Του Αρχιμανδρίτη Χερουβείμ Μουστάκα
Η εκρηκτική κατάσταση που επικρατεί στη Μέση Ανατολή τα τελευταία χρόνια δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορη την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η αντιμετώπιση των αναγκών και των προβλημάτων των εμπερίστατων Χριστιανών, η σταδιακή και σταθερή εγκατάλειψη των πατρογονικών εστιών τους, η απουσία προοπτικής για την εξομάλυνση της κατάστασης και η απορία για το τι μέλλει γενέσθαι προκάλεσαν εξαρχής την άμεση ανταπόκριση της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Οι προκαθήμενοι των πρεσβυγενών Πατριαρχείων Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου είχαν αναλάβει ήδη από το 2010 πρωτοβουλίες κοινής πλεύσης στη διαχείριση της παραπάνω εξελισσόμενης κρίσης.
Η πρώτη συνάντηση των Πατριαρχών Αλεξανδρείας Θεοδώρου, Αντιοχείας Ιγνατίου, Ιεροσολύμων Θεοφίλου και του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία της Κύπρου στις 2-3 Σεπτεμβρίου 2010, μετά από πρόσκληση του τελευταίου, σύμφωνα με το ανακοινωθέν του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Κεντρικό θέμα αποτέλεσαν η συζήτηση σχετικά με τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή και η κατάθεση των προβληματισμών των Προκαθημένων τόσο για το μέλλον της κρίσης όσο και για τους πιθανούς τρόπους θεραπείας των συνεπειών της.
Οι συνομιλίες των Προκαθημένων διεξήχθησαν και με την ιδιότητά τους ως εκπροσώπων των Ορθοδόξων Εκκλησιών της Μέσης Ανατολής στο Συμβούλιο Εκκλησιών Μέσης Ανατολής (ΣΕΜΑ), στο οποίο μετέχουν συνάμα και οι Προχαλκηδόνιοι, οι Λατίνοι και οι Προτεστάντες, που απαρτίζουν τις λεγόμενες τέσσερις «οικογένειες» του Συμβουλίου. Η θεματική αφορούσε τα προβλήματα της κρίσης που διερχόταν το Συμβούλιο, την επανοικοδόμηση και ισχυροποίησή του ως ενιαίου οργάνου εκφράσεως δικαιοσύνης και ειρήνης στη Μέση Ανατολή και την προοπτική επανασύνδεσης της Κοπτικής Εκκλησίας με αυτό. Οι αποφάσεις των Προκαθημένων συντάχθηκαν με την προοπτική της συμπαράστασης στο ποίμνιό τους, της επίλυσης των βιοτικών αναγκών του και της ειρηνικής συνύπαρξης με τις άλλες θρησκείες.
Η δεύτερη κατά σειρά συνάντηση των Προκαθημένων των Ορθόδοξων Εκκλησιών της Μέσης Ανατολής πραγματοποιήθηκε, πάλι μετά από πρόσκληση του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου, στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, στη Λευκωσία, στις 27 Μαρτίου 2012. Το στοιχείο που τη διαφοροποιεί από την προηγούμενη είναι ο χαρακτηρισμός της ως Σύναξης Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών της Μέσης Ανατολής, υπό την προεδρία του Πατριάρχου Αλεξανδρείας Θεοδώρου. Το «παρών» έδωσε και ο υφυπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος Δημήτριος Δόλλης, αρμόδιος για θέματα απόδημου Ελληνισμού.
Σκοπός των συνομιλιών ήταν η παρουσίαση της κατάστασης που επικρατεί στη γεωγραφική δικαιοδοσία των παραπάνω Εκκλησιών και, κυρίως, στη Συρία και τον Λίβανο, η αναζήτηση τρόπων υποστήριξης της παραμονής των Χριστιανών στις πατρογονικές εστίες τους και η ανάπτυξη αρμονικών και φιλικών σχέσεων μεταξύ των αβρααμικών θρησκειών. Ο υφυπουργός Εξωτερικών επισήμανε την αμέριστη συμπαράσταση της Ελλάδας στο χειμαζόμενο Πατριαρχείο Αντιοχείας και πρόσθεσε ότι η συγκεκριμένη σύναξη συνέβαλε στην ανάδειξη του προβλήματος στα ευρωπαϊκά και τα διεθνή φόρα. Οι αποφάσεις κινήθηκαν στα προαναφερθέντα πλαίσια δράσης, ενώ αποφασίστηκε και η διεθνοποίηση των προβλημάτων της Μέσης Ανατολής με την επίσκεψη των Προκαθημένων σε διεθνή κέντρα λήψης αποφάσεων και οργανισμούς.
