Της Ελένης Χριστοδουλοπούλου
Ο Άγιος Δονάτος έζησε στην ακριτική Θεσπρωτία την περίοδο 310-387, την εποχή που αυτοκράτορας στο Βυζάντιο ήταν ο Μέγας Θεοδόσιος. Διετέλεσε, δε, επίσκοπος της Ευροίας, μίας από τις 12 σημαντικότερες πόλεις της Ηπείρου, η οποία ήταν χτισμένη στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα το χωριό Χόικα, κοντά στον Αχέροντα.
Ο τόπος γέννησής του δεν έχει γίνει γνωστός. Το βέβαιο είναι ότι εκοιμήθη το 387. Μέχρι την ηλικία των δώδεκα ετών έζησε στο Βουθρωτό της Ηπείρου, όπου και δίδασκε. Κατά το 360, χειροτονήθηκε επίσκοπος Ευροίας, στην οποία ανέπτυξε μεγάλη κοινωνική δράση υπέρ των φτωχών και των αδυνάτων, όπως και στην πόλη Ισορεία, η οποία βρισκόταν στη θέση της σημερινής Γλυκής, που είναι χτισμένη κατά μήκος του Αχέροντα.
Η τοπική παράδοση θέλει τον επίσκοπο Ευροίας να παρεμβαίνει στη ζωή της περιοχής με θαυμαστό τρόπο. Σύμφωνα λοιπόν με άγραφες μαρτυρίες, ύστερα από δικές του παρακλήσεις στον Θεό έβρεξε μετά από μεγάλο διάστημα ξηρασίας, που απειλούσε με καταστροφή τους παραγωγούς. Λίγο μετά τη χειροτονία του, θεράπευσε την κόρη του αυτοκράτορα, ενώ την ίδια περίοδο, σύμφωνα με την παράδοση, σε μια πηγή στον ποταμό Αχέροντα στη Γλυκή, η οποία θεωρούνταν καταραμένη και το νερό δεν πινόταν, ο Άγιος Δονάτος σκότωσε ένα τερατώδες φίδι και εξόρκισε το κακό, με αποτέλεσμα η πηγή να ξαναβγάλει καθαρό νερό. Η θανάτωση του δράκοντα, σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Παραμυθιάς Αθηναγόρα, δεν είναι άλλη από την εξάλειψη της ελονοσίας, που μάστιζε την ευρύτερη περιοχή του Φαναρίου, με συστηματικό καθαρισμό των ελών της Αχερουσίας. Άλλες μαρτυρίες θέλουν τον επίσκοπο Ευροίας Δονάτο να ζει για τουλάχιστον τρία χρόνια στην Κωνσταντινούπολη, όπου βάπτισε τον αυτοκράτορα Μέγα Θεοδόσιο, τη σύζυγό του, Αυγούστα, την κόρη τους, αλλά και πολλούς αξιωματούχους.
Από εκεί, επέστρεψε στη Θεσπρωτία και στην επισκοπή του, όπου συνέχισε το σπουδαίο έργο του. Οταν εκοιμήθη, λέγεται ότι η ταφή του έγινε σε τάφο που είχε ετοιμάσει ο ίδιος!
Από δύο επιστολές του Πάπα Γρηγορίου του Διαλόγου (590-619) μαθαίνουμε ότι το λείψανο του Άγιου Δονάτου ήδη ετιμάτο και ότι μεταφέρθηκε το 604 στο φρούριο της Κασσιώπης, στην Κέρκυρα, στον Ναό του Αγίου Ιωάννη. Αργότερα, το μετέφεραν στην Κεφαλλονιά, για να καταλήξει στη Βενετία, στην εκκλησία της Παναγίας και του Αγίου Δονάτου του Μουράνο. Στις 30 Απριλίου κάθε έτους εκτίθεται σε κοινή θέα και προσκύνηση του λαού.
Ο Άγιος Δονάτος είναι προστάτης άγιος των κατοίκων της περιοχής του Σουλίου και πολιούχος της Παραμυθιάς και όλης της Θεσπρωτίας. Πολλοί Χριστιανοί της περιοχής φέρουν το όνομά του. Προς τιμήν του έχουν ιδρυθεί αρκετοί ναοί στην περιφέρεια Παραμυθιάς, όπως στο Σούλι, τη Γλυκή, την Γκρίκα, τη Βερνίκη, το Ζερβοχώριο, το Σταυροχώριο, το Παγκράτι και την Παραμυθιά…
Το 1961, η ελληνική κυβέρνηση προς τιμήν του Αγίου Δονάτου καθιέρωσε την 30ή Απριλίου ημέρα αργίας των δημόσιων καταστημάτων για ολόκληρη την περιφέρεια της Μητρόπολης Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου.
