Της Λίτσας Ι. Χατζηφώτη, αρχαιολόγου
Ακολουθώντας κανείς τον χωματόδρομο που φεύγει από τη Μονή Παλαιοπαναγιάς Άστρους Κυνουρίας προς το Άστρος, κινείται διά μέσου τοπίου που του μένει αλησμόνητο. Καρυδιές, ροδιές, μηλιές, συκιές, ελιές, πουρνάρια, κουμαριές, δάφνες, μυρτιές, αγριοτριανταφυλλιές, αγριοκουτσουπιές, αγράμπελες, διάφορα αναρριχητικά και πολλά ακόμα φυτά, που δεν αφήνουν σπιθαμή γης ακάλυπτη, όσα δεν μπορεί να φαντασθεί, θα τον χαιρετούν με το θρόισμα των φύλλων ή με το άρωμα των λουλουδιών τους ή με τους λαχταριστούς κατά εποχή καρπούς τους.
Σε όση έκταση αγναντεύει το μάτι, διάσπαρτα κυπαρίσσια κάθε ύψους, μεγαλύτερα και μικρότερα, στέκονται με την αρχοντική θωριά τους βιγλάτορες της ησυχίας και της αγιαστικής ατμόσφαιρας του τόπου.
Μέσα από τέτοια διαδρομή, σε κάποιο σημείο όπου το έδαφος είναι ομαλό φθάνει στα όρια της τεράστιας έκτασης, που είναι φυτεμένη με βερικοκιές. Αρχές Ιουνίου το θέαμα είναι απίστευτο. Πορτοκαλί και πράσινο σε έντονη αντίθεση, αλλά και σε αφάνταστη αρμονία. Σε τεράστια έκταση. Θαύμα!
Τοπίο γαλήνιο και καρποφόρο με την ανθρώπινη φροντίδα. Εκεί μπορεί να δοκιμάσει κανείς τα γλυκύτερα βερίκοκα που έφαγε ποτέ, που γίνονται νοστιμότερα καθώς τα κόβει από το δένδρο! Όλη αυτή η έκταση ήταν έως μερικά χρόνια πριν το παλαιό, γερασμένο ελαιοστάσιο της μονής και αξιοποιήθηκε το 1999 με αποφασιστικές ενέργειες του Μητροπολίτη Μαντινείας και Κυνουρίας Αλεξάνδρου.
Σε ένα ξέφωτο τον καλωσορίζει ένα αστραφτερά κάτασπρο, φροντισμένο εκκλησάκι. Ο Άγιος Γεώργιος Μελιγούς. Το μετόχι της Μονής της Ελεούσας Παναγίας- Παλαιοπαναγιάς. Χαρακτηρίσθηκε ως «εξώπορτα του μοναστηριού». Αν σκεφθούμε ότι η απόσταση από τη μονή δεν είναι μεγάλη και πως οι γύρω πλαγιές των βουνών είναι ουσιαστικά ό,τι απέμεινε από την άλλοτε περιουσία του, ο χαρακτηρισμός είναι κυριολεκτικός.
Ο Άη Γιώργης είναι ένας μικρός, μονόχωρος, καμαροσκέπαστος ναός, διαστάσεων 6,05 x 4,05 μ., που πολλοί τον χαρακτηρίζουν «βασιλική». Ο όρος αυτός θυμίζει μεγάλου συνήθως μεγέθους, επίμηκες και επιβλητικό κτίριο, με τρία, τουλάχιστον, κλίτη. Τούτος ο Άη Γιώργης όμως είναι μικρός και ταπεινός. Αυτό δεν αφαιρεί τίποτε από την ομορφιά, την κατάνυξη και τη γαλήνη που εξακτινώνει ολόγυρα. Γαλήνη που μόνον το τραγούδι των βουνών και των πουλιών υποστηρίζει μαζί με το άρωμα των λουλουδιών κάθε εποχής.
Με Υπουργική Απόφαση υπό τα στοιχεία: Β1/Φ30/40266/703/22.9.89, η οποία δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 780/Β/10/10/89 και υπογράφεται από τον προϊστάμενο του Τμήματος Βυζαντινών Χώρων, Χ. Πέννα, ο Άγιος Γεώργιος ανακοινώθηκε ότι «είναι αρχαίο μνημείο, που βρίσκεται στην Κοινότητα Άργους (sic) της επαρχίας Κυνουρίας, του Νομού Αρκαδίας. Ο ναός είναι μονόχωρη, καμαροσκέπαστη βασιλική, με ημιεξάγωνη αψίδα ιερού. Εσωτερικά διατηρεί τοιχογραφίες στην οροφή και στην κόγχη, βυζαντινών χρόνων (πιθανώς 13ου αιώνα). Εμπρός από την είσοδο (δυτικά) διακρίνονται σπαράγματα μωσαϊκού δαπέδου παλαιοχριστιανικού μνημείου. Το μνημείο μπορεί να χρονολογηθεί στα βυζαντινά χρόνια».
