Toυ Θεόδωρου Ι. Ρηνιώτη
Ο όρος «άγνωστοι άγιοι» είναι κάπως καταχρηστικός, γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των αγίων, που περιλαμβάνονται στο αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό. Επίσης, πράγμα φυσικό, πολλοί άγιοι τιμώνται μόνο στον τόπο καταγωγής ή δράσης και τελευτής τους.
Τα τελευταία χρόνια ανατέλλουν κάποιες εργασίες, που ερευνούν τους ορθοδόξους αγίους σε παγκόσμια κλίμακα, περιλαμβάνοντας ορθά και αγίους των δυτικοευρωπαϊκών χωρών, που έζησαν προ του Σχίσματος, οι οποίοι μέχρι πρότινος εθεωρούντο ρωμαιοκαθολικοί και όχι ορθόδοξοι άγιοι. Ετσι, πλέον, εκτός από την παγκοσμιοποίηση που επέβαλαν οι διεθνείς οικονομικοί κολοσσοί (εξυπηρετώντας τα συμφέροντά τους και εξανδραποδίζοντας τους λαούς – αν υπήρξαν ελεύθεροι λαοί από την εποχή της πρώτης δυτικοευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, εκτός από ιθαγενείς ανεξερεύνητων περιοχών), αναδεικνύεται και η παγκοσμιότητα της Ορθοδοξίας, η ελπίδα των καταπιεσμένων για πνευματική, τουλάχιστον, απελευθέρωση.
Από τις εργασίες αυτές, θα αναφέρω δύο:
Το Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας του ιερομονάχου Μακαρίου Σιμωνοπετρίτη, ένα μνημειώδες έργο 12 τόμων από τις εκδόσεις Ινδικτος, όπου «για πρώτη φορά σε μια ορθόδοξη αγιολογική συλλογή, κατεβλήθη προσπάθεια συστηματικότερης καταχώρησης και των πιο γνωστών αγίων της Δύσεως, που έζησαν πρό του σχίσματος».
Το Πανάγιον Ορθοδόξων Αγίων του καθηγητή της Ιατρικής Αθηνών κ. Γεωργίου Πιπεράκι, που εκδόθηκε από την ιερά μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Μήλεσι (του αγίου Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτου). Το ογκώδες αυτό βιβλίο περιλαμβάνει τους γνωστούς ορθόδοξους αγίους όλων των λαών, με στοιχειώδεις βιογραφικές πληροφορίες, καθώς και βιβλιογραφία που μπορεί να καθοδηγήσει περαιτέρω τον ερευνητή.
Οι ορθόδοξοι Αφρικανοί Αμερικανοί και οι άγιοι της Αφρικής
Με τους Αφρικανούς αγίους ασχολήθηκα κάπως συστηματικά με αφορμή το άρθρο «African Saints & Feast Days – OBSERVING THE FEAST DAYS OF THE AFRICAN SAINTS» του ορθόδοξου Αφροαμερικανού John R. Gresham, το οποίο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα «Desert Fathers Dispatch».
Στις ΗΠΑ σημειώνεται ρεύμα Αφρικανών Αμερικανών προς την Ορθοδοξία, με αφετηρία τις προσπάθειες του π. Μωυσή Μπέρυ (fr. Moses Berry), πρώην συμμορίτη, που ανακάλυψε τις αρχαίες αφρικανικές χριστιανικές ρίζες στο πρόσωπο του αγίου Μωυσή του Αιθίοπα, μεταστράφηκε στην Ορθοδοξία και άλλαξε η ζωή του και η ζωή πολλών ανθρώπων γύρω του. Ο αξιέπαινος αυτός άνθρωπος, έγγαμος ιερέας και ιεραπόστολος πλέον, ίδρυσε την «Αδελφότητα του Αγίου Μωυσή του Αιθίοπα» (Brotherhood of St. Moses the Black) και αγωνίζεται να συνδέσει τους σημερινούς Αφρικανούς Αμερικανούς με την ορθόδοξη καταγωγή των προγόνων τους, υπογραμμίζοντας τη σημασία των Αλεξανδρινών Πατέρων της Εκκλησίας, τονίζοντας τη σοφία των αγίων της Αιγυπτιακής ερήμου, προβάλλοντας τους αρχαίους μάρτυρες της Τυνησίας (Καρχηδόνα), και γενικά αξιοποιώντας τα υγιή στοιχεία του αυθεντικού αφρικανικού χριστιανισμού. Υπάγεται στην Orthodox Church of America (OCA), αυτόνομη κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής, ως γνωστόν, ρωσικής προελεύσεως.
