Μεγάλη παράδοση για το Άγιο Ορος αποτελεί η μαγειρική. Με τα λίγα τρόφιμα, τις απαγορεύσεις που υπάρχουν ως προς το κρέας και τις πολλές νηστείες, οι γέροντες στο πέρασμα των αιώνων έχουν δημιουργήσει ένα πρόγραμμα που ακολουθούν πιστά. Η τράπεζα μετά τη Λειτουργία σε μεγάλες γιορτές αποτελεί μια στιγμή που μοναχοί και πιστοί μπορούν όλοι μαζί να γευτούν πεντανόστιμες γεύσεις, με αγνά υλικά και με προϊόντα του Άθωνα. Στο πέρασμα των ετών, η μαγειρική έχει εξελιχθεί και στον Άθωνα, με τους μοναχούς που έχουν αναλάβει αυτό το διακόνημα να προσπαθούν να αλλάξουν σε κάποιο βαθμό τις παραδοσιακές συνταγές και αυτό φαίνεται πως αρέσει πολύ και στον απλό κόσμο, που είτε πηγαίνει στο Άγιο Όρος είτε όχι.
Η αγιορείτικη κουζίνα έχει κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται. Στον Άθωνα τις μισές ημέρες του έτους τα φαγητά είναι αλάδωτα. Γενικότερα κυριαρχούν τα λαχανικά, τα όσπρια, τα ζυμαρικά, αρκετό ψωμί και τα φρούτα. Όταν το επιτρέπει η μέρα, τρώνε ψάρια, γαλακτοκομικά και αυγά, τα οποία εμπεριέχουν πολλές πρωτεΐνες, για να καλυφθούν οι ανάγκες του οργανισμού. Ακόμα και την ημέρα του Πάσχα προτιμούν το φρέσκο ψάρι, το οποίο καταναλώνουν όλο τον χρόνο με πρόγραμμα. Βάζουν ελαιόλαδο στα φαγητά μόνο Τρίτη, Πέμπτη, Σάββατο και Κυριακή. Δε χρησιμοποιούν κανένα άλλο λίπος για να μαγειρέψουν. Τα βούτυρα, τα μαγειρικά λίπη, οι μαργαρίνες, η κρέμα γάλακτος, η μπεσαμέλ και άλλα συναφή προϊόντα δεν έχουν θέση στην κουζίνα.
Οι μοναχοί νηστεύουν από ψάρια και λάδι 40 ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα, 50 ημέρες πριν από το Πάσχα και από 15 ημέρες πριν από τις γιορτές των Αγίων Αποστόλων και της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο. Για τόνωση του οργανισμού πίνουν γάλα και τρώνε τυριά, αυγά και μη νηστίσιμες πίτες τις ημέρες που δεν απέχουν από το λάδι ή μετά τις μεγάλες νηστείες. Σπάνια καταναλώνουν καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές, αστακούς κ.ά. την περίοδο των νηστειών (όλα τα μαλάκια θεωρούνται νηστίσιμα, γιατί δεν έχουν αίμα).
Τρώνε όλο τον χρόνο, χωρίς περιορισμό, χόρτα σε σαλάτα, μανιτάρια και φρούτα του δάσους (αγριοφράουλες, κούμαρα, βατόμουρα, κράνα, κάστανα κ.ά.).
Ο γέροντας Επιφάνιος
Ο μοναχός Επιφάνιος Μυλοποταμινός, μάγειρας στο Άγιο Όρος για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες, είναι ένα πρόσωπο που τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ευρύτερα γνωστό και μέσα από βιβλία που έχει γράψει μεταφέρει την αγιορείτικη κουζίνα κι εκτός των ορίων του Άθωνα.
Σε παλιότερη δήλωσή του είχε πει: «Οι Αγιορείτες μοναχοί απολαμβάνουν και με το παραπάνω τα φαγητά τους, το ζυμωμένο από τα χέρια τους ψωμί, το δικό τους κρασί. Τα υλικά που χρησιμοποιούμε είναι αγνά και η μαγειρική μας δεν είναι περίπλοκη, αλλά όσο απλούστερη γίνεται. Η ομορφιά στις γεύσεις άλλωστε δεν προκύπτει από την ποικιλία, τα πολλά καρυκεύματα και τους περίτεχνους τρόπους μαγειρέματος. Όταν τα υλικά είναι αγνά, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια για να αναδειχτούν. Για να φτιάξουμε πατάτες γιαχνί, για παράδειγμα, αν οι πατάτες είναι νόστιμες, το φαγητό θα γίνει καλό. Χρειαζόμαστε ένα κρεμμύδι, λάδι και λίγη ντομάτα. Το πολύ-πολύ να βάλει κανείς λίγο μαυροπίπερο ή λίγη ρίγανη».
Όλα τα μυστικά της αγιορείτικης διατροφής τα περιέλαβε στο βιβλίο του «Μαγειρική του Αγίου Όρους» (εκδόσεις «Σύγχρονοι Ορίζοντες»).
Όπως σημειώνει: «Δεν πήγα σε σχολές μαγειρικής, ούτε κατέχω κανένα πτυχίο. Έμαθα όμως κοντά στους παλιούς γεροντάδες πώς να τσιγαρίζω το κρεμμύδι σε σιγανή φωτιά, γιατί έλεγαν εκείνοι πως όσο πιο γλυκά ροδίσει το κρεμμύδι, τόσο πιο νόστιμο θα γίνει το φαγητό. Έμαθα επίσης ότι όλα τα φαγητά στο τέλος του μαγειρέματος θέλουν υπομονή και καρτερία, όταν περιμένουμε πάνω στην καρβουνιά να φύγουν τα περίσσια ζουμιά τους».
Προσθέτει, τέλος, πως αυτό που προσδίδει ιδιαίτερη νοστιμιά σε ένα φαγητό είναι η αγάπη που νιώθουμε για αυτούς στους οποίους θα το προσφέρουμε!