Η προβολή των θέσεων των Προκαθημένων επικεντρώθηκε στην ιστορικά κατοχυρωμένη άποψη ότι, εφόσον ο Χριστιανισμός βρίσκεται ήδη από τη γέννησή του στη Συρία και συνυπήρχε αρμονικά με τους μιναρέδες επί τόσους αιώνες, δεν θα πρέπει να διαταραχθούν επιπλέον η συμβίωση, η αδελφοσύνη και ο αμοιβαίος σεβασμός που επικρατούσαν στην περιοχή. Παράλληλα, τονίστηκε ότι όλες οι από κοινού παρεμβάσεις και πρωτοβουλίες τους θα συντείνουν στην αποκατάσταση της σταθερότητας και της ειρήνης στη περιοχή.
Στο τέλος της σύναξης, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου τόνισε χαρακτηριστικά: «Θέλουμε να το πληροφορηθούν οι πάντες ότι θα ξεκινήσουμε έναν ανένδοτο αγώνα για να μείνουμε ριζωμένοι στη γη των πατέρων μας… Όπως επί αιώνες ζήσαμε ευτυχισμένοι μαζί τους, έτσι επιθυμούμε να συνεχίσουμε την ίδια πορεία μαζί τους, αλλά ταυτόχρονα θα τους δώσουμε το μήνυμα ότι από εμάς δεν έχουν να υποστούν οτιδήποτε».
Θέλουμε να το πληροφορηθούν οι πάντες ότι θα ξεκινήσουμε έναν ανένδοτο αγώνα για να μείνουμε ριζωμένοι στη γη των πατέρων μας…
Η δυναμική βούληση των Πατριαρχών Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων και του Αρχιεπισκόπου Κύπρου για άμεση εφαρμογή των αποφάσεών τους, καθώς και η σταθερή πεποίθησή τους ότι μπορούν να συνεισφέρουν παραγωγικά στην εξομάλυνση των προβλημάτων που είχαν να αντιμετωπίσουν τους οδήγησε στον διοικητικό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις Βρυξέλλες. Ο Αλεξανδρείας Θεόδωρος, ο Ιεροσολύμων Θεόφιλος και ο Κύπρου Χρυσόστομος ξεκίνησαν κύκλο επαφών με Ευρωπαίους αξιωματούχους από τις 18 μέχρι τις 21 Σεπτεμβρίου 2012, καθιστώντας τους κοινωνούς των προβλημάτων των Εκκλησιών τους και κυρίως της Εκκλησίας της Αντιοχείας, προτείνοντας συνάμα τρόπους καταπολέμησης του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και της μισαλλοδοξίας.
Στον κύκλο των συναντήσεών τους εξέχουσα θέση κατείχαν ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Χέρμαν φαν Ρομπέι, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, καθώς και εκπρόσωποι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Παράλληλα, σημαντική προβολή της όλης προβληματικής σε εκκλησιαστικό επίπεδο επιτεύχθηκε και κατά τη Σύνοδο της Ιεραρχίας του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, στα τέλη Νοεμβρίου του ίδιου έτους, όταν εξεδόθη Συνοδική Διακήρυξη κατά της θρησκευτικής βίας, ως έκφραση της ανύστακτης μέριμνας του αποστολικού θρόνου του Αγίου Μάρκου για τα τεκταινόμενα στην ευρύτερη περιοχή της δικαιοδοσίας του.
