Η εκκλησιαστική περιουσία εδώ και αιώνες, και συνήθως όταν η χώρα αντιμετώπιζε κρίσεις, έρχονταν στην επικαιρότητα ως η εν δυνάμει λύση για τα εθνικά και κοινωνικά προβλήματα. Από την εποχή του Όθωνα και την δήμευση της περιουσίας των μοναστηριών υπέρ του κράτους ως την Μικρασιατική Καταστροφή και την αποκατάσταση των προσφύγων, αλλά και αργότερα τη δεκαετία του 1950 και την κάλυψη των αναγκών των ακτημόνων η Εκκλησία πάντα προσέφερε. Όπως βεβαίως προσέφερε σε όλους τους αγώνες του έθνους. Από τα μέσα του περασμένου αιώνα και αφού το κράτος ανέλαβε την μισθοδοσία του κλήρου η εκκλησιαστική περιουσία πάντα αποτελούσε το μήλον της έριδος όταν οι σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας έφταναν στα άκρα.
Τώρα, λόγω της κρίσης το θέμα της αξιοποίησης της εκκλησιαστικής περιουσίας ακούγεται όλο και πιο πολύ, αυτή τη φορά από την πλευρά της ηγεσίας της Ιεραρχίας. Ο ίδιος ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, όπως είχε κάνει και παλιότερα, υποστήριξε ότι τα έσοδα από την αξιοποίηση της περιουσίας θα μπορούσαν να διατεθούν για την αποπληρωμή του χρέους.
Ως εδώ όλα καλά. Ποιά και πόση όμως είναι η περιουσία; Αν πει κανείς σήμερα ότι μπορεί να υπολογίζει ακριβώς το ύψος της θα σας πει ψέματα. Ουδείς μπορεί να την προσδιορίζει με ακρίβεια και αυτό γιατί οι νόμοι και εσωτερικοί κανόνες που διέπουν την λειτουργία της Εκκλησίας έχουν συνθέσει έναν τρόπο διοίκησης που όποιος τα παραβιάσει κατηγορείται για «εισπήδηση».
Κάθε μητρόπολη έχει την δική της περιουσία. Κάθε μονή επίσης. Η Ιερά Σύνοδος διαχειρίζεται τα δικά της περιουσιακά στοιχεία όπως και η Αρχιεπισκοπή. Ελευθερία διαχείρισης έχουν και οι ναοί. Ενώ άλλο καθεστώς ισχύει για το Άγιο Όρος, την Εκκλησία της Κρήτης και τις μητροπόλεις στα Δωδεκάνησα που ανήκουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Αυτό είναι το ένα πρόβλημα. Το άλλο είναι ότι όλα αυτά τα χρόνια πολλές εκτάσεις, κυρίως δασικές, αλλά και πολλά οικόπεδα έχουν καταπατηθεί. Χαρακτηριστικό αυτής της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί είναι το Περιστέρι, τμήμα του οποίου είναι κτισμένο σε έκταση που ανήκει στην μητρόπολή Φθιώτιδος. Αυτό το καθεστώς δημιουργεί τεράστια εμπόδια στην αξιοποίηση της περιουσίας, με την Εκκλησία να αναζητά έσοδα προκειμένου να στηρίξει και το κοινωνικό της έργο.
Όλα αυτά τα χρόνια πολλές εκτάσεις, κυρίως δασικές, αλλά και πολλά οικόπεδα έχουν καταπατηθεί
Τα «φιλέτα»
Παρά τα όσα ακούγονται τα ακίνητα τα οποία θα μπορούσαν να φέρουν έσοδα στην Εκκλησία είναι:
- Το οικόπεδο το οποίο έχει η Εκκλησία δίπλα στο γήπεδο του Παναθηναϊκού το οποίο σήμερα λειτουργεί ως ανοικτό παρκινγκ, το οποίο όμως έχει δεσμεύσει ο δήμος. Ήδη όμως η Εκκλησία έχει δικαιωθεί στα δικαστήρια που προσέφυγε και μένει τώρα να συμφωνήσει ο δήμος και να προχωρήσουν οι διαδικασίες για την αξιοποίηση του χώρου. Στις προθέσεις της Συνόδου είναι εκεί να κατασκευαστεί υπόγειο παρκινγκ και γραφεία.
- Ένα εκ των σημαντικότερων ακινήτων είναι το οικόπεδο στην Δεινοκράτους, έκτασης 11,5 στρεμμάτων εκ των οποίων τα 2,5 έχουν κηρυχτεί διατηρητέα λόγω των κτηρίων που υπάρχουν και στα οποία στεγάζονταν το ΕΑΤ-ΕΣΑ. Εδώ, παλιότερα υπήρχε σχέδιο για ανέγερση ξενοδοχείου. Τώρα η Σύνοδος δεν θα είχε αντίρρηση τα υπάρχοντα κτήρια να αναπαλαιωθούν προκειμένου να στεγάσουν τη βιβλιοθήκη αλλά και άλλα τμήματα της Συνόδου.
