Του Γιώργου Κεφαλίδη
Επίσκεψη στο Άγιον Όρος θα πραγματοποιήσουν τον Μάιο ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος και ο Πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Βλαντιμίρ Πούτιν. Έντεκα ολόκληρα χρόνια αφότου προσκύνησε τελευταία φορά στον Άθω, ο ισχυρός άνδρας της Ρωσίας θα βρεθεί στην αθωνική πολιτεία για να τιμήσει τις εορταστικές εκδηλώσεις της χιλιόχρονης παρουσίας Ρώσων μοναχών στο Όρος.
Μετά την ανάληψη της κυβέρνησης από τους ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝ.ΕΛ. και το πρώτο επίσημο ταξίδι του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα στη Μόσχα, δόθηκε εντελώς διαφορετικός τόνος στις παγωμένες σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Κρεμλίνου, κάτι που φάνηκε στις δηλώσεις του υφυπουργού Εξωτερικών, Γ. Αμανατίδη, στο ρωσικό πρακτορείο RΙΑ Νovosti: «Η ελληνική κυβέρνηση θα παράσχει βοήθεια και υποστήριξη σε κάθε πρωτοβουλία που θα λάβει η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, για να τιμηθεί και να εορτασθεί με τον δέοντα τρόπο το σημαντικό αυτό γεγονός» της ρωσικής μοναστικής ιστορίας. Ο «τσάρος», σύμφωνα με πληροφορίες της «Κιβωτού της Ορθοδοξίας», θα παραστεί στο Όρος τέλη Μαΐου, την επομένη της παρουσίας του στην Αθήνα.
Κι ενώ εκ πρώτης όψεως όλα κινούνται στο πολύ καλό κλίμα των ελληνορωσικών σχέσεων, καθώς με υπογραφή Πούτιν κηρύχθηκε το 2016 «Έτος Ελλάδας» στη Ρωσία, στο Φανάρι και σε μερίδα της αγιορείτικης κοινωνίας είναι διάχυτη η καχυποψία περί «ρωσικών βλέψεων» στον Άθω.
Το Πατριαρχείο Μόσχας, αλλά και το Κρεμλίνο εργάζονται πυρετωδώς με στόχο να αναδείξουν σε παγκόσμιο θρησκευτικό, πολιτιστικό, αλλά και με εθνικές για τους Ρώσους προεκτάσεις, γεγονός τους εορτασμούς που πρόκειται να οργανώσουν στη Μόσχα οι ίδιοι και στο Άγιον Όρος οι Αρχές του. Ενδεικτικό της διάστασης που θέλουν να δώσουν είναι ότι, πλην της οργανωτικής επιτροπής του Ρωσικού Πατριαρχείου, τη δική του επιτροπή έχει συγκροτήσει και το Κρεμλίνο, με προεδρεύοντα τον σύμβουλο του Πούτιν, Αλεξέι Μπέλοφ.
Το επίκεντρο των εκδηλώσεων αναμένεται να είναι η Ιερά Μονή του Αγίου Παντελεήμονος, γνωστή ως ρωσική. Οι Ρώσοι επιδιώκουν ο εορτασμός να οργανωθεί από την Ιερά Κοινότητα και να λάβει παναγιορείτικο χαρακτήρα, με εκδηλώσεις όχι μόνο στο «ρωσικό» μοναστήρι, αλλά και στις Καρυές, με επίσημη δοξολογία στον Ιερό Ναό του Πρωτάτου. Για τον σκοπό αυτό, στα μέσα του μηνός ρωσική αντιπροσωπία, με επικεφαλής το «δεξί χέρι» του Πατριάρχη Μόσχας, τον Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνα, έφτασε στον Άθω, προκειμένου να συντονίσει την επίσκεψη της ρωσικής αποστολής.