Ο ναός έχει κανονικό προσανατολισμό, από τα ανατολικά στα δυτικά, όπου βρίσκεται η θύρα του, πάνω από την οποία ανοίγεται κόγχη, όπου κάποτε θα βρισκόταν η εικόνα ίσως του «νοικοκύρη». Στην κορυφή του αετώματος, που νοερά σχηματίζει η σαμαρωτή εξωτερικά σκεπή, στέκει μικρός σταυρός. Στην ανατολική πλευρά του προεξέχει ημιεξάγωνη κόγχη, με μικρή «θυρίδα», ένα πολύ στενό, κάθετο άνοιγμα σαν σχισμή, για παραθύρι.
Εμπρός από τη δυτική πλευρά υπάρχουν χαμηλά πεζούλια, που σχηματίζουν ορθογώνιο χώρο, με τρία ανοίγματα, από ένα σε κάθε πλευρά. Τα πεζούλια αυτά περικλείουν τμήμα ψηφιδωτού. Τόσο το ψηφιδωτό όσο και τα πεζούλια προκαλούν ερωτήματα ως προς την προέλευση και την εξέλιξή τους. Πρόκειται για επέκταση του ναού ή τα προαναφερθέντα ευρήματα ανήκουν σε προγενέστερο κτίριο;
Η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού είναι σαφής και πρέπει ίσως ο μικρός αυτός ναός να κρύβει μυστικά που δίνουν λύσεις και σε προβλήματα που θίχθηκαν ήδη σχετικά με το καθολικό της μονής και της δικής του ιστορίας.
Η πρόσφατη σχετικά επισκευή του ίσως έχει καλύψει κάποια ανάλογα λείψανα και δεν βοηθά στην απάντηση των ερωτημάτων αυτών. Πάντως, η καθηγήτρια Ιστορίας-Αρχαιολογίας Παναγιώτα Ασημακοπούλου-Ατζακά, αναφερόμενη στο ψηφιδωτό αυτό, υποστηρίζει ότι χρονολογείται στο β’ μισό του 6ου αι. Είναι παραδεκτό από τους ειδήμονες του Άστρους και της ευρύτερης περιοχής του ότι υπάρχουν πάρα πολλά μνημεία που κρύπτονται σε όλη αυτή την έκταση και ότι με την πάροδο του χρόνου θα έρθουν στο φως.
Οι αξιόλογες τοιχογραφίες, που χρονολογούνται στον 13ο αιώνα
Οπωσδήποτε και το εσωτερικό του ναού παρουσιάζει πολύ ενδιαφέρον χάρη στις λίγες, αλλά πολύ αξιόλογες τοιχογραφίες που διασώζονται σε αυτό. Πιστεύεται ότι ήταν εξαρχής κατάγραφο και είναι κρίμα που η ωραιότατη παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που διασώζεται στη βόρεια πλευρά της καμάρας του κυρίως ναού, έπαθε, πρόσφατα σχετικά, ζημιά από φωτιά στο εσωτερικό. Είναι ωραιότατο το πρόσωπο της Παναγίας. Τοιχογραφία σώζεται στην κόγχη του ιερού με παράσταση της Θεοτόκου Πλατυτέρας να κρατεί τον Κύριο Ιησού Χριστό, δεκαετή, μέσα σε μετάλλιο στο στήθος, όχι σε πολύ καλή κατάσταση διατηρημένη. Κάτω δεξιά, στην παράσταση αυτή, διαβάζεται επιγραφή: «Δέσποινα βοή// θη την δούλην σου// Ελένη».
Οι τοιχογραφίες του ναού, όπως και το οικοδόμημα, αξιολογούνται ως έργα καλής τέχνης, ενδεχομένως του 13ου αιώνα, όπως και η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού δηλώνει. Εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης σχηματίζονται δύο μικρές κόγχες, με παράσταση αντιστοίχως του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ορθού, να ευλογεί με το δεξί χέρι και να κρατεί ανοικτό Ευαγγέλιο με το αριστερό, και τη Θεοτόκο, επίσης ορθή, να κρατεί τον Υιό της, ευλογούντα. Είναι φανερό ότι τα έργα αυτά είναι νεότερα από τις τοιχογραφίες. Ασυνήθιστα ως κατασκευή, αδικούνται από τη διακόσμηση, ως πλαίσιο, με ταινία χρώματος βυσσινί λαδομπογιάς. Πολύ κοντά στον ναό βρίσκεται ο αλευρόμυλος της μονής, που λειτουργούσε έως περίπου το 1970.
