Της Λητώς Μησιακούλη
Η επίγευση του 2016 δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για αισιόδοξα σενάρια σχετικά με το εμπόριο ελληνικών εικόνων, τη συλλογή και την επένδυση σε αυτές. Αυτό συμβαίνει για δύο βασικούς λόγους.
Ο πρώτος είναι η αραιή κινητικότητα. Ολοένα και περισσότερο λιγοστεύουν οι ελληνικές εικόνες που εμφανίζονται προς μεταπώληση στις δημοπρασίες των μεγάλων διεθνών οίκων (Christie’s, Sotheby’s, Bonhams), χαρίζοντας ελεύθερες θέσεις στις ρωσικές εικόνες. Το αποτέλεσμα είναι οι ξένοι συλλέκτες και οι Έλληνες του εξωτερικού να χάνουν την επαφή με την ελληνική εικόνα και αγιογραφία. Έπειτα, εκείνες οι λίγες εικόνες που συμπεριλαμβάνονται στις δημοπρασίες πιάνουν τη χαμηλή τιμή εκτίμησης ή μένουν απούλητες.
Στην τελευταία δημοπρασία εικόνων που έκανε ο οίκος Sotheby’s στο Λονδίνο, παρά το γεγονός ότι το sale είχε τιτλοφορηθεί «Ρωσικά έργα τέχνης, Φαμπερζέ και εικόνες», συμπεριλήφθηκαν σε αυτό τέσσερις ελληνικές εικόνες.
Μία ήταν φαβορί, με την Παναγία καθισμένη στον θρόνο και περικυκλωμένη από προφήτες, ενώ στην ίδια απεικονίζονται πάλι η Θεοτόκος και η Φλεγόμενη Βάτος. Η εικόνα (54 x 54 εκ.) είναι τέμπερα σε πάνελ και χρονολογείται τον 18ο αιώνα. Παρόλο που οι τιμές εκτίμησης δεν ήταν υψηλές (4.000-6.000 στερλίνες), δεν κατάφερε να πιάσει τα αναμενόμενα χτυπήματα, με αποτέλεσμα να παραμείνει απούλητη.
Στο παρά πέντε κατάφερε να πάρει προσφορά άλλη μία εικόνα από την Ελλάδα, που εμφανίστηκε στη δημοπρασία. Πρόκειται για την Παναγία την Ελεούσα, που απεικονίζεται μαζί με δύο αγίους και δύο επισκόπους. Η εικόνα είναι φτιαγμένη από τέμπερα (35 x 45 εκ.) και χρονολογείται τον 18ο αιώνα. Είχε εκτιμηθεί από 3.000 έως 5.000 στερλίνες και κατακυρώθηκε στην τιμή των 3.500 στερλινών.
Παρομοίως, η εικόνα του Αγίου Δημητρίου συμπεριλήφθηκε στις τέσσερις επιλογές των ειδικών του οίκου Sotheby’s και κατάφερε να πουληθεί στα χαμηλά. Πρόκειται για τέμπερα σε πάνελ (44,5 x 36,5 εκ.), με χρονολογία το 1700. Είχε εκτιμηθεί μεταξύ 3.000 και 5.000 στερλινών και τελικά αγοράστηκε έναντι 4.000 στερλινών.
Εξαίρεση αποτέλεσε η τρίπτυχη Εικόνα της Κοίμησης, που χρονολογείται τον 17ο αιώνα. Είναι τέμπερα σε πάνελ, με διαστάσεις 49 x 57,5 εκ. και είναι η μόνη που κατάφερε να ξεπεράσει τα προγνωστικά. Η αρχική τιμή της εκτίμησής της ήταν 4.000 με 6.000 στερλίνες και τελικά πουλήθηκε προς 7.500 στερλίνες.
Ο δεύτερος βασικός λόγος που σκοτώνει την ελληνική αγορά εικόνων είναι η περιπλοκότητα της νομοθεσίας περί ιδιοκτησίας και δικαιώματος μεταπώλησης.
Όπως έχουμε τονίσει και στο παρελθόν, κάθε ιδιώτης που έχει στην κατοχή του ένα φορητό εκκλησιαστικό κειμήλιο, όπως μια εικόνα, ένα ξυλόγλυπτό ή ακόμη ένα βιβλίο θρησκευτικό ή εκκλησιαστικό, πρέπει να δηλώσει την κυριότητά του στην αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων της περιοχής που κατοικεί. Η δήλωση ενός τέτοιου κειμηλίου είναι πάρα πολύ σημαντική, διότι όχι μόνο κατοχυρώνει τον εκάστοτε κάτοχο για την κυριότητά του, αλλά συγχρόνως η καταγραφή του διευκολύνει την ανεύρεσή του σε περίπτωση κλοπής. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που μετά από κλοπή τέτοιων κειμηλίων και ενημέρωσης των αρμόδιων Αρχών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό εμποδίστηκε η προώθηση και η πώλησή τους από οίκους δημοπρασιών ή ιδιώτες.