Στο Φανάρι, ωστόσο, όπως αποκαλύπτουν στην «Κ» αγιορείτικες πηγές, ακόμη τουλάχιστον δεν έχει ξεκαθαριστεί τι θα γίνει με το πρόγραμμα, προκειμένου να συναινέσουν σε αυτό. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος είχε καταστήσει σαφές στη Μόσχα ότι επιθυμούσε ο εορτασμός με τη συνάντηση των δύο Προκαθημένων στον Άθω να πραγματοποιηθεί τέλη Σεπτεμβρίου. Παρ’ όλα αυτά, στην επιστολή του προς το Φανάρι ο Πατριάρχης Κύριλλος ζητά άδεια εισόδου στο Όρος στα τέλη Μαΐου, αναφέροντας ότι το επισκέπτεται καθαρά για λόγους προσκυνηματικούς. Πουθενά δηλαδή δεν γίνεται λόγος για εορτασμούς την άνοιξη. Κι ενώ το θέμα των εκδηλώσεων χειρίζεται αντιπροσωπία που όρισε η Ιερά Κοινότητα –Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας ιερομόναχος Νικόδημος, Ιβήρων ιερομόναχος Αντώνιος, Αγίου Παύλου Νικόδημος, Εσφιγμένου ιερομόναχος Γαβριήλ και του ρωσικού μοναστηριού ιερομόναχος Κυρίων-, έως τώρα δεν έχουν καταλήξει σε αποφάσεις. Το βέβαιο είναι ότι ο Μόσχας έλαβε σχετική άδεια, αλλά ο κ.κ. Βαρθολομαίος δεν θα επισκεφθεί το Όρος την άνοιξη. Δεν αποκλείεται να έχουμε συνάντηση των δύο ανδρών τον Σεπτέμβριο στον Άθω, αλλά αυτό ενδέχεται να καθοριστεί και από την έκβαση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου στην Κρήτη τον Ιούνιο.
Οι διεκδικήσεις
Μέσα στην Ιστορία υπήρξαν μοναστήρια που απέκτησαν «εθνικό» προσδιορισμό από τη μοναστική κοινότητα που τα επάνδρωσε, γι’ αυτό έμειναν γνωστά ως «σερβικό», «βουλγαρικό», «ρουμανική σκήτη», δίπλα στη «ρωσική» μονή του Αγίου Παντελεήμονα. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ωστόσο, πέρα από τις εθνικές καταβολές των μοναστικών κοινοτήτων, αντιλαμβάνεται πρώτα και κύρια τους μοναχούς ως «Αγιορείτες».
Το Πατριαρχείο Μόσχας, αντιθέτως, επιχειρεί να «επιβάλει» την παρουσία του στο Όρος με την αθρόα είσοδο Ρώσων μοναχών εκεί, ενώ η ρωσική παρουσία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε σημαντικό βαθμό. Σε ανώτατο επίπεδο κληρικών, δεκάδες αρχιερείς ταξιδεύουν στον Άθω και λαμβάνουν μέρος στις αγιορείτικες πανηγύρεις, ενώ έχουν αυξηθεί κατακόρυφα και οι Ρώσοι μαθητές στην Αθωνιάδα Ακαδημία. Και βέβαια η παρουσία των Ρώσων προσκυνητών είναι ιδιαίτερα έντονη σε όλα τα μοναστήρια, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν με την έκδοση βίζας.
Ο ίδιος ο κ. Ιλαρίων, μάλιστα, που τώρα διαπραγματεύεται τους εορτασμούς, πρόσφατα εκτόξευσε βολές κατά του Φαναρίου, ότι εμποδίζει την έλευση συμπατριωτών του μοναχών στον Άθω. Το γεγονός προκάλεσε την αντίδραση του κ.κ. Βαρθολομαίου, ο οποίος, προς απάντηση, σε επιστολή του προς την Ιερά Κοινότητα έκανε λόγο για «επιχείρηση ιδιότυπης αυτονόμησης» του Αγίου Όρους και αλλοίωσης του χαρακτήρα του μέσα από την αθρόα προσέλευση αλλοδαπών μοναχών, ενώ ζήτησε να μπει «πλαφόν» 10% στους αλλοδαπούς επί του συνόλου του μοναχικού πληθυσμού.
Είναι φανερό ότι η Μόσχα θέλει να ισχυροποιήσει τη θρησκευτική παρουσία της στη μοναστική πολιτεία. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον της ρωσικής πλευράς έως τώρα φαινόταν να εστιάζεται στις μονές με μοναχούς και από άλλες Ορθόδοξες χώρες, όπως από τη Σερβία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Αυτό είναι σύμφωνο με την πολιτική εξωστρέφειας που ακολουθεί τα τελευταία χρόνια η Ρωσική Εκκλησία, κάνοντας την παρουσία της αισθητή σε άλλα Ορθόδοξα Πατριαρχεία και Εκκλησίες. Τον χώρο της Ορθοδοξίας, άλλωστε, η επίσημη ρωσική πολιτική δεν τον αντιλαμβάνεται μόνο ως στοιχείο εθνικής ταυτότητας, αλλά και ως εργαλείο για την άσκηση της εξωτερικής της πολιτικής.
