Της Μαίρης Ορφανού
Μπροστά σε μια σημαντική ανακάλυψη για όλους τους Χριστιανούς βρίσκονται Έλληνες και ξένοι επιστήμονες, οι οποίοι συμμετέχουν στην προσπάθεια αποκατάστασης του Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου στα Ιεροσόλυμα.
Οι επιστήμονες, οι οποίοι αφαίρεσαν το μάρμαρο που καλύπτει τον τάφο, βρέθηκαν μπροστά σε έναν όγκο υλικού κάτω από το οποίο υπάρχει, όπως εκτιμάται, η πέτρινη επιφάνεια του τάφου.
Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος Γ’ μόλις έγινε γνωστή η ανακάλυψη δήλωσε: «Χαίρομαι που το κλίμα είναι τόσο ξεχωριστό. Υπάρχει μια κρυφή ευδαιμονία. Εδώ έχουμε Φραγκισκανούς, Αρμένιους, Έλληνες, μουσουλμάνους φρουρούς και Εβραίους αστυνομικούς. Ελπίζουμε και προσευχόμαστε αυτό να αποτελέσει ένα αληθινό μήνυμα πως το αδύνατο μπορεί να γίνει δυνατό. Χρειαζόμαστε όλοι ειρήνη και αλληλοσεβασμό».
«Το μάρμαρο που καλύπτει τον τάφο τραβήχτηκε στην άκρη και μείναμε έκπληκτοι με τον όγκο του υλικoύ από κάτω», είπε στο «National Geographic» ο Fredrik Hiebert, αρχαιολόγος, που συμμετέχει στις εργασίες αποκατάστασης. «Θα είναι μια μακρά επιστημονική ανάλυση, ωστόσο θα μπορέσουμε τελικά να δούμε την πρώτη πέτρινη επιφάνεια πάνω στην οποία, σύμφωνα με την παράδοση, τοποθετήθηκε το σώμα του Ιησού».
Από την πλευρά της, η καθηγήτρια Αντωνία Μοροπούλου, υπεύθυνη της ομάδας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, η οποία έχει αναλάβει την αποκατάσταση του ιερού Κουβουκλίου, τόνισε μιλώντας στο «National Geographic», που δημοσιεύει τα εντυπωσιακά ευρήματα από την Ιερουσαλήμ: «Είμαστε σε μια κρίσιμη στιγμή για την αποκατάσταση του Κουβουκλίου. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούμε για να καταγράψουμε αυτό το μοναδικό μνημείο θα επιτρέψουν στον κόσμο να μελετήσει τα ευρήματά μας σαν να ήταν ο ίδιος μέσα στον τάφο του Χριστού».
Κατά τη χριστιανική παράδοση, το σώμα του Ιησού Χριστού τοποθετήθηκε πάνω σε μια πλάκα ή «ταφικό κρεβάτι» από ασβεστόλιθο, δίπλα σε μια σπηλιά, μετά τη σταύρωσή Του από τους Ρωμαίους. Η ταφική πλάκα βρίσκεται στο Κουβούκλιο, μια δομή που είχε χτιστεί γύρω από τον τάφο. Η έκθεση του ταφικού κρεβατιού δίνει στους ερευνητές για πρώτη φορά στα χρονικά τη δυνατότητα να μελετήσουν την αρχική επιφάνεια του τάφου. Επιπλέον, η ανάλυση του αρχικού βράχου μπορεί να τους βοηθήσει να κατανοήσουν καλύτερα όχι μόνο την αρχική μορφή του ταφικού θαλάμου, αλλά και την πρώτη αναγνώρισή του από την Αγία Ελένη, τη μητέρα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου.
Συνάντηση με την Παλαιστινιακή Αρχή
Λίγες ημέρες πριν από την ανακάλυψη, οι επικεφαλής των τριών μεγαλύτερων χριστιανικών κοινοτήτων στα Ιεροσόλυμα, δηλαδή ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος, ο Κουστωδός της Αγίας Γης, Φραγκίσκος, και ο Πατριάρχης των Αρμενίων στα Ιεροσόλυμα, Μακαριώτατος Νουρχάν Μανουκιάν, συναντήθηκαν με τον πρόεδρο του παλαιστινιακού κράτους, Μαχμούντ Αμπάς Αμπού-Μάζεν. Ο πρόεδρος εξέφρασε τη χαρά του για τη συνάντηση και την ειρηνική συνύπαρξη Χριστιανών και μουσουλμάνων στο παλαιστινιακό κράτος, ενώ εξέφρασε τη γνώμη ότι οι Χριστιανοί δεν θεωρούνται μειονότητα, αλλά αναπόσπαστο τμήμα του. Επίσης είπε πως οι Χριστιανοί προηγήθησαν των μουσουλμάνων στην Αγία Γη και πως οι Εκκλησίες των Χριστιανών θεωρούνται από τους μουσουλμάνους ιεροί τόποι. Για αυτούς τους λόγους η Παλαιστινιακή Αρχή ανακοίνωσε πως προσφέρει το ποσό των 150.000 ευρώ ως συμβολή στο έργο της αποκατάστασης του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου.