Όσο απομακρυνόμαστε από το κέντρο η αξία της περιουσίας είναι μεγάλη αλλά παραμένει αναξιοποίητη:
- Δίπλα στον Αστέρα υπάρχει έκταση 83 στρεμμάτων για τα οποία υπάρχει ενδιαφέρον από τα αραβικά εμιράτα για την ανέγερση κατοικιών. Μάλιστα, σύμφωνα με παλιότερες θέσεις του ενδιαφερόμενου επενδυτή, ο ίδιος θα αναλάμβανε να δενδροφυτεύσει μεγάλο τμήμα της έκτασης ώστε να καμφθούν οι αντιδράσεις των κατοίκων οι οποίοι επικαλούνται την αλλοίωση του περιβάλλοντος.
- Στην περιοχή της Φασκομηλιάς στη Βάρκιζα υπάρχει μια έκταση 1.200 στρεμμάτων η οποία παραμένει , λόγω κωλυμάτων που προβάλει ο δήμος αναξιοποίητη.
- Σημαντική είναι έκταση 3.500 στρεμμάτων γύρω από τη Μονή Πεντέλης η οποία παλαιότερα προορίζονταν για φωτοβολταϊκό πάρκο. Είναι χαρακτηρισμένη όμως δασική, καθεστώς που αμφισβητεί η Εκκλησία.
- Στο Σχιστό υπάρχει έκταση για την οποία η Εκκλησία έχει έρθει σε επαφή με τον δήμο Περάματος για την αξιοποίηση του με σκοπό τη δημιουργία εργοστασίου διαχείρισης σκουπιδιών.
- Στην Αθήνα, την Πάτρα, και τη Θεσσαλονίκη υπάρχουν δεκάδες μικρά οικόπεδα για τα οποία δεν υπάρχει ενδιαφέρον, εκτός από ένα που βρίσκεται στην οδό Τσιμισκή και προορίζεται για ξενοδοχείο.
Πως κατανέμονται οι εκτάσεις
Οι συνολικές εκτάσεις που ανήκουν στην Εκκλησία είναι1.300.000 στρέμματα. Από αυτά τα 733.000 είναι βοσκότοποι, τα 367.000 δασικά, τα 189.000 θεωρούνται αγροτικά, ενώ 400.000 είναι διακατεχόμενα. Αναλυτικά οι εκτάσεις αυτές κατανέμονται ως εξής:
- Νομός Χαλκιδικής: 86.330 στρέμματα δάσους, 580 στρέμματα δασικής έκτασης και 2.300 στρέμματα χορτολιβαδικής έκτασης, τα οποία είναι στην ιδιοκτησία μονών του Αγίου Ορους και άλλα 8. 340 στρέμματα δασικής έκτασης που ανήκουν σε άλλο μοναστήρι του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
- Νομός Τρικάλων: 41.110 στρ. δάσους, 23.850 στρ. δασικής έκτασης και 22.840 στρ. χορτολιβαδικής έκτασης.
- Νομός Μαγνησίας: 31.460 στρ. δάσους, 5.490 στρ. δασικής έκτασης και 3.340 στρ. χορτολιβαδικής.
- Νομός Αττικής: 33.860 στρ. δάσους, 6.500 στρ. δασικής έκτασης και 20.570 στρ. χορτολιβαδικής.
- Νομός Αχαΐας: 20.670 στρ. δάσος, 1.680 στρ. δασικής έκτασης και 1.060 στρ. χορτολιβαδικής.
- Νομός Ευβοίας: 17.890 στρ. δάσους, 1.670 στρ. δασικής έκτασης και 2.120 στρ. χορτολιβαδικής.
- Νομός Κορινθίας: 15.310 στρ. δάσους, 500 στρ. δασικής έκτασης και 20.179 στρ. χορτολιβαδικής.
- Νομός Φωκίδας: 9.980 στρ. δάσους, 1.350 στρ. δασικής έκτασης και 1.050 στρ. χορτολιβαδικής.
Οι μικρότερες εκκλησιαστικές εκτάσεις βρίσκονται σε νομούς όπως η Μεσσηνία, η Φθιώτιδα, η Πέλλα και η Ηλεία. Εκτός των εκτάσεων αυτών η εκκλησία στο σύνολο της διαθέτει νησιά και βραχονησίδες σε περιοχές όπως οι Σποράδες και οι Κυκλάδες. Επίσης διαθέτει περίπου 800 κτήρια (γραφεία, καταστήματα, ξενοδοχεία, κατοικίες) που είναι διάσπαρτα σε όλη τη χώρα.