Ενας από τους αρκετούς καρπούς, που έδωσε ο Χριστός στη σπορά του π. Μωυσή, είναι ο πρώην Μεθοδιστής Τζον Γκρίσαμ, που αρθρογραφεί στην εν λόγω ιστοσελίδα και όχι μόνο, απευθυνόμενους στις «Μαύρες Εκκλησίες» και τους «Μαύρους εθνικιστές» των ΗΠΑ και επισημαίνοντας με σύνεση, κατά τη γνώμη μου, τα στοιχεία της ορθόδοξης πνευματικής παράδοσης που τους αφορούν.
Στο συγκεκριμένο άρθρο προτείνει στους ομοφύλους του να προσέξουν τις εορτές των αρχαίων Αφρικανών αγίων, που τιμά η Ορθόδοξη Εκκλησία αλλά αγνοούν οι προτεσταντικές «Μαύρες Εκκλησίες» και, έστω κι αν δεν βρουν το θάρρος να μεταστραφούν στην Ορθοδοξία (που είναι ο φυσικός πνευματικός χώρος τους, όπως εξηγεί), πάντως να τις τιμούν, δρέποντας τα οφέλη που θα προκύψουν από μια τέτοια αναγωγή στις χριστιανικές ρίζες τους.
Στο τέλος του άρθρου παραθέτει σύντομο κατάλογο Αφρικανών αγίων, με τις ημέρες μνήμης τους, τον οποίο συνέταξαν δύο Αμερικανοί ορθόδοξοι χριστιανοί, ο (λευκός) π. Jerome Sanderson και η Αφροαμερικανίδα ψυχοθεραπεύτρια Dr. Carla Thomas. Στον κατάλογο αυτό βλέπουμε αγίους όπως ο Μέγας Αντώνιος, ο Μέγας Αθανάσιος, ο Μέγας Παχώμιος, ο άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος, ο άγιος Κυπριανός της Καρθαγένης (Καρχηδόνας), ο άγιος Μηνάς, η αγία Αικατερίνα, η αγία Μαρία η Αιγυπτία, η αγία Περπέτουα, ο άγιος Ονούφριος, η αγία Θεοδώρα της Αλεξανδρείας, ο άγιος Μωυσής ο Αιθίοπας, οι άγιοι Παμβώ, Σισώης και Παΐσιος ο Μέγας (της Αιγύπτου) κ.ά.
Ανακαλύπτοντας Αφρικανούς αγίους, μέχρι και μυρίους σε μία ημέρα!
Κάνοντας μια μικρή έρευνα, λόγω της συγκίνησης που μου προκάλεσε το άρθρο, προέκυψαν πολλοί ακόμη Αφρικανοί άγιοι, κάποιοι γνωστοί (στους ενδιαφερόμενους), όπως ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, η αγία Συγκλητική, ο άγιος Παύλος ο Θηβαίος, ο άγιος Ποιμήν ο Μέγας, ο άγιος Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης κ.ά., αλλά και πλήθος άγνωστων, όπως ο άγιος ιερομάρτυς Θεόδωρος, επίσκοπος Κηρυναϊκής της Λιβύης, με τους συν αυτώ μαρτυρήσαντες (4 Ιουλίου), η αγία Ιουλία της Καρχηδόνας (16 Ιουλίου), ο άγιος Λούκιος ο Ομολογητής εκ Λιβύης (20 Αυγούστου), ο άγιος μάρτυς Σόλεβ ή Σόβελ εξ Αιγύπτου, θανατωθείς με βέλη (5 Αυγούστου), οι άγιοι βασιλείς της Αιθιοπίας Φουλβιανός-Ματθαίος (μεταστραφείς από τον άγιο ευαγγελιστή Ματθαίο, με τον οποίο συνεορτάζεται στις 16 Νοεμβρίου) και Ελεσβαάν (24 Οκτωβρίου) κ.π.ά.
