Μονή Χρυσοπηγής
Η Μονή Χρυσοπηγής, που είναι αφιερωμένη στην Παναγία Ζωοδόχο Πηγή και εορτάζει την Παρασκευή του Πάσχα, βρίσκεται τρία χιλιόμετρα νότια της πόλης των Χανίων. Ιδρύθηκε κατά τα τέλη του 16ου αιώνα, δηλαδή την τελευταία περίοδο της βενετοκρατίας στην Κρήτη. Χιλιάδες πιστοί πηγαίνουν για να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Στο πέρασμα των αιώνων, το μοναστήρι γνώρισε περιόδους άνθησης και παρακμής. Δέχθηκε πολλές επιδρομές και υπέστη σοβαρές καταστροφές από τους Τούρκους και τους Γερμανούς κατακτητές του νησιού.
Από το 1976, το μοναστήρι λειτουργεί ως γυναικείο. Σήμερα οι μοναχές ασχολούνται με την αγιογραφία, τη συντήρηση παλιών βιβλίων και εικόνων, τη βιβλιοδεσία και το εκκλησιαστικό κέντημα. Ωστόσο, η μονή είναι πασίγνωστη κυρίως για την οικολογική και περιβαλλοντική της δράση. Στη Χρυσοπηγή, όπως και στη Μονή Τοπλού, καλλιεργούνται με βιολογικό τρόπο, σε έκταση 130 στρεμμάτων, ελιές, μανταρινιές, πορτοκαλιές, αβοκάντο, συκιές, βερικοκιές και λαχανικά. Επίσης, οι μοναχές υλοποιούν προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για μαθητές σχολείων από όλη την Ευρώπη. Στη μονή ανήκει το Μοναστήρι της Αγίας Κυριακής Βαρύπετρο, στο οποίο έχει ιδρυθεί Κέντρο Ορθοδοξίας και Οικολογίας. Εκεί υλοποιούνται τα εκπαιδευτικά προγράμματα.
Επιπλέον, στη μονή λειτουργούν εκκλησιαστικό και λαογραφικό μουσείο. Στο πρώτο φυλάσσονται παλιές εικόνες, ιερά σκεύη, δείγματα εκκλησιαστικής χρυσοκεντητικής του 18ου και του 19ου αιώνα, σταυροί ευλογίας, βιβλία, επίσημα έγγραφα και ξυλόγλυπτα. Στο λαογραφικό μουσείο εκτίθενται εξαιρετικά δείγματα λαϊκής κεντητικής, παραδοσιακές στολές, δείγματα κοσμικής και εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής, φωτογραφίες, πίνακες, παραδοσιακά εργαλεία γεωργικής χρήσης κ.ά.
Στον χώρο της μονής υπάρχουν παρεκκλήσια αφιερωμένα στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Η μονή εορτάζει στις 26 Σεπτεμβρίου και 8 Μαΐου, στην Αγία Αικατερίνη, 25 Νοεμβρίου, στον Άγιο Χαράλαμπο, 10 Φεβρουαρίου, στον Άγιο Ιωάννη τον Καλυβίτη, 15 Ιανουαρίου, και στον Άγιο Αρσένιο τον Καππαδόκη, 10 Νοεμβρίου.
Στη Μονή της Αγίας Κυριακής, που εορτάζει στις 7 Ιουλίου, υπάρχουν ο Ναός της Μεταμορφώσεως, που εορτάζει στις 6 Αυγούστου, και τα σπηλαιώδη παρεκκλήσια του Αγίου Αντωνίου, των Αγίων Επτά Παίδων, του Αγίου Σιλουανού του Αθωνίτου και των Νεομαρτύρων της Κρήτης.
Σύμφωνα με την τοπική ιστορία, τον 16ο αιώνα ο γιατρός Ιωάννης Χαρτοφύλακας, από τα Χανιά, ίδρυσε τη Μονή Χρυσοπηγής. Κατά την Επανάσταση του 1821, οι μοναχοί ξεσηκώθηκαν, όμως οι Τούρκοι κατέλαβαν το μοναστήρι και σκότωσαν τους περισσότερους από αυτούς. Στην περίοδο του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου η μονή μετατράπηκε σε διοικητήριο των γερμανικών δυνάμεων κατοχής. Οι ώρες επίσκεψης είναι: Καθημερινά 08.00-12.00 και 15.30-18.00.