Σε αντίθεση με μας, οι κυβερνώντες στο Κρεμλίνο ποτέ δεν μιλάνε για διακριτούς ρόλους Εκκλησίας – Πολιτείας παρά μόνο για άρρηκτους δεσμούς. Καθόλου τυχαίο που ο αντιπρόεδρος της ρωσικής κυβέρνησης, Σεργκέι Πριχόντκο, αποκάλυψε ότι τον Μάρτιο συνεδρίασε το Εποπτικό Συμβούλιο της Μονής Αγίου Παντελεήμονος στο Όρος, στο οποίο συμμετέχει η Πολιτεία, με την ανώτατη εκπροσώπηση, τον Ρώσο πρωθυπουργό, Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Εκεί, σύμφωνα πάντα με τον αντιπρόεδρο Πριχόντκο, συμφωνήθηκε ένα πρόγραμμα αποκατάστασης των ρωσικών μοναστηριών για τις επετειακές εκδηλώσεις. Εδώ, λοιπόν, τίθεται ζήτημα. Εκτός από τη Μονή Παντελεήμονος, για ποια άλλα μοναστήρια -και μάλιστα ρωσικά!- γίνεται λόγος;
Ένα ιδιότυπο «αλισβερίσι» ανταλλαγής δώρων
Η ρωσική πλευρά φέρεται να έθεσε στην αγιορείτικη αντιπροσωπία που χειρίζεται τους εορτασμούς για την επέτειο των χιλίων χρόνων ρωσικού μοναχισμού στο Άγιον Όρος αξιώσεις για μετόχια που ανήκουν σε ελληνικές μονές. Συγκεκριμένα, διεκδικεί τις σκήτες του Αγίου Ανδρέα και του Προφήτη Ηλία. Η πρώτη, γνωστή και ως Σαράι, ανήκει στη Μονή Βατοπαιδίου και βρίσκεται σε εμβληματική θέση, μέσα στην πρωτεύουσα του Όρους, τις Καρυές. Η δεύτερη βρίσκεται κοντά στη Μονή Παντοκράτορος, στην οποία και υπάγεται.
Αλλά και η Ιερά Κοινότητα, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», διεκδικεί από τους Ρώσους, εκτός από χειρόγραφα που βγήκαν με έκνομους τρόπους από το Όρος και κατευθύνθηκαν προς τη Ρωσία, ένα μετόχι που κάποτε ανήκε στη Μονή Ιβήρων. Το ιβηρίτικο μετόχι του Αγίου Νικολάου απέχει μόλις 100 μ. από την ιστορική Κόκκινη Πλατεία, στην καρδιά της Μόσχας. Μεγάλα μοναστήρια στο Όρος καλλιεργούν σχέσεις τα τελευταία χρόνια με τη Ρωσική Εκκλησία, στέλνοντας θαυματουργές εικόνες και λείψανα. Οι Ρώσοι μάλιστα «στρώνουν με ρούβλια» την πλατεία στις Καρυές για να πάρουν το «Άξιον Εστί» στη Μόσχα.
Η συζήτηση για ένα αναμφίβολα ιστορικό γεγονός, όπως είναι η χιλιόχρονη ρωσική μοναστική παρουσία στον Άθω, αντί να περιστρέφεται γύρω από τους θρησκευτικούς εορτασμούς, μεταβλήθηκε σε ένα ιδιότυπο διπλωματικό παιχνίδι ανταλλαγής δώρων κι εντυπώσεων. Το Φανάρι, πάντως, στην πνευματική δικαιοδοσία του οποίου ανήκει το Άγιον Όρος, δεν δείχνει να συναινεί στο πλαίσιο εντός του οποίου οι Ρώσοι επιδιώκουν να γίνει ο εορτασμός και ξεκαθαρίζει με κάθε ευκαιρία και προς πάσα κατεύθυνση ότι δεν θα δεχθεί αλλαγή του καταστατικού της μοναστικής πολιτείας.