Ανάμεσά τους υπάρχουν και ομάδες μαρτύρων, όπως οι άγιοι Τεσσαράκοντα Αφρικανοί Μάρτυρες Τερέντιος, Αφρικανός, Θεόδωρος, Μάξιμος, Πομπήιος και οι συν αυτοίς (10 Απριλίου), οι άγιοι Σκιλλίτες Μάρτυρες (από το χωριό Σκίλλουμ της Νουμιδίας), Πρωτομάρτυρες της Αφρικής (17 Ιουλίου), οι άγιοι 300 μάρτυρες της «Massa Candida», που τους έκαψαν ζωντανούς ρίχνοντάς τους σε ασβέστη (18 Αυγούστου), οι αγίες παρθενομάρτυρες Μαξίμα, Δομιτίλλα και Σεκούνδα του Τουτουρμπό της Τυνησίας (30 Ιουλίου) και πολλοί άλλοι.
Σπουδαία πηγή για τους αγίους ιδίως της Βορειοδυτικής Αφρικής συνιστά το Αγιολόγιο της Καρθαγένης (Calendar of Carthage), ένας αγιολογικός κατάλογος του 6ου αι. μ.Χ., που δημοσιεύεται και στο Διαδίκτυο.
Αυτό που με εξέπληξε περισσότερο απ’ όλα, με συγκλόνισε μπορώ να πω, είναι ότι χθες, Κυριακή 7 Αυγούστου, πηγαίνοντας στην εκκλησία, διαπίστωσα ότι, μεταξύ άλλων αγίων, ετιμάτο η μνήμη των αγίων «Μυρίων Θηβαίων ασκητών», της Αιγυπτιακής Θηβαΐδας, και, συν τοις άλλοις, οι άγιοι Ωρ και Υπερέχιος (Αιγύπτιοι ασκητές) και η αγία παρθενομάρτυς Ποταμία η Θαυματουργή της Αλεξανδρείας.
Με δυο λόγια, η 7η Αυγούστου είναι η ημέρα μνήμης 10.000 Αφρικανών αγίων!
Το «μύριοι» ίσως δεν σημαίνει ακριβώς 10.000, ούτε και νομίζω ότι κάποιος τους απαρίθμησε έναν προς έναν, αλλά τίθεται ως συγκεντρωτικός αριθμός. Ασφαλώς θα ήταν αρκετές χιλιάδες, ίσως περισσότερες από δέκα, ίσως λιγότερες, πάντως εορτάζονται όλοι οι αγιασμένοι ασκητές της Θηβαΐδας.
Αυτό που δεν κατόρθωσα να διαπιστώσω, είναι αν σε αυτούς περιλαμβάνονται και οι γνωστοί όσιοι αββάδες της Αιγύπτου, τα ονόματα των οποίων διαβάζουμε στο Γεροντικό, ή αν η εορτή της 7ης Αυγούστου αφορά μόνο στους μη καταγεγραμμένους ονομαστικά εκείθεν αγίους ασκητές. Κάπου διάβασα την άποψη ότι πρόκειται για τους μοναχούς που ανέδειξε με την πνευματική εργασία του ο αββάς Ωρ, που τιμάται την ίδια ημέρα.
