Της Λίτσας Ι. Χατζηφώτη, αρχαιολόγου
Η Βενετία είναι ασφαλώς για κάθε επισκέπτη της ένας τόπος απαρόμοιαστος, γοητευτικός και για πολλούς λόγους εντυπωσιακός. Δεν είναι μόνον τα κανάλια και οι γόνδολες, οι τέχνες που καλλιεργούνται εκεί, η ιστορία της Ενετικής Δημοκρατίας και η σχέση της με τον ελλαδικό χώρο και τις τύχες των Ελλήνων για αρκετούς αιώνες. Είναι χίλια δυο πράγματα που δεν μπορείς να τα δεις με την πρώτη ματιά, μ’ ένα πρώτο ταξίδι.
Από τα πανεπιστημιακά διαβάσματά μου είχα όνειρο να επισκεφθώ τον Άγιο Μάρκο, καθώς πολλά από εκείνα είχαν να κάνουν με τα ψηφιδωτά του. Μνημείο που αποτελεί το κόσμημα της Βενετίας και διεθνή πόλο έλξεως τόσο για την εξωτερική περίτεχνη κατασκευή του, τα ανυπολόγιστης καλλιτεχνικής αξίας έργα τέχνης τα οποία έχουν συγκεντρωθεί εκεί, αλλά και γενικότερα ως μνημείο της πίστης, που οικοδομήθηκε στη θέση του αρχικού Ναού το 1063 ως ιδιωτικό παρεκκλήσιο του δόγη, δίπλα στο ανάκτορο του οποίου υψώνεται, με αρχιτεκτονικό πρότυπο τον Ναό των Δώδεκα Αποστόλων της Κωνσταντινουπόλεως.
Ο κόσμος περιμένει ώρα στην ουρά για να μπει στο περίφημο αυτό μνημείο. Μα όταν μπει, δεν έχει και πολύ καιρό για να το περιεργασθεί. Άνθρωποι από όλα τα μέρη της Γης συνωθούνται για να βρεθούν για λίγο στο παρεκκλήσιο, που με τόσο αφειδώλευτη ευσέβεια οικοδόμησαν οι δόγηδες στον προστάτη τους Άγιο και Ευαγγελιστή. Βέβαια, όποια επισκέπτρια ή προσκυνήτρια επιχείρησε να μπει ξεμανίκωτη, ατύχησε. Χωρίς συζήτηση, οι φύλακες της έδειξαν την έξοδο. Ευτυχώς… εμείς αυτά γενικώς τα έχουμε… ξεπεράσει!
Βέβαια, η ευσέβεια των δόγηδων περιορίστηκε στον τρόπο που μεταχειρίστηκαν για να επιδείξουν την κατοχή του λειψάνου του, γιατί, όπως ίσως ορισμένοι να γνωρίζουν, ο τρόπος που το απέσπασαν από τον τόπο όπου μαρτύρησε το 63 μ.Χ. ο Άγιος Μάρκος μόνον ευσεβής και κόσμιος δεν ήταν.
Τα τίμια λείψανα του Ευαγγελιστή είχαν παραμείνει στην Αλεξάνδρεια έως τον 9ο αιώνα. Τότε Βενετοί έμποροι δωροδοκώντας τους φρουρούς τα έκλεψαν (κατά παγία τακτική τους, με την οποία μετέφεραν στην πατρίδα τους και σε όλη την Ιταλία αναρίθμητα τίμια λείψανα από την Ανατολή, όπως του Αγίου Νικολάου στο Μπάρι για παράδειγμα), τα έφεραν στην πατρίδα τους. Παραδίδεται μάλιστα πως όταν ανέβασαν το ιερό λείψανο πάνω στο πλοίο, φρόντισαν να το προστατεύσουν από τα ερευνητικά βλέμματα των Αράβων λιμενικών και για να μη προδοθούν από την ευωδία που ανέδυε, το έκρυψαν κάτω από κομμάτια χοιρινού κρέατος. Οι ευσεβείς μουσουλμάνοι ένιωσαν φρίκη στη θέα και στη δυσωδία των χοίρων κι έτσι το πλοίο με τον πολύτιμο θησαυρό απέπλευσε. Η πράξη δικαιολογήθηκε πολύ αργότερα με αναφορά σε κάποια προφητεία, την οποία Άγγελος Κυρίου έδωσε στον Απόστολο Μάρκο. Σύμφωνα με αυτήν, το σκήνωμά του θα αναπαυόταν κάποτε στη Βενετία σε διάφορες εποχές και τεχνοτροπίες.
