Του Πάνου Ευαγγέλου
Την περίοδο της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας πολλοί ξένοι αναλυτές περιέγραφαν την κατάσταση ως «το βαλκανικό κακάβι» στο οποίο χωράνε όλα τα λαχανικά! Κάποιοι σήμερα μιλούν για βαλκανική σαλάτα και οι μελετητές επιμένουν οτι τα Βαλκάνια ήταν και παραμένουν «πυριτιδαποθήκη» της Ευρώπης.
«Αν θέλετε να καταλάβετε τι είναι τα Βαλκάνια, πρέπει πρώτα να μάθετε μυθολογία και ύστερα γεωγραφία ή ιστορία. Κανείς γεωγράφος δεν ξέρει που πρέπει να τοποθετηθούν τα βόρεια σύνορα της βαλκανικής χερσονήσου», έγραφε ο Βασίλης Ραφαηλίδης στο βιβλίο του «Οι λαοί των Βαλκανίων». Τη βαλκανική χερσόνησο ή τη χερσόνησο του Αίμου, συνθέτουν η Αλβανία, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Κροατία, το Μαυροβούνιο, η ΠΓΔΜ, η Σερβία και το Κόσοβο. Κάποιοι όμως συμπεριλαμβάνουν ακόμη τη Ρουμανία, τη Σλοβενία και την Ανατολική Θράκη.
Τον 19ο αιώνα, οι περισσότεροι βαλκανικοί λαοί απέκτησαν με αιματηρούς πολέμους την ανεξαρτησία τους από τον Οθωμανικό ζυγό. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, οι κάτοικοι της χερσονήσου βίωσαν δύο βαλκανικούς και δύο παγκόσμιους πολέμους με τεράστιες συνέπειες.
Στα τέλη του 20ού αιώνα, όταν η ειρήνη στην Ευρώπη ήταν κάτι δεδομένο, στη Γιουγκοσλαβία ξεσπούσε πόλεμος, που οδήγησε στη δημιουργία έξι νέων κρατών στην περιοχή (Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, ΠΓΔΜ, Σερβία, Σλοβενία και Μαυροβούνιο).
Αυτή η εξέλιξη δεν ήταν ούτε τυχαία ούτε απρόσμενη. Για πολλές δεκαετίες μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα βαλκανικά κράτη ήταν ενταγμένα σε αντίπαλους συνασπισμούς, κάτι που επηρέασε τις σχέσεις τους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, τα καθεστώτα που επικρατούσαν δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν την υπόλοιπη Ευρώπη στην ανάπτυξη, με συνέπεια πολλοί κάτοικοι να αναζητούν καλύτερη ζωή σε άλλες χώρες.
Σε ένταση Σερβία και Αλβανία
Οι σχέσεις των δύο χωρών παραμένουν τεταμένες εξαιτίας του Κοσσυφοπέδιο και της αυτονομίας του Κοσσόβου. Η ιδέα της «Μεγάλης Αλβανίας», που προωθούν έντονα εθνικιστικές ομάδες στη γειτονική χώρα, είναι μία θέση η οποία προκαλεί ανατριχίλα στη Σερβία και βεβαίως και στην Ελλάδα. Οι σχέσεις των δύο χωρών δεν ήταν ποτέ καλές. Χειροτέρρευσαν επικίνδυνα με τη σύσταση του Αλβανικού κράτους το 1912 και την αναγνώρισή του το 1913 και στην προσάρτηση του αλβανόφωνου, κατά κύριο λόγο, Κοσόβου από την πλευρά της Σερβίας. Της έντασης αυτής ακολούθησε η έκρηξη του πολέμου το 1999, όταν το Κόσοβο διεκδίκησε την ανεξαρτησία του, με τη στήριξη της Αλβανίας. Μέχρι τότε η περιοχή αποτελούσε περιοχή της Γιουγκοσλαβίας. Το 2008, το Κόσοβο κήρυξε την ανεξαρτησία του, μια κίνηση που δεν έγινε ποτέ αποδεκτή από τη Σερβία.
