Της Λίτσας Ι. Χατζηφώτη, αρχαιολόγου
Ο επισκέπτης της ευρύτερης περιοχής των Μεγάρων θα μείνει έκπληκτος από τον πλούτο των βυζαντινών και μεταβυζαντινών εκκλησιών, παρεκκλησίων και εξωκκλησιών από τα οποία είναι διάσπαρτη. Αποτελούν αδιαμφισβήτητο μάρτυρα της ευσέβειας των Μεγαρέων. Παράλληλα, υπενθυμίζουν την ακραιφνή ελληνικότητά τους, τη συνειδητή παράδοσή τους και τον σεβασμό στην κληρονομιά των προγόνων τους, διατηρώντας ακέραια τα ήθη και τη γλώσσα τους.
Τέσσερις μεγάλες και επιβλητικές παλαιοχριστιανικές βασιλικές που αποκαλύφθηκαν κατά καιρούς σε ανασκαφές στην πόλη των Μεγάρων μαρτυρούν πως η χριστιανική πίστη είχε εγκαθιδρυθεί πολύ νωρίς στην περιοχή, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τη συμμετοχή του επισκόπου Μεγάρων στη Σύνοδο της Σαρδικής, η οποία συγκλήθηκε το 343 στην Σαρδική, σημερινή Σόφια, για το ζήτημα των αρειανών.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στην τοιχοποιία πολλών από αυτούς τους ναούς και ναΐσκους υπάρχουν ενσωματωμένα μεγαλύτερα ή μικρότερα τμήματα αρχαίων μνημείων, που είναι και αυτά διάσπαρτα στην περιοχή. Ο τρόπος που χρησιμοποιήθηκαν μαρτυρεί τον σεβασμό προς τα λείψανα των έργων των προγόνων, καθώς τοποθετήθηκαν με τρόπο ώστε να αναδεικνύονται, εξυπηρετώντας και τις δομικές ανάγκες.
Ενας από τους ναούς αυτούς των Μεγάρων είναι ο Αϊ-Γιάννης ο Γαλιλαίος, περισσότερο γνωστός ως ο Χορευταράς. Στα Μέγαρα την τρίτη ημέρα του Πάσχα χορεύουν προς τιμήν του τη Λαμπρή Καμάρα, μια μοναδική μορφή τράτας.
Ο ναός βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της πόλης. Πρόκειται για μικρό καμαροσκέπαστο κτίριο, διαστάσεων 7×2,65 μ. Είναι ευρύτατα γνωστός επειδή συνδέεται με την ιστορία και την παράδοση των Μεγάρων, αλλά και με τη σύγχρονη πολιτιστική δραστηριότητα της πόλης. Διασώζει ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Είναι πολύ ενδιαφέρουσες οι παραδόσεις που συνδέονται με την οικοδόμηση του ναού αυτού.
Ενας θρύλος αναφέρει ότι βρισκόταν στον χώρο του ιερού του ναού του Αϊ-Γιάννη ένα πηγάδι. Οποιος περνούσε από εκεί, ακόμα και πτηνά, πάθαιναν κακό. Οσάκις είχαν αποφασίσει να το κλείσουν, κτίζοντας από πάνω μια εκκλησιά, αυτό δεν ήταν δυνατόν, γιατί ό,τι άρχιζαν γκρεμιζόταν. Κάποτε αποφάσισαν να βάλουν μπροστά μια Τρίτη του Πάσχα και να το κτίσουν «μονομερίς». Ετσι κι έγινε και η εκκλησιά δεν γκρεμίστηκε. Από τη χαρά τους έπιασαν τον χορό και αυτή είναι η αρχή του εθίμου του χορού της τράτας.
Σύμφωνα με άλλον θρύλο, στο σημείο όπου είναι τοποθετημένη η τράπεζα του σημερινού ναού υπήρχε πηγάδι, το νερό του οποίου είχε διεγερτικές ιδιότητες και ονομαζόταν Λαβονέρι. Από το νερό αυτό έπιναν μόνο οι Τούρκοι, άνδρες και γυναίκες, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζονται εντυπωσιακά… Οι Μεγαρίτες, προκειμένου να κλείσουν το πηγάδι, ζήτησαν από τον Τούρκο διοικητή της Κορίνθου την άδεια να χτίσουν μια εκκλησία από πάνω του, με τη δικαιολογία ότι έβγαιναν από μέσα του δαιμόνια. Επειτα από πολλά βάσανα, πήραν την άδεια, με την προϋπόθεση να χτίσουν την εκκλησιά έως τη δύση του ηλίου Οι Μεγαρίτες τα κατάφεραν και θυμήθηκαν τον ξεχασμένο χορό της τράτας, που χορεύουν από τότε κάθε χρόνο, την ίδια μέρα, στον ίδιο τόπο.