Μονή Αγίας Τριάδας Τζαγκαρόλων
Η Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα μοναστηριακά συγκροτήματα της Κρήτης, με προσφορά στην ιστορία και την παιδεία του νησιού. Είναι χτισμένη στους πρόποδες της οροσειράς του Σταυρού, στη θέση Τζομπόμυλος του ακρωτηρίου Μελέχα.
Σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε από τους αδελφούς Ιερεμία και Λαυρέντιο Τζαγκαρόλο, που κατάγονταν από μεγάλη βενετοκρητική οικογένεια και είχαν σημαντική επιρροή τόσο στον ορθόδοξο πληθυσμό όσο και στους καθολικούς Βενετούς. Ο Ιερεμίας ήταν διαπρεπής λόγιος, φίλος του σπουδαίου Πατριάρχη Αλεξανδρείας, Μελετίου Πηγά, και υποψήφιος ο ίδιος για τον θρόνο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ήταν γνώστης της ελληνικής και της λατινικής παιδείας, όπως φαίνεται από τα γραπτά του, αλλά και τις πολυάριθμες, δίγλωσσες επιγραφές που σώζονται στα κτίσματα της μονής.
Στη θέση της Αγίας Τριάδας υπήρχε μικρή μονή, η οποία ανήκε στον ιερομόναχο Ιωακείμ Σοφιανό και περιήλθε σε παρακμή μετά την κοίμησή του. Για τον λόγο αυτό ανατέθηκε από τις βενετικές Αρχές στον ιερομόναχο της Μονής της Αγίας Κυριακής, Ιερεμία Τζαγκαρόλο, η ανασυγκρότησή της το 1611. Ο Ιερεμίας ξεκίνησε την ανοικοδόμηση ενός πολύ μεγάλου συγκροτήματος, που, μετά τον θάνατό του, γύρω στα 1634, συνέχισε ο αδελφός του, Λαυρέντιος.
Στα 1645, τα Χανιά έπεσαν στα χέρια των Τούρκων και διακόπηκαν οι οικοδομικές εργασίες που είχαν φτάσει στη βάση του μεγάλου τρούλου. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας η μονή ήταν γνωστή ως Selvili Manastir (το μοναστήρι με τα κυπαρίσσια) και ερχόταν συχνά σε δύσκολη θέση, όπως μας πληροφορούν τα έγγραφα και οι περιηγητές. Στη μεγάλη Ελληνική Επανάσταση του 1821 οι μοναχοί έφυγαν, χωρίς όμως να προλάβουν να κρύψουν τα πολύτιμα κειμήλια, που κάηκαν κατά την πυρπόλησή της ή αφαιρέθηκαν. Η μονή είναι επισκέψιμη τους θερινούς μήνες καθημερινά, 08.00 έως τη δύση του ηλίου και τους χειμερινούς καθημερινά, 08:00-14:00 και 16:00 έως τη δύση του ηλίου.
Μονή Γουβερνέτου
Η Μονή Γουβερνέτου ή Γουδερνέτου βρίσκεται 19 χιλιόμετρα βορειοανατολικά των Χανίων, στη βόρεια πλευρά του Ακρωτηρίου Χανίων και πολύ κοντά στην Αγία Τριάδα. Χτίστηκε πριν από το 1537, στην είσοδο του φαραγγιού Αυλάκι. Εκτιμάται ότι ιδρύθηκε από μοναστές και ασκητές της παραθαλάσσιας Μονής Καθολικού, που έφυγαν πιθανότατα από τον φόβο των πειρατών. Ο ναός της είναι αφιερωμένος στην Παναγία, γι’ αυτό ονομάζεται και Μονή της Κυρίας των Αγγέλων. Δίπλα στην εκκλησία υπάρχουν δύο παρεκκλήσια, αφιερωμένα στους Αγίους Δέκα και στον Άγιο Ιωάννη τον Ερημίτη. Ο Άγιος Ιωάννης ο Ερημίτης έζησε σε σπηλιά μέσα στο φαράγγι Αυλάκι και θεωρείται από πολλούς ως ο ιδρυτής της μονής. Το μοναστήρι είναι ανοικτό Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη, 09:00-12:00 και 17:00-19:00, ενώ το Σαββατοκύριακο 09:00- 11:00 και 17:00-20:00.