Χαρακτηριστική του κλίματος που επικρατεί ανάμεσα στις δύο χώρες, είναι η ένταση που δημιουργήθηκε πριν από περίπου δύο χρόνια, κατά τη διάρκεια ποδοσφαιρικού αγώνα μεταξύ των εθνικών ομάδων, όταν ένα drone με τη σημαία της «Μεγάλης Αλβανίας» έκανε την εμφάνισή του στη γήπεδο, πυροδοτώντας βίαιες αντιδράσεις.
Στην Αλβανία τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι φωνές των εθνικιστών, οι οποίοι θέλουν αλβανικό το Κόσοβο, αλλά και τμήματα από τέσσερα ακόμη ανεξάρτητα βαλκανικά κράτη: Ελλάδα, Σερβία, Μαυροβούνιο και ΠΓΔΜ. Το θέμα δεν είναι νέο. Δημοσκόπηση της αμερικανικής εταιρείας Gallup, που πραγματοποιήθηκε το 2010, είχε αποκαλύψει ότι το 62% των Αλβανών στην Αλβανία, το 81% αυτών στο Κόσοβο και το 52% στην ΠΓΔΜ τάσσονταν υπέρ της δημιουργίας ενός «μεγάλου αλβανικού» κράτους. Λάδι στη φωτιά έριξε πρόσφατα με δηλώσεις του και ο πρωθυπουργός της Αλβανίας Εντι Ράμα, σημειώνοντας πως «η ενοποίηση των Αλβανών της Αλβανίας και του Κοσόβου είναι αναπόφευκτη».
Η ονομασία της ΠΓΔΜ
Η διαμάχη για το ζήτημα της ονομασίας προέκυψε το 1991, όταν η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας αποσχίστηκε από την ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία και ανακήρυξε την ανεξαρτησία της υπό το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Οι ρίζες του ζητήματος του ονόματος ανάγονται στην επαύριο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο στρατάρχης Τίτο διαχώρισε από τη Σερβία την περιοχή που καλείτο μέχρι τότε Vardar Banovina, χορηγώντας της καθεστώς ομόσπονδης συνιστώσας της τότε νέας ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας και μετονομάζοντάς την αρχικά σε «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας» και, στη συνέχεια, σε «Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας».
Το ζήτημα της ονομασίας εξακολουθεί και σήμερα να αποτελεί σημείο τριβής στις σχέσεις των δύο χωρών, με την Ελλάδα να επιμένει στη θέση της: σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν από τη λέξη «Μακεδονία», που θα ισχύει έναντι όλων (erga omnes), για κάθε χρήση, εσωτερική και διεθνή. Η ΠΓΔΜ, πάλι, επιμένει στο συνταγματικό της όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας», με το οποίο έχει αναγνωριστεί και από πλήθος κρατών.
Παρά τις προσπάθειες για λύση του προβλήματος, οι Σκοπιανοί επί πρωθυπουργίας Γκρουέφσκι άρχισαν να προκαλούν με την τοποθέτηση του αγάλματος του Μεγάλου Αλεξάνδρου έφιππου στον Βουκεφάλα στην κεντρική πλατεία των Σκοπίων. Η κίνηση ξεσήκωσε πλήθος αντιδράσεων, με τους διεθνείς αναλυτές να προειδοποιούν ότι θα περιπλέξει ακόμη περισσότερο τις σχέσεις των δύο χωρών.
Σερβία – Κροατία αθωώθηκαν στη Χάγη
Οι σχέσεις τους δεν ήταν ποτέ καλές, αλλά διατηρούνταν σε ένα επίπεδο. Η μεγάλη κόντρα είχε να κάνει με το αν η μία ή άλλη πλευρά διέπραξε γενοκτονία. Μετά από διαμάχη 15 χρόνων, τον Φεβρουάριο του 2015 έκλεισε ο κύκλος της αντιπαράθεσης ανάμεσα στις δύο χώρες, οι οποίες είχαν προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, κατηγορώντας η μία την άλλη για γενοκτονία. Η Κροατία προσέφυγε το 1999, διατυπώνοντας τον ισχυρισμό ότι η Σερβία διέπραξε γενοκτονία στην πόλη Βούκοβαρ και σε άλλες περιοχές το 1991. Η Σερβία, το 2010 κατέθεσε την αντιπροσφυγή, υποστηρίζοντας ότι εκδιώχθηκαν πάνω από 200.000 Σέρβοι από την Κροατία, στη διάρκεια της στρατιωτικής επιχείρησης «Καταιγίδα». Το δικαστήριο αποφάνθηκε τελικά πως, ούτε η Κροατία, ούτε η Σερβία διέπραξαν γενοκτονία.
