, καθώς διεθνώς διαπιστώνεται μια σταδιακή άνοδος της αθεΐας, είτε της θεωρητικής, όπου ο άνθρωπος έχει στοχαστεί πάνω στο ζήτημα και έχει αποφασίσει ότι δεν πιστεύει, είτε της πρακτικής, όπου η ζωή σε καθημερινό επίπεδο δεν σχετίζεται με τα διδάγματα και τις εντολές της θρησκείας του.
Μια απάντηση λοιπόν στο αν πιστεύουμε ή όχι, μας προσφέρει μια έρευνα που διεξήχθη το 2012, σε 57 χώρες σε όλο τον κόσμο, που καλύπτουν το 73% του παγκόσμιου πληθυσμού, από το δίκτυο εταιριών δημοσκοπήσεων WIN-Gallup International. Το βασικό της συμπέρασμα; Η θρησκεία παραμένει σημαντική παγκοσμίως, με το 59% των ερωτηθέντων να δηλώνουν θρήσκοι, το 23% όχι θρήσκοι και μόνο το 13% άθεοι.
Είναι όμως σημαντική η διαπίστωση πως σε σύγκριση με ανάλογη έρευνα του 2005 (δηλαδή μόλις 7 χρόνια νωρίτερα με συγκρίσιμα στοιχεία από 39 από τις 57 χώρες της νεότερης έρευνας) υπάρχει πτώση στην πίστη κατά 9%, η οποία οφείλεται κυρίως από μετακίνηση ανθρώπων στην κατηγορία «όχι θρήσκοι», ενώ παρατηρείται και άνοδος κατά 3% όσων δηλώνουν πεπεισμένοι άθεοι.
Η θρησκεία παραμένει σημαντική παγκοσμίως, με το 59% των ερωτηθέντων να δηλώνουν θρήσκοι, το 23% όχι θρήσκοι και μόνο το 13% άθεοι
Κατανομή της θρησκευτικότητας
Η έρευνα προσφέρει μια σειρά από ενδιαφέροντα στοιχεία. Αρχικά, εμφανίζεται μια γεωγραφική εστίαση των όσων δηλώνουν άθεοι, καθώς είναι συγκεντρωμένοι στην Άπω Ανατολή, με το 47% των Κινέζων και το 31% των Ιαπώνων να δηλώνουν άθεοι, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στη Δυτική Ευρώπη είναι στο 14%.
Ενδιαφέρον είναι ότι στον κατάλογο των 10 χωρών που εμφανίζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά θρήσκων μόνο δύο είναι Ευρωπαϊκές (ΦΥΡΟΜ και Ρουμανία). Το αντίθετο όμως συμβαίνει στις χώρες όπου συναντάμε το μεγαλύτερο ποσοστό όσων δηλώνουν άθεοι. Εκεί, στις 10 πρώτες χώρες, μετά από Κίνα και Ιαπωνία, ακολουθούν 6 ευρωπαϊκές, με τη Τσεχία να εμφανίζεται με το υψηλότερο ποσοστό στην ήπειρο μας, στο 30%, και τη Γαλλία να ακολουθεί με 29%. Σε ότι αφορά την Ελλάδα, η συγκεκριμένη έρευνα δεν την περιέλαβε. Για τη χώρα μας όμως, έρευνα της εταιρίας Kάπα Research, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην εφημερίδα «Το Βήμα», καταγράφει το 81,4% του πληθυσμού να δηλώνει Χριστιανός Ορθόδοξος, το 2,9% άλλη θρησκεία και το 14,7% άθεος, αν και το ποσοστό των θρησκευόμενων είναι χαμηλότερο, στο 51,9%.
Επιστρέφοντας στην έρευνα WIN-Gallup, από πλευράς γεωγραφικών ζωνών είναι φανερό ότι σε Αφρική, Λατινική Αμερική και Νότια Ασία έχουμε τα μεγαλύτερα ποσοστά θρήσκων, ενώ οι χώρες της Δύσης έχουν αυξημένο ποσοστό άθεων, κάτι που σίγουρα προβληματίζει τα Χριστιανικά δόγματα που εκεί επικρατούν. Αξιοσημείωτο είναι ότι χώρες που βρίσκονται σε έντονη κρίση, και εννοούμε πόλεμο και εμφύλιες συγκρούσεις, όπως το Ιράκ, το Αφγανιστάν ή το Πακιστάν (όπου επικρατεί το Ισλάμ) παρουσιάζουν σχεδόν μηδενικούς δείκτες αθεΐας όπως και πολύ χαμηλά ποσοστά μη θρήσκων, ποσοστά μάλιστα που βρίσκονται πολύ χαμηλότερα από τους αντίστοιχους μέσους όρους σε όσους δηλώνουν μουσουλμάνοι.