Ναοί αφιερωμένοι στη μνήμη του
– Ο Μητροπολιτικός Ναός στην Παραμυθιά: Είναι το επίκεντρο της πίστης στον Άγιο Δονάτο τον Θαυματουργό και εκεί φυλάσσεται μέρος των ιερών λειψάνων Του. Πρόκειται για έναν επιβλητικό ναό, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’70.
– Ο ναός στον ομώνυμο οικισμό της Παραμυθιάς (Σαμέτια): Διαστάσεων 6,5 x 9 μέτρα, ο ναός είναι χτισμένος στα ερείπια παλαιότερου, στον οποίο το 1454 είχαν φυλαχθεί τα ιερά σκηνώματα του Αγίου Σπυρίδωνα και της Αγίας Θεοδώρας, ως ενδιάμεσο σταθμό από την Κωνσταντινούπολη προς την Κέρκυρα και πριν μεταφερθούν στον Ναό της Παναγίας στην Παραμυθιά.
– Ο Ναός στο Κάστρο στην Παραμυθιά: Στο ενωμένο κάστρο της Παραμυθιάς υπήρχε μέχρι το 1605 ναός του Αγίου Δονάτου, ο οποίος έδωσε και το όνομά του στο κάστρο και στην πόλη της Παραμυθιάς. Τον ναό είχε κτίσει ο ίδιος ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός.
– Ο Ναός στην Γκρίκα Παραμυθιάς: Εχει διαστάσεις 16,5×9 μέτρα. Είναι και αυτός χτισμένος στα ερείπια παλαιότερου ναού, από τον οποίο διασώζονται και σήμερα τρεις εικόνες, ζωγραφισμένες σε ξύλο φτελιάς από τον αγιογράφο Νικόλαο Ν.Κ. Ο ναός ανακαινίστηκε το 1868 από τον τότε Μητροπολίτη Παραμυθιάς Τίτο Ματθεάκη.
– Ο ναός στον ποταμό Αχέροντα: Ο Ναός του Αγίου Δονάτου στη Γλυκή είναι αχρονολόγητος. Είναι ιστορικός, καθώς εκεί ήταν αρχικά ήταν ο τάφος του Αγίου Δονάτου.
– Ο ναός στην Κέρκυρα: Το ξωκκλήσι αυτό κρύβεται σε ένα τοπίο με έντονη βλάστηση μεταξύ Κρητικών και Βιταλάδων. Ανακαινίστηκε στο πρόσφατο παρελθόν και δεν επιδεικνύει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αν και το ιερό προδίδει πιθανόν παλιά φάση. Η παλαιότερη έως τώρα αναφορά περί αυτού έρχεται από το 1494 και τον τοποθετεί «…εις το χορήον τον Λακηάδον….». Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτόν τον ναό οι Λευκιμμιώτες έκρυψαν, για να μην πέσουν στα χέρια των ναζί, δέκα Αμερικανούς αεροπόρους το 1943, μέλη πληρώματος βομβαρδιστικού Β-17, που έπεσε στην περιοχή των αλυκών Λευκίμμης.
– Ο Ναός στη Λευκάδα: Στο οροπέδιο της Εγκλουβής, στην κεντρική Λευκάδα, η οποία βρίσκεται σε υψόμετρο 900 μέτρων και χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την καλλιέργεια της γνωστής ποικιλίας φακής, βρίσκεται ο μικρός, αλλά παλαιός ναός του Αγίου Δονάτου, ο οποίος ανακαινίστηκε το 1980.
– Ο Ναός στο Μουράνο της Ιταλίας: Το Μουράνο, που βρίσκεται στη λιμνοθάλασσα της Βενετίας, στη Βόρεια Ιταλία, είναι κατά μία έννοια νησί. Εκεί βρίσκεται ο Ναός του Αγίου Δονάτου, όπου φυλάσσεται το ιερό σκήνωμά του, το οποίο μετέφεραν εκεί οι σταυροφόροι όταν το έκλεψαν από το Κάστρο της Κασσιώπης στην Κέρκυρα. Εκεί το είχαν μεταφέρει οι Παραμυθιώτες, για να γλυτώσει από τους κατακτητές. Η εκκλησία είναι επιβλητική, με ψηφιδωτά, και το σκήνωμα του αγίου βρίσκεται εντός μιας κατασκευής από ξύλο και μάρμαρο.
– Ο ναός στο Σούλι: Περίπου 500 μέτρα από το χωριό Σούλι βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Δονάτου. Ο πρώτος ναΐσκος είχε χτιστεί το 1793, όταν οι Σουλιώτες έδιναν τον δικό τους αγώνα κατά του Αλή πασά. Το εκκλησάκι καταστράφηκε και μεταβλήθηκε σε στέρνα κατά την εποχή των πολέμων μεταξύ του Αλή πασά και των Σουλιωτών, ενώ αναστηλώθηκε το 1840.