Τεταμένες σχέσεις Ελλάδας – Αλβανίας
Το τελευταίο διάστημα μεταξύ των δύο χωρών υπάρχει ένας ανοικτός δίαυλος επικοινωνίας. Αλβανοί εθνικιστές τυπώνουν χάρτες με περιοχές που ανήκουν στην Ελλάδα, κάποιοι μιλούν για τσάμηδες, ενώ η κυβέρνηση των Τιράνων επιχειρεί να βάλει χέρι στις περιουσίες των Ελλήνων στη Χιμάρα.
Εκτός αυτών, το αλβανικό υπουργείο Εξωτερικών, όταν η Ελλάδα άρχιζε έρευνες στο Ιόνιο για υδρογονάθρακες, ζητούσε την τροποποίηση του προγράμματος ερευνών της Ελλάδας στο Ιόνιο για υδρογονάνθρακες, με το αιτιολογικό ότι παραβιάζεται η αλβανική υφαλοκρηπίδα, μια κίνηση που προκάλεσε την έντονη ενόχληση της ελληνικής κυβέρνησης.
Η ενέργεια αυτή αποτέλεσε ουσιαστικά συνέχεια της πολιτικής που εγκαινίασε η Αλβανία το 2009, όταν ο τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης και σήμερα πρωθυπουργός, Eντι Ράμα, οργάνωσε και πέτυχε προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο για την ακύρωση της συμφωνίας. Η Αλβανία θεωρεί ότι η συμφωνία του 2009 για τις θαλάσσιες ζώνες των δύο χωρών ήταν ετεροβαρής για την ίδια και έκτοτε ζητά επαναδιαπραγμάτευση. Eνα από τα ζητήματα που θέτει η αλβανική πλευρά, είναι ότι τα Διαπόντια Νησιά βορείως της Κέρκυρας δεν δικαιούνται πλήρη επήρεια στην υφαλοκρηπίδα.
Τα «αδέλφια» Βουλγαρία και ΠΓΔΜ
Η Βουλγαρία ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την ανεξαρτησία της ΠΓΔΜ, όχι όμως και την ύπαρξη ξεχωριστού έθνους Σλαβομακεδόνων και ξεχωριστής σλαβομακεδονικής γλώσσας, αφού θεωρεί τους πολίτες της ΠΓΔΜ ως ομόεθνους και ομόγλωσσούς της. Δεκάδες χιλιάδες πολίτες της ΠΓΔΜ, που αποδεικνύουν εθνική βουλγαρική καταγωγή, μπορούν να λάβουν βουλγαρικό διαβατήριο.
Τον τελευταίο καιρό η Βουλγαρία ενεπλάκη στην κόντρα της σχισματικής αρχιεπισκοπής των Σκοπίων με τη Σερβία. Η Εκκλησία των Σκοπίων ζήτησε να υπαχθεί στο Πατριαρχείο Βουλγαρίας αντί της Σερβίας, χωρίς να ενημερώσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η Βουλγαρική εκκλησία κατόπιν πιέσεων και της πολιτικής ηγεσίας αποδέχτηκε το αίτημα, προκαλώντας την ενόχληση της Ελλάδας.
Επιφυλακτικότητα μεταξύ Σερβίας και Βοσνίας – Ερζεγοβίνης
Είκοσι χρόνια μετά τον τερματισμό του πολέμου (1992-1995), που υπολογίζεται ότι προκάλεσε 100.000 θανάτους, ο διχασμός και η επιφυλακτικότητα κυριαρχεί στις σχέσεις των τριών μεγαλύτερων εθνοτικών ομάδων στη χώρα (Βόσνιοι Μουσουλμάνοι, Σέρβοι και Κροάτες). Το κράτος που προέκυψε με τη συμφωνία του Ντέιτον αποτελείται από δύο ξεχωριστές οντότητες, την Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και τη Σερβική Δημοκρατία, καθώς και από την περιοχή του Μπρέτσκο (Brčko) στον βορά, που τελεί υπό ειδικό καθεστώς.