Τα πιο πλούσια μοναστήρια, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, είναι οι ιστορικές μονές Αγίας Λαύρας και Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα, ενώ σημαντικά είναι τα περιουσιακά στοιχεία για:
- Τη μονή Μεγίστης Λαύρας η οποία διατηρεί μεγάλες εκτάσεις στη Σκύρο και την Κυρά -Παναγιά στις Βόρειες Σποράδες.
- Τη μονή Αγίας Τριάδας στη Μαγνησία η οποία διαθέτει χιλιάδες στρέμματα σε Χαλκιδική και Σκόπελο.
- Τη μονή Βατοπεδίου η οποία διαθέτει σημαντικά περιουσιακά στοιχεία σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πέλλα, Χαλκιδική.
- Τη Μονή Ιβήρων διεκδικεί ως και παρεκκλήσι στη Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας.
- Τη μονή του αγίου Ιωάννη στην Πάτμο. Σχεδόν το σύνολο του νησιού ανήκει στην μονή, ενώ έχει μεγάλες εκτάσεις στη Σάμο.
Παράγοντες της Ιεραρχίας απαντώντας σε όσους μιλούν για αμύθητο πλούτο υποστηρίζουν ότι από το 1830 έως τις μέρες μας η Εκκλησία έχασε το 96% της περιουσίας της
Μετοχές, ακίνητα και αξιοποίηση
Η Εκκλησία διαθέτει :1.400.000 μετοχές στην Εθνική Τράπεζα, 100.000 μετοχές στην Τράπεζα Πειραιώς, ενώ οι μετοχές που υπάρχουν στην Τράπεζα της Ελλάδος είναι συνολικής αξίας 8.000 ευρώ.
Η Εκκλησία έχει σημαντικά ακίνητα όπως το ξενοδοχείο «Ηλέκτρα» και το κτίριο όπου στεγαζόταν το υπουργείο Παιδείας, τη λίμνη Βουλιαγμένης από την οποία ετησίως εισπράττει μίσθωμα 117.000 ευρώ. Επίσης, διαθέτει μεγάλο αριθμό γραφείων και διαμερισμάτων στο Κολωνάκι, Βουλιαγμένη, τη Θεσσαλονίκη και σε άλλες πόλεις η αξία των οποίων όμως έχει μειωθεί σημαντικά.
Το θέμα της αξιοποίησης της περιουσίας τον τελευταίο καιρό απασχολεί ιδιαίτερα τον Αρχιεπίσκοπο και ήδη πριν από περίπου ένα χρόνο ιδρύθηκε η Εταιρεία Αξιοποίησης Εκκλησιαστικής Ακίνητης Περιουσίας. Όπως προβλέπει ο σχετικός νόμος (4182) στην Εταιρεία συμμετέχει η Αρχιεπισκοπή με ποσοστό 50%, και το Δημόσιο με ποσοστό επίσης 50%. Σκοπός της εταιρείας είναι η αξιοποίηση των ακινήτων της Εκκλησίας μέσω του μοντέλου της μακροχρόνιας μίσθωσης. Το 50% των εσόδων θα δίνεται στο κράτος, ενώ το υπόλοιπο 50% θα διατίθεται στην Εκκλησία για την στήριξη του κοινωνικού τους έργου.
Παράγοντες της Ιεραρχίας απαντώντας σε όσους μιλούν για αμύθητο πλούτο υποστηρίζουν ότι από το 1830 έως τις μέρες μας η Εκκλησία έχασε το 96% της περιουσίας της.
Ενώ, από την εναπομείνασα, η Εκκλησία σήμερα συντηρεί χιλιάδες οικογένειες οι οποίες αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα λόγο της κρίσης. Το 2014, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, έχουν διατεθεί συνολικά για την αντιμετώπιση της κοινωνικής κρίσης 121.000.000 ευρώ. Πρόκειται για ένα ποσό που προέρχεται από τα έσοδα των μητροπόλεων και τις δωρεές των πιστών οι οποίοι εμπιστεύονται την Εκκλησία. Όπως άλλωστε την εμπιστεύτηκαν και το σύνολο των κυβερνήσεων, παρά τις κατά καιρούς ρήξεις, οι οποίες χρησιμοποίησαν τις δομές της για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων όπως η περίθαλψη αστέγων, μεταναστών, αλλά και η στήριξη δοκιμαζόμενων λαών στα Βαλκάνια αλλά και σε άλλες περιοχές όπου έχουν ξεσπάσει πόλεμοι.