Θρησκευτική ένταξη
Ποικιλία διαπιστώνεται και στο πόσο θρήσκοι ή μη θρήσκοι δηλώνουν οι άνθρωποι ανάλογα την θρησκεία τους. Για παράδειγμα το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοχαρακτηριζόμενων ως μη θρήσκων έχει η Εβραϊκή θρησκεία, ενώ το μικρότερο ο Βουδισμός. Αν δούμε μάλιστα αναλυτικά τα χριστιανικά δόγματα, η Ορθοδοξία εμφανίζεται κατά τι αυξημένη σε όσους δηλώνουν μη θρήσκοι (κάτι που εξηγείται από το υψηλό αντίστοιχο ποσοστό της Ρωσίας που φθάνει το 26%).
Η εξέλιξη της αθεΐας
Πρέπει να τονίσουμε πως σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας εμφανίζονται αρκετές χώρες (και ανάμεσα τους ιδιαίτερα πολυπληθείς), με μεγάλες αλλαγές στο τι δηλώνουν οι πολίτες τους στο διάστημα 2005-2012, σε σχέση με την θρησκευτική τους πίστη. Έτσι αναλυτικά αναφέρεται π.χ., μια πτώση στη θρησκευτικότητα που ξεπερνά το 20% σε τρεις χώρες (Βιετνάμ, Ελβετία και Γαλλία) ενώ συνολικά 9 χώρες έχουν αντίστοιχο διψήφιο ποσοστό. Αυτή η αλλαγή δεν σημαίνει ότι έχουμε ανάλογη αύξηση όσων δηλώνουν άθεοι. Αυτό που συμβαίνει είναι μια μικτή τάση, δηλαδή υπάρχει μετακίνηση από την κατηγορία «θρήσκοι» στην «μη θρήσκοι» αλλά βέβαια και σε εκείνη των «άθεων». Τα στοιχεία δείχνουν καθαρά που παρουσιάζεται η μεγαλύτερη αύξηση αθεΐας στο διάστημα 2005-2012. Αυτή είναι επικεντρωμένη στην Ευρώπη (5 χώρες από τις πρώτες δέκα) και στη Βόρεια Αμερική (ΗΠΑ και Καναδάς), ενώ μόνο δύο χώρες έχουν διψήφιο ποσοστό, με τη Γαλλία να πρωτεύει.
Ο κόσμος που αλλάζει
Ένα γενικό συμπέρασμα από την συγκεκριμένη έρευνα (τα στοιχεία της οποίας φυσικά είναι ενδεικτικά τάσεων και όχι μια απόλυτη μέτρηση), είναι ότι η θρησκευτική πίστη στον 21ο αιώνα βρίσκεται σε αναβρασμό καθώς παρατηρούνται σημαντικές διακυμάνσεις, με σαφή αύξηση των όσων δηλώνουν μη θρήσκοι ή άθεοι. Η τάση ποικίλει από χώρα σε χώρα και σίγουρα επηρεάζεται από τις τοπικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές και συνθήκες.
Η δυναμικότητα αυτή μπορεί κατά τη γνώμη μας να ερμηνευτεί με δύο τρόπους: αρχικά ότι η αλλαγή της σχέσης των ανθρώπων με την θρησκεία τους μπορεί να εξελιχθεί ακόμη περισσότερο προς την αύξηση όσων δηλώνουν απομακρυσμένοι ή άθεοι. Από την άλλη, τέτοιες μεγάλες και ταχείες διακυμάνσεις, για ένα τόσο κρίσιμο για την ανθρώπινη προσωπικότητα δεδομένο, δείχνουν ένα παγκόσμιο πνευματικό προβληματισμό, μια αναζήτηση ταυτότητας και επανακαθορισμού. Μια εσωτερική διαπάλη δηλαδή που μπορεί τελικά να καταλήξει σε επιστροφή στην θρησκευτική πίστη, σε επόμενα χρόνια. Κρίσιμος βέβαια θα είναι ο ρόλος των ίδιων των θρησκειών και του Κλήρου, καθώς θα κληθούν να προσεγγίσουν τις αγωνίες δισεκατομμυρίων σε όλο τον κόσμο, που βιώνουν δραματικές αλλαγές στην καθημερινότητα τους, με σαφή αντανάκλαση στην σχέση τους με τη πίστη τους και την ελπίδα που τους προσφέρει.