Υπάρχει και η ημέρα μνήμης των «Μυρίων ασκητών της Νιτρίας» (10 Ιουλίου), τους οποίους, κατά το συναξάρι, κατέκαυσε στα κελιά τους ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος, λόγω του μίσους του κατά του αγίου Ισιδώρου του Πηλουσιώτη, όμως πρέπει να πούμε ότι αυτό το γεγονός (που είναι συνταρακτικό, αν είναι αληθινό) δεν πιστοποιείται από τις ιστορικές πηγές, γι’ αυτό έχω τη γνώμη ότι πιθανόν να μην υπάρχουν αυτοί οι άγιοι. Το θέμα χρειάζεται διερεύνηση και θα χαρώ να μάθω περισσότερα. (Ορα την έρευνα: «Ο Θεόφιλος Αλεξανδρείας σκότωσε 10.000 μοναχούς στην έρημο της Νιτρίας; – Ιστορική έρευνα στις πηγές», στην ιστοσελίδα http://oodegr.co/index.htm).
Πρόταση προς τους ορθοδόξους ιεραποστόλους και τις Ορθόδοξες Εκκλησίας της Αφρικής
Και τώρα η ταπεινή μας πρόταση προς τις Αγίες Ορθόδοξες Εκκλησίες των αφρικανικών χωρών, τις Εκκλησίες του σεπτού μας Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, κάποιες από τις οποίες είναι αρχαίες (της βόρειας Αφρικής), αλλά οι περισσότερες είναι νεοπαγείς ιεραποστολικές Εκκλησίες, αγωνιζόμενες κατά της φτώχειας, του πολέμου, των επιδημιών και της εξαθλίωσης, υπέρ των αφρικανικών λαών:
Προτείνουμε στους αγίους ορθοδόξους ιεραποστόλους της Αφρικής, που ιδρύουν ναούς στην αφρικανική ήπειρο, και στους φίλους της Ιεραποστολής, που χρηματοδοτούν το θεάρεστο αυτό έργο, να δώσουν έμφαση στην ίδρυση ναών αφιερωμένων στη μνήμη των αρχαίων Αφρικανών αγίων, γνωστών και αγνώστων, πράγμα που ασφαλώς θα τονώσει τη χριστιανική αυτοσυνειδησία των Αφρικανών αδελφών μας και θα συμβάλει στο έργο του ορθόδοξου ευαγγελισμού των χωρών τους, δηλαδή στο έργο της σωτηρίας τους.
Κατά κανόνα διαβάζουμε για ανέγερση ορθοδόξων ναών στην Αφρική, αφιερωμένων στους γνωστούς (όχι Αφρικανούς) αγίους, η τιμή των οποίων επαναλαμβάνεται διαρκώς με νέους ναούς. Ομως, χωρίς διάθεση υποτίμησής τους, δεν αξίζουν μερικές εκκλησίες επί αφρικανικού εδάφους και οι άγιοι της Αφρικής; Και γενικά δεν είναι ορθό και ψυχωφελές κάθε τόπος να ξεκινά τον πνευματικό του αγώνα τιμώντας τους αγίους του;
Κάποτε διάβασα στην ηλεκτρονική σελίδα του επισκόπου Νύερι και Δυτικής Κένυας Νεόφυτου ότι επισκέφτηκε τον ναό των αγίων 40 Αφρικανών Μαρτύρων. Ασφαλώς πρόκειται για τους αγίους Τερέντιο, Αφρικανό, Μάξιμο και τους συν αυτοίς. Δυστυχώς δεν αναφέρονταν περισσότερα στοιχεία (όπως πού βρίσκεται αυτός ο ναός) και τώρα δεν μπορώ πλέον να βρω ούτε την αρχική καταχώρηση.
Με την ευκαιρία να σημειώσω ότι θεωρώ πράξη εξαιρετικής σπουδαιότητας τις πρόσφατες χειροτονίες Αφρικανών επισκόπων από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας κ. Θεόδωρο, όπως των επισκόπων Ιννοκέντιου του Μπουρούντι και της Ρουάντας, Νεόφυτου, επισκόπου Νύερι και Ανατολικής, Κένυας και Αθανασίου, επισκόπου Κισούμου και Δυτικής Κένυας. Δόξα τω Θεώ. Ευχόμαστε και σε περισσότερους.