Σύμφωνα με άλλον θρύλο, στο σημείο όπου είναι τοποθετημένη η τράπεζα του σημερινού ναού υπήρχε πηγάδι, το νερό του οποίου είχε διεγερτικές ιδιότητες και ονομαζόταν Λαβονέρι. Από το νερό αυτό έπιναν μόνο οι Τούρκοι, άνδρες και γυναίκες, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζονται εντυπωσιακά…
Αναφέρεται και ακόμα μία παράδοση την οποία διηγούνται: Το 1821 οι Τούρκοι κατέστρεψαν τα Μέγαρα, γιατί οι κάτοικοί τους είχαν λάβει μέρος σε μια μάχη κοντά στην Κόρινθο. Οταν αποφάσισαν να ξανακτίσουν την πόλη, συμφώνησαν να ξεκινήσουν από τον ναό. Ηταν όρος, όμως, να τον τελειώσουν μέσα σε μία ημέρα. Βάλθηκαν τότε όλοι οι Μεγαρίτες να βοηθήσουν και το έργο τελείωσε πριν να βασιλέψει ο ήλιος. Τότε, μέσα στη χαρά, οι νέες της πόλης πιάστηκαν στον χορό που συμβολίζει τη μεταφορά των λίθων χέρι με χέρι, καθώς χορεύεται με τα χέρια πιασμένα σταυρωτά.
Κατά τους ειδικούς, ο χορός αυτός θυμίζει τον χορό των πεπλοφόρων παρθένων, όπως έχει διασωθεί σε τοιχογραφία ενός τάφου ελληνικής αποικίας στην Κ. Ιταλία. Αλλοι τον ανάγουν στην παράσταση του κύκλιου χορού που παριστανόταν πάνω στην ασπίδα του Αχιλλέα.
Πρέπει, πάντως, να σημειωθεί ότι η παράδοση που σχετίζεται με την Τουρκοκρατία είναι πολύ πειστική, γιατί και τα τραγούδια που τραγουδιούνται έχουν σαφείς αναφορές στην εποχή εκείνη, αλλά και δεν τραγουδιούνται σε άλλη περίπτωση, εκτός αν το γεγονός συμπέσει με το Πάσχα. Χαρακτηριστικό είναι το τραγούδι που ακολουθεί:
Ανοίχτε τα πορτάκια σας
να βγουν οι σκλαβωμένοι
να μπούνε Τούρκοι με σπαθιά
πασάδες με κοντάρια.
Να μπουν τα Ελληνόπουλα
σαν τα μαργαριτάρια.
Να προστεθεί, επίσης, ότι ο χορός της τράτας τραγουδιέται μόνο από γυναίκες και χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων, αλλά με χρωματισμό της φωνής που γνωρίζουν παραδοσιακά οι Μεγαρίτισσες.
Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού, που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη του Πάσχα, γίνονται παλλαϊκές εκδηλώσεις εξαιρετικού ενδιαφέροντος, που αναπαριστούν τις εργασίες μεταφοράς των υλικών για την οικοδόμηση του ναού.
Η φήμη της παράδοσης του Αϊ-Γιάννη του Χορευταρά οδήγησε στο προσκυνητάρι του πολλές προσωπικότητες, αξιωματούχους, πρωθυπουργούς, βασιλείς, καθώς και ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών. Μεταξύ αυτών και τη Χριστίνα Ωνάση, η οποία στις αρχές της δεκαετίας του 1980 επισκέφθηκε τον ναό και παρακάλεσε τον άγιο να της χαρίσει ένα παιδάκι, τάζοντας να κτίσει ένα σχολείο, αν την βοηθούσε. Υστερα από λίγο καιρό, η επιθυμία της πραγματοποιήθηκε και η επιγραφή που φέρει το 6ο Δημοτικό Σχολείο, που βρίσκεται εκεί κοντά, μαρτυρεί ότι πραγματοποίησε το τάμα της, έχοντας αποκτήσει την κόρη της, Αθηνά.
Το μνημείο ζωγράφιζε αρκετές φορές ο Γιάννης Τσαρούχης.