Δεν θα ήθελα να σταθώ στα ψηφιδωτά του Ναού, που έτσι καθώς ανήκουν σε διάφορες εποχές και τεχνοτροπίες δεν αφήνουν να φανούν σε όλο το μεγαλείο της πνευματικής και καλλιτεχνικής στάθμης τους τα παλαιότερα ψηφιδωτά, που απηχούν την τέχνη της Ραβέννας και της Κωνσταντινούπολης.
Σε μια εικόνα τελείως διάφορη από τον περίγυρο στέκομαι. Εικόνα σπάνια, βυζαντινή, πανέμορφη και πολύτιμη από κάθε άποψη. «Παναγία Νικοποιία» την αποκαλούν οι Βενετσιάνοι. «Παναγία Νικοποιό» την γνωρίζουμε οι Ορθόδοξοι. Είναι φιλοτεχνημένη σε σμάλτο και η κυρίως παράσταση περιβάλλεται από χρυσό πλαίσιο, διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους και μικρές εικόνες αγίων. Πάνω από το κεφάλι της Παναγίας, στο πλαίσιο, υπάρχει μια «Δέηση», μικρή εικόνα του Χριστού πλαισιωμένου από την Παναγία και τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, πάλι σε μικρές εικόνες σε στάση δεήσεως. Η Θεοτόκος εικονίζεται ώς τη μέση ορθή, με σκούρο ιμάτιο. Κρατεί τον Ιησού ορθό εμπρός στο στήθος της.
Λάφυρο των Βενετών, ίσως από την Κωνσταντινούπολη. Η παράδοση αναφέρει ότι προέρχεται από την πανάρχαιη Μονή της Παναγίας του Νίκους ή της Νικούς, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου εξακοσίων πενήντα μέτρων από το κέντρο της Χώρας της Κύθνου και σήμερα διατηρείται μόνον το καθολικό της.
Η ιστορική αυτή Μονή είναι μεταβυζαντινή και έχει οικοδομηθεί σε θέση όπου υπήρχαν αρχαία λείψανα. Το όνομά της έλαβε από τη βυζαντινή εικόνα της «Παναγίας Νικοποιού», η οποία, σύμφωνα με κάποιο θρύλο μεταφέρθηκε στην Κύθνο από την Κωνσταντινούπολη στα χρόνια της Άλωσης. Από εκεί την πήραν οι Βενετοί που κατέλαβαν τις Κυκλάδες και τη μετέφεραν στον Άγιο Μάρκο.
Στη Μονή του Νίκους στεγαζόταν τα τελευταία προεπαναστατικά χρόνια (1809-1840) σχολή που γνώρισε μεγάλη άνθηση και αναδείχθηκε σε πνευματικό κέντρο χάρη στην παρουσία του ιερέα και ελληνοδιδάσκαλου Μακάριου Φιλιππαίου, απόφοιτου της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Τα παιδιά που έρχονταν από μακρινά μέρη φιλοξενούνταν στο μοναστήρι και επέστρεφαν στα σπίτια τους τις Κυριακές.
Η Μονή εορτάζει στη μνήμη της Κοίμησης της Παναγίας, τον Δεκαπενταύγουστο.
Την εποχή που οι Βενετοί, οι Τούρκοι, οι Σαρακηνοί όργωναν το Αιγαίο και ιδιοποιούνταν την ελληνική τέχνη, σπαταλούσαν εκδικητικά το ελληνικό αίμα και υποδούλωναν τους ανθρώπους των νησιών του, άνθρωποι σαν τον Μακάριο Φιλιππαίο και άλλους αμέτρητους, με γνώση και πίστη σαν κι εκείνον, δούλευαν κάτω από τα καντήλια μικρών εκκλησιών για να διατηρήσουν αλώβητη την πίστη και άγρυπνο το πνεύμα αυτού του τόπου. Σήμερα άσχετοι, ανιστόρητοι και αγράμματοι ασχολούνται πώς να σβήσουν γλώσσα, ιστορία και θρησκεία θητεύοντας σε θεωρίες ανθελλήνων.
Νομίζουν και απατώνται οικτρά!