Στη σκιά των απαγωγών Ορθόδοξων Μητροπολιτών
Το επόμενο έτος, οι Προκαθήμενοι της Μέσης Ανατολής, εκτός του Πατριάρχη Ιεροσολύμων, συναντήθηκαν στη Βηρυτό του Λιβάνου, το χρονικό διάστημα από 3 έως 5 Ιουνίου. Οι συζητήσεις είχαν ως αντικείμενό τους την αποτίμηση των νέων δεδομένων από την εξελισσόμενη κρίση, καθώς και την απαγωγή του Ελληνορθόδοξου Μητροπολίτη Χαλεπίου Παύλου και του Συρο-ορθόδοξου Μητροπολίτη Χαλεπίου Γρηγορίου Yohanna Ibrahim, που είχε λάβει χώρα στις 20 Απριλίου 2013.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, πραγματοποιήθηκε στο Αμμάν της Ιορδανίας διάσκεψη, ύστερα από πρόταση του βασιλιά της χώρας, Αμπντάλα, με θέμα: «Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Άραβες Χριστιανοί στις χώρες της Μέσης Ανατολής». Στην εκδήλωση, στην οποία συμμετείχαν οι Πατριάρχες Αντιοχείας Ιωάννης και Ιεροσολύμων Θεόφιλος, καθώς και εκπρόσωποι των Ορθοδόξων Εκκλησιών, καταγγέλθηκε κάθε είδους βία, τονίστηκαν η ελευθερία της λατρείας και ο σεβασμός των θρησκευτικών πεποιθήσεων, ενώ επισημάνθηκε ότι οι Χριστιανοί της Μέσης Ανατολής δεν αποτελούν μειονότητες, αλλά κοινότητες.
Η επισφράγιση με το συλλείτουργο στην Κύπρο
Το συλλείτουργο των Προκαθημένων των Εκκλησιών Ιεροσολύμων και Κύπρου, με τη συμμετοχή του Αρχιμανδρίτη Ρωμανού ως εκπροσώπου του Πατριάρχη Αντιοχείας, στον Άγιο Νικόλαο της Στέγης στην Κύπρο, στις 18 Αυγούστου 2014, επισφράγισε εκκλησιολογικά την ενότητά τους όσον αφορά την κοινή πίστη και την αγάπη. Παράλληλα, αναδείχθηκε και επισημάνθηκε για ακόμα μία φορά η σταθερή και άοκνη προσπάθεια των Εκκλησιών να υλοποιήσουν τις προηγούμενες αποφάσεις των αρχηγών των Ορθόδοξων Εκκλησιών της Μέσης Ανατολής, ενώ επικαιροποιήθηκε και εμπλουτίστηκε με τα νέα δεδομένα της επικρατούσας κατάστασης το περιεχόμενο των λόγων τους.
Στο ίδιο πλαίσιο συνεργασίας των Προκαθημένων θα πρέπει να ενταχθεί και η κατά το διήμερο 28-29 Ιουλίου 2015 επίσκεψη του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεοδώρου και του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, που ανέλαβαν πρωτοβουλία για την επίλυση του ζητήματος του Κατάρ, το οποίο προκαλεί ρωγμές στην ενότητα του εκκλησιαστικού σώματος σε ιστορικά δύσκολες συγκυρίες.
Η παράθεση των ιστορικών δεδομένων σχετικά με τις πρωτοβουλίες και τις κινήσεις των Ορθόδοξων Προκαθημένων των Εκκλησιών της Μέσης Ανατολής αναδεικνύει με τον πιο κρυστάλλινο τρόπο την άμεση ανταπόκρισή τους στις ανάγκες του ποιμνίου που τους εμπιστεύθηκε η Θεία Χάρις και αποκαλύπτει έμπρακτα την ουσία του χριστιανικού μηνύματος για αγάπη, αλληλοπεριχώρηση και συμπόρευση με τον κόσμο που μας περιβάλλει.
Οφείλει να τονιστεί ότι για τα θέματα της Μέσης Ανατολής ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος συγκάλεσε Σύναξη των Προκαθημένων των Πρεσβυγενών Πατριαρχείων και της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Κύπρου κατά την περίοδο 1-3 Σεπτεμβρίου 2011, ενώ στενά παρακολουθεί εξαρχής τις εξελίξεις και ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος.