Πώς ξεκίνησε η μελέτη
Στις 5 Οκτωβρίου 2015, το ΕΜΠ υπέγραψε προγραμματική συμφωνία με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, μετά από πρωτοβουλία της ΑΘΜ του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Θεόφιλου, για την εκπόνηση της μελέτης. Με την αποκάλυψη των οικοδομικών φάσεων, η διάγνωση αφορούσε τη φθορά και την παθολογία, ενώ επιχειρήθηκε και αποτίμηση της κατάστασης αναφορικά με τα στατικά και τα σεισμικά φορτία. Η πρόταση που κατέθεσε η ομάδα αφορά οδηγίες υλικών επεμβάσεων και εργασιών συντήρησης, ενίσχυσης και αποκατάστασης, καθώς και συνεχή ενημέρωση των τριών θρησκευτικών κοινοτήτων του Πανάγιου Ναού της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα. Στη συνέχεια θα υπάρξει διοργάνωση επιστημονικού και θεσμικού διαλόγου για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την καταλληλότερη λύση.
Η Τράπεζα Αττικής, ως Μέγας Χορηγός, παρέχει τις σκαλωσιές που θα στηθούν προ του Πάσχα στον Πανάγιο Τάφο, ενώ η Εθνική Τράπεζα εξετάζει το ενδεχόμενο ένταξης του έργου σε πλατφόρμα crowd funding. Το Διεθνές Ταμείο των Μνημείων, World Monument Fund, παρίστατο δι’ εκπροσώπου του και έχει ήδη εκφράσει ενδιαφέρον να συμβάλει στο έργο.
Η δημιουργία του μνημείου
Σύμφωνα με τις ευαγγελικές αναφορές, ο Πανάγιος Τάφος ήταν ένα λαξευτό σε βράχο, τυπικό ιουδαϊκό μνημείο της εποχής. Όμως μετά την αποκάλυψή του από την Αγία Ελένη λαξεύτηκε με τέτοιον τρόπο, ώστε να μείνει ανεξάρτητο από τη βραχώδη πλαγιά στην οποία αρχικά ανήκε και η οποία ισοπεδώθηκε, για να διευκολυνθεί η ανέγερση των θρησκευτικών μνημείων και των ναϊκών κτισμάτων από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Τη σημερινή του μορφή, αυτή που βλέπει ο προσκυνητής, την έλαβε το 1810, μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1808. Ομως αυτός ο ιερός τόπος πήρε πολλές μορφές και δέχτηκε πολλές και διαφορετικές διαμορφώσεις στο πέρασμα των είκοσι αιώνων από τη σταυρική θυσία και την Ανάσταση του Ιησού.
Για παράδειγμα, ο Ευσέβιος Καισάρειας αναφέρει τους ωραίους κίονες με τους οποίους είχε διακοσμηθεί ο Πανάγιος Τάφος κατά την κωνσταντίνεια περίοδο, ενώ η προσκυνήτρα Αιθερία στο «Οδοιπορικό» της περιγράφει τον Τάφο ως ευρισκόμενο μέσα σε άλλο, κλειστό, προστατευτικό οικοδόμημα. Σύμφωνα με άλλες, μεταγενέστερες πηγές, ο Πανάγιος Τάφος αρχικά ήταν ελεύθερος, έφερε όμως οκταγωνική επίστεψη, την οποία είχαν διαμορφώσει οι λιθοξόοι που λάξευσαν τον αρχικό βράχο της πλαγιάς.
Η πρώτη καταστροφή και οι ανακαινίσεις
Έως και την καταστροφή του ναού από τον Αλ Χακίμ, την περίοδο 1009-1012, ο Πανάγιος Τάφος πρέπει να είχε διατηρήσει τη μορφή που περιγράφουν πηγές του 6ου και του 7ου αιώνα. Βρισκόταν στο μέσον μεγάλου πλατώματος και ήταν λαξευμένος σε μονόλιθο, γύρω από τον οποίο είχε χτιστεί δακτυλιόσχημος τοίχος, ενώ πάνω του είχε κατασκευαστεί ένα είδος κιβωρίου, το οποίο στήριζαν περίτεχνοι κιονίσκοι.
Με την καταστροφή της κατάκτησης των αρχών του 11ου αιώνα που προαναφέρθηκε, ο βράχος ισοπεδώθηκε και το κιβώριο καταστράφηκε. Έτσι, κατά την ανακαίνιση του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ’ του Μονομάχου, το χρονικό διάστημα 1042-1048, γύρω από τον Πανάγιο Τάφο χτίστηκε επίμηκες οικοδόμημα, το οποίο στα δυτικά είχε τη μορφή πολυγωνικού ημικυκλίου και περιβαλλόταν από κιονίσκους, που είχαν προσκολληθεί στους κλειστούς τοίχους.
Η πυρκαγιά του 1808 κατέστρεψε την παλαιότερη κατασκευή που προστάτευε τον Τάφο, σε σημείο ώστε, με την οικονομική συνεισφορά ολόκληρου του Γένους, το μνημείο να επενδυθεί με πλάκες τοπικού, ερυθρόλευκου λίθου, λαμβάνοντας τη μορφή του Ιερού Κουβουκλίου που σήμερα βλέπει ο προσκυνητής στο δυτικό μέρος της Ροτόντας.
Έτσι, οι Έλληνες Ορθόδοξοι, δηλαδή η Αγιοταφιτική Αδελφότητα και το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, αποτελούν ιστορικά τους μόνους και αποκλειστικούς ανακαινιστές, αλλά και τους ουσιαστικούς και δικαιωματικούς κατόχους και κυρίαρχους του ιερού αυτού προσκυνήματος, γεγονός που επισημαίνεται και από την παρουσία Ελληνορθόδοξου φύλακα του Παναγίου Τάφου στην είσοδο του Ιερού Κουβουκλίου.
Στην πρόσοψη του Ιερού Κουβουκλίου έχουν γίνει μεταγενέστερες προσθήκες τόσο από τους Λατίνους όσο και από τους Αρμενίους. Οι πρώτοι έχουν τοποθετήσει μεγάλη ελαιογραφία της Αναστάσεως πάνω από την ανάγλυφη εικόνα και οι δεύτεροι έχουν τοποθετήσει ανάλογη παράσταση από κάτω. Μπροστά τους, μάλιστα, καίνε οι επτά μεγάλες κανδήλες των Λατίνων και οι δώδεκα μικρότερες των Αρμενίων, με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται η αρχική αισθητική εντύπωση του κτίσματος και να καλύπτεται μέρος των παλαιότερων ελληνικών επιγραφών.
Σε δύο μέρη το εσωτερικό του Κουβουκλίου
Το εσωτερικό του Κουβουκλίου διαιρείται σε δύο μέρη. Ο προθάλαμος του αρχικού ταφικού μνημείου ονομάζεται Άγιος Λίθος ή Παρεκκλήσιο του Αγγέλου. Στο κέντρο του θαλάμου, μέσα σε μαρμάρινη θήκη, που εδράζεται σε μικρή, τετράγωνη, λίθινη τράπεζα, σώζεται τμήμα του λίθου πάνω στον οποίο, κατά την ευαγγελική διήγηση, καθόταν ο Άγγελος που ανήγγειλε στις Μυροφόρες την Ανάσταση του Κυρίου.
Ο δεύτερος χώρος του Ιερού Κουβουκλίου αποτελείται από έναν λαξευμένο στον βράχο, ορθογώνιο θάλαμο, τα τοιχώματα του οποίου έχουν καλυφθεί από ορθομαρμάρωση. Το καθ’ εαυτό σημείο όπου είχε εναποτεθεί το πανάχραντο και ακήρατο σώμα του Δεσπότου βρίσκεται στο βόρειο μέρος του θαλάμου και έχει καλυφθεί, στην κύρια και την πάνω πλευρά του, από πλάκες λευκού μαρμάρου. Στον τοίχο πάνω του υπάρχει ανάγλυφη η παράσταση της Αναστάσεως. Στον Πανάγιο Τάφο καίνε διαρκώς λαμπάδες και σαράντα τρείς ακοίμητες κανδήλες. Από αυτές, δεκατρείς είναι των Ορθοδόξων, δεκατρείς των Λατίνων, δεκατρείς των Αρμενίων και τέσσερις των Κοπτών. Επίσης, συναπτόμενο στο δυτικό τμήμα του Ιερού Κουβουκλίου, εξωτερικά, υπάρχει παρεκκλήσιο των Κοπτών, ενώ στον Πανάγιο Τάφο λειτουργούν και οι Λατίνοι.
